O‘zbek tili va adabiyoti ” kafedrasi o‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi
Bitiruv malakaviy ishning ob' ekti
Download 155.69 Kb.
|
SHAXZOD (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mavzuning organilganlik daraj asi
- Bitiruv mal akaviy ishning ilmiy yangiligi
|
Bitiruv malakaviy ishning ob' ekti. o.Yoqubovn ing "Ulug'bek xazinasi",
"Koʻhna dunyo", P.Qodirovn ing "Yulduzli tunlar" va "Avlodlar dovoni"kabi tarixiy mavzudagi asarlar ishim izning obyektidir: Bitirıv malakaviy ishning maqsad va vazifalari. Biz mazkur bitiruv malakaviy ishimizda yozuvchilarn ing tarixiy asar yaratish Jarayonida yuz beradigan g'oyaviy yoʻnal ishlarini oʻrgan ishni maqsad qilib oldik va quyidagicha vazifalarni belgilab oldik; - Tarixiy rom an yaratish Jarayonida yozuvchining g'oyasi va badiiy obraz kabi masalalarni tahlil qili sh - Yoqubovning "Koʻhna dunyo" romanida ijodkor niyati va badiy toʻqimasining uyg unligni o'rganish. - Koʻhna dunyo" roman idagi ijtimoiy tip va voqealar tizmasini tadqiq etish. -Ijodkorning pafosi va tarixiy vogelikni asarlar misolida tahlil qilish. - P.Qodirovn ing "Avlodl ar dovoni" romanida pafos va obrazlar yaxlit ligini tadqiq etish "Avlodl ar dovont" romanida konflikt va ijodkor g'oyasi muommosini alohtda o'rganish. ARXIV.UZ Mavzuning o'rganilganlik daraj asi. Xususan adabiyotshunos G.Murodovn ing maqola va kitoblarida tarixiy romanning poetik tabiati, folklor va uning roman sujet qurilish idagi oʻmi, romanlar tasnifi hamda yangi romanlarda tarixiy shaxslar obrazining badiiy talqini kabi masalalar yoritil gan.!' Xususan, Professor E.Karimov tarixiy romanlar tahliliga doir m aqolasida bixz tahlilga olgan asarlarni tarixiy davrni o' zida aks ettirgan yirik epik asarlar deb hisoblaydi.? Folklor va uning tarixİ roman sujetidagi badily vazifalar ini O.Yoqubovn ing "Koʻhna dunyo", P.Qodirovn ing tarixiy romanl ari misolida tadqiq etgan A.Ergashevning monog afiyasida ham tarixiy shaxs va tarixiy voqelik badiiy Bitiruv mal akaviy ishning ilmiy yangiligi. Yozuvchilardan Pirimqul Qodirov va Odil Yoqubovning tarixiy, asarlari adabiyotshunos va tanqidchilar tomonidan keng tahlil qiln gan Buni biz yuqorida ishning oʻrganilganlik darajasida ini'kosin ing bir qator muhim nazariy masalal ari yor iilgan. > Шахзод: nechun bu jon bilan birga unga jaholat va qallobl ik, xudbin lik va razolat yanglig' tuban istaklarni qo'shib berding? Nechun unga boshqa hech bir tirik zotga ato qilmagan o'tkir tafakkur va yetuk aql-zakovat in'om etib, bu aql-zakovatni tubanlik, razolat va qaboh at yoʻlida ishlatmoqni ravo koʻrding? - Beruniy, goʻyo ko'kdan sado kutganday bir nafas sukutga choʻmdi. Ibn Sino goʻyo uning mungli kuyday sokin oqgan ovoziga sehrlanganday boshini osiltirgan icha mahzun xayollarga tol gan edi" Koʻrinadiki, bư ikki adably tip faqat oz taqdiri toʻg'risidagina emas, balki butun insoniyat taqdiri, ona zamindagi hayotning mohiyati, razillikl ardan Jirkan ish, ijtimoiy hayotni goʻzallatir ish singari davn ing dolzarb muammolari haqidagi falsafiy qarashlarni o'zida mujassamlasht irgan. Yaratilayotgan adabiy tip o'z davrn ing yechib boʻ Imas ijtimoiy muamm ol ariga haqqoniy munosabat bildirish vositasiga aylangan, davr haqiqati ya'ni zamondosh larining Jamiki fazil atlarini oʻ zida mujassam etgandagina qiyomíga yetgan boʻladi. Shu bois, Beruniy va ibn Sinolarning romandagi badiiy in'ikoslar ini davr adabiy tipining yuksak darajadagi namunasi deb qabul qilish mumkin. Agar oʻzbek tarixiy romanlaridagi koʻpgina adabiy tiplarga nazar tashlasak, ularning aksariy ati o'z davrining ijtimoiy mezonlari va talabalaridan oʻzib ketib, kelajak tongini avvaldan ko'ra olgan ulug' zotlar ekani ga amin boʻlamiz. Shunday buyuk zotlar sirasiga Beruniy va ibn Sno kabi allomalarni ham qoʻ shish lozimdurki, ularning "Koʻhna dunyo" romanidagi badiiy obrazi oʻz davri hayotining poetik koʻzgusi vazifasini baj aruvchi adabiy tip daraj asida tasvirl angan. LAdibning hayoti va ijadiy faoliy ati. YUksak saviyadagi badily asar lar yarati sh ga qodir bo'lgan haqiqi İste 'dodlar kam uchraydi. Zabardast adib va Jamoat arbobi Odil YOqubov ana shunday noyob iste'dod sohiblaridan biridir. U o'z ijodi bilan XX asr o'zbek Odil YOqubov 1927 yilda Qozog'i stonning CHimkent viloyati Turkiston tuman idagi Otaboy qishlog'ida tug'ilgan. Odil YOqubovning bolaligi qaltis davrlar ga to'g'ri keldi. Odit YOqubov beshfncht sinfga o'tgan, dunyoning g'am- tashvishlarisiz, beg'ubor bolalikning nash'asi bilan charx urayatgan bir paytdauning qanoti qayrildi. Davlat ishlar ida band bo'lishiga qaramay, bolalariga kitob o'qib berishni kanda qilmaydi gan otasi qatog'on qurboni bo' ldi. Har ihatdannochor ahvolda qolgan Odil YOqubovlar oilasini qarindosh-urug'lari qishloqga ko'chirib olib ketishdi. Ulardan mehrlarini darig' tutishmadi. Ayniqsa, maktab direktori bo"'lib ishlaydigan pochehasí Ne'matulla aka oilaga, Odil YOqubovga sam im iy ko'mak berad!. Uni maktabga o'qishga va ishga joylashtiradi. Uning aktab kutubxon asida ishlashi tashna yo'lovchining tasodi fan chashm aga duchkelib qolishiga o'xshaydi. U bu erdagi kitoblarn ing hammasini o'qib chiqadi. Biroq ko'ngilli, dilni yayratadigan mashg'ulot ham uzoq cho'zilm aydi. Urush boshlan adi. Odil YOqubov sevimli ishini tark etishga -o'qishni tashlashga majbur bo'ladi. U urush davrida qish loq o'smir ini qilishi shart bo'lgan barcha yumushlarni bajaradi. Ikkinchi Jahon urushida qatnash ish uchun yoshini bir yoshga katta ko'rsat ib, 1945-yilda frontga ketgan. YAponiyaga qarshi olib borilgan harakatlarda qatnashish uchun bepoyon Gobi sahrosini yayov kezib chiqib, o'limlardan omon qolgan. 1945-1950 yillar orasida Odil YOqubov armiya safida xizmat qiladi. U YAponiya bil an bo'lgan urushda qatnashdi. SHunday qilib, Odil YOqubov yigirma besh yoshga etguncha tumushn ing ncha-muncha qiyinchiliklar ini boshidan kechirdi. ehtimol, bu hayotning murakkabliklari, sinovlari Odil YOqubovn ing shaxs sifat ida ulg'ayishini ta'minlagandir, boy hayotiy tajriba yozıvchilik «ko'zi» ning tezroq ochilishiga olib kelgandir. Frontdan qaytgach, Toshkent davlat adabiyotini boyitib, badily tafakkur taraqqiyotiga salmoqli hissa qo'shdi. > A: universiteti (hozirgi o'zM)ning filolagiya fakulstetida o'qib, uni imtiyozli diplom bilan tugatgan (1956). O'zbekiston YOzuvchilar tashkilotida maslahatchi (1955-1959), «Literaturnaya gazeta» da maxsus muxbir (1959-1963, 1967-1970), «O'zbekfilm»da, O'zbekiston Kinomatog afiya davlat qo'm itasida bosh muh arrir (1963-1967), G'ofur G'ulom nom idagi Adabiyot va san 'at nashriyotida (1970- 1982) «O'zbekiston adabiyoti va san'at i» gazetasida bosh muharrir (1982-1987) bo'lib ishlagan. Odil YOqubov, 1987-yildan 1996-yilgacha O'zbekiston yozuvchilar uyushmasi boshqaruvining raisi bo'lb mehnat qildi. O'zbekiston mustaqillikka erfsh gach Odil YOqubov ijod qilish bilan birga, Vazir lar Mahkamasi qoshidagi Respublika atamashunoslik qo'mitasi ga rais, Markaziy Osiyo Xalqlari madaniyati assambleyasin ing vit seprezidenti sifatida uzoq vaqt samarali ish olib bordi. Adib biografiyasi ga, hayot tajribasiga oid bu faktlarni eslashdan maqsad shuki, ular adib asarlariga hayotiy zamin bo'lib xizmat etadi, bolalik taassurot lari, hayotda ko'rgan -kechírgan, ko' nglida chuqur lz qoldir gan voqea - hodisalar «Er boshiga ish tusbsa...», «Diyonat», «Oq qushlar, oppoq qushlar», «lzlayman», «A dolat manzili» kabi asarlarida o'z ifodasini topdi, qissa va rom anlar idagi hodisalar, hattoki uzoq o'tmishdan olib yozilgan «Ulug'bek xazinasi» romanidagi voqealarn ing bir uchi o'zi tug'ilib o'sgan qishlogga borib taqaladi. Odil YOqubov- serqirra ijodkor. U o'zining hikoya va ocherklari, publisistik maqola va pesalari, xususan, qissa va romanlari bilan kitobxonlar om masining sevimli yozuvchisi bo'lib qolgan. Adib, ayniqsa, hikoya, qissa va roman janrlarida o'z iste'dodini to'liq namoyon qilgan. Zero, u Abdulla Qodiriy, CHo'lpon, Oybek, G'afur G'ulom, Abdulla Qahhor kabi ustoz yozuvchilarn in g an'analarini yangi davrda davom ettirgan va rivojlantirgan. Odil YOqubovning «Vido, «Muzqaymoq» singari asarlari o'zbek hikoyachiligining go'zal namunalaridir. ARXIV. UZ. odil Yoqubovning «Navro'z arafastdagi o'ylar», «Muruvvatni unutmaylik», «Qachon odam bo'lamiz», «Qish loqdagi foj ia», «Nutq», «Nam angan tomonl arda», «Qashqadaryo gurunglari» kabi publisistik asarlarida ham xuddi shu xususiyat bo'rtib turadi. Zero, ularda mavzu va material yangi bo'lganidek, olg'a > A: surilgan fikr va (uning ifodasi ham goʻzal ya yangi dir. SHunga ko'ra, Odil YOqubovn ing publisistik asarlari mavzu, g'oyaviy mazmun va badiiy mahurat Jihatidan adabiyotimizda yangilik bo'ldi. Dahaqiqat, Odil YOqubovn ing publisistik maqolalarini mamlakat va xalq uchun hayot-mamot masalal ari bo'lgan: mustaqillik, erk, taraqqiyot, adolat va tinchl ik masalalari ko'tarilgan hamda dadillik va Jasurlik blan yoritilgan. SHuningdek, ularda qishloq ahli, xususan, qishloq xotin-qizlari hayotini tubdan yaxshilash, uni hozirgi kun talablari daraj asida ko'tarish, o'kamizni yanada obod va ko'rkam qilish, tabiatni sevish, asrash, tabi at boyliklaridan tejab -ter gab foydalanish haqida bong urilgan Odil YOqubov o'z publisist ik maqolalarida ona tabiat, uning daxlsizligini ta'minlash, qadimiy chiroyini qaytarish, Orol dengizi fojiasi va uning asl sabablari haqida juda ta'sirli yozadi. Paxta yakkahokimligiga, paxtachilikda zaharli dorilarni haddan ziyod ishlatishga qarshi, paxtan ing xarid narxini ko'tarish to'g'risida qimmatli fikrlarinį o'taga tashlaydi.UZ odil YOqbov tabiat boyliklarini İsrof etishni, adolatsizlik va nohaqlikni, ko'zbo'yamachi lik va qo'shib yozishni Jamiyat tan asidagi jaroh at deb ataydi. Maqolalarida bunday Jarohatlarga qarshi kurash ish, in son qadr-qimmatini ko'tarish g'oyasini olg'a suradi. Odil YOqubovn ing qissachilik sohasidagi ijodiy izlanishlari g'oyat sam aralidír. Adib turli yillarda «Bir feleton qissasi», «Tilla uzuk», «Muqaddas», «Ota izidan», adolat g'oyasini ham o'zida ifodalaydi. «Muqaddas»dan «Diyon at», «Oqqushlar...» va «Adolat manzili»ga qadar adibning e'tiborga sazovor barcha asarlari xuddi shu muammo tevaragida ay lan adi. > A: Qisqasi, diyon at, imon-e'tiqod, iJtimoiy adolat - yozuvchi ijodining bosh ma'naviy muammosi, uning asosiy estetik prinsipi esa - haqiqatni aytish, hayotni murakkabligi bilan ko'rsatish dir. Ma'lumki, diyonat, imon - e'tiqod, ijtimoiy adolat xuddi muhabbat kabi so'z san'atin ing gadimiy va bogiy maVzusi. Har bir davr uni yangicha qo'yadi, o'zgacha mezonlar bilan baholashni taqozo etadi, qolaversa, har bir adib unga o'zicha yondash adi. Burch, diyonat, adolat muam mosi ham xuddi muhabbat kabi adabiyotda birdan-bir maqsad emas. Burch, diyonat davming katta haqiqatlarini ifodalash ga, muhím ij timoiy masalalarni qo'zg'ash, kishi larn ing ko'ngil dardlarini izhor etishga, inson qalbi haqidagi haqiqatni ochishga qaratilgan taqdirdagina chinakam badiiy qimmatga ega bo'ladi. Afsuski, 50-60 yill ari yozilgan qator asarlarda burch, diyonat, adola bir yoqlama, tor, sayoz yoriti ldi. Odil YOqubov qissa va romanlari bu xildagi andozalardan yirog Masalan; «Bir feleton qissasib»ni (1963) eslaylik. Jurnalist Uchqunjon yaxshł surishtirmay shoshma-shosharlik bilan bir vaqtlar mehnatda dong taratgan, keyinchalik esa engil hayot kechirish yo'liga kirib ketgan ayol haqida feleton yozib yuborgan. Uchqunjon katta xatoga yo'l qo'yganligini sezib qoladi, vijdon azobiga tushadi, asli pokiza yigit yuz bergan xatoni tuzatish uchun qalb da'vati bilan kurashga otlanadi xuddi o'sha kurash jarayon ida, bir tomondan, qahramonning vijdonl. dlyonat tuyg'usin ing kuchi namoyon bo'Isa, ikkinchi tomondan, yozuvchini hayajonga solgan hayot iy chigalliklarn ing ildizi ochila boradi. YOzıvchi dongdor ayol saltan atni halokatga olib kelgan omill arni badiiy tahlil etib beradi. Ma'lum bo'ladiki, Saltan atni hissizlik, adolatsizlik, e'tiborsizl ik shu kuylarga solgan, brigadir Mo'min akaning sovuqgonligi, eri Qulahm adn ing loqaydlig tufayli hayotdan, mehn atdan ko'ngli qoladi. SHunisi xarakterliki, Saltananing ziddi bo'imish brigadir, odatdagi eskilikka yopishib olgan Johil, mansabparstl ardan emas, aksincha, u qo'ydek yuvosh, mo'min-qobil odam; Qulahmad ham feodal, xotin do'pposlaydigan zo'ravon erlar toifasidan emas, aksincha, ko'rinishda bo'lsada, biroq har ikkovi ham turli ko'rinishda bo' Isada, biri - itoatkorlik, logaydlik, hissizlik illatiga mubtalo, obro' bo'lsa kifoya, > A: adomlarning hohishi istaklari bilan ishlari yo'q. Olamga hayot ato etuvchi ayol zotiga shunchaki bir ish kuchi, ijrochi deb qaraydilar, ayol mehnatini qadrlashni xayolga h am keltirmaydilar. Saltanatn ing mehnatdan qo'l siltab engil hayot ko'chasiga kirishi shu xil loqaydlikka qarshi o'ziga xos bir isyon edi. Logaydlik, hissizlik, adolasizlik ko'ngilsiz oqibatlari Jihatidan shafqatsizlikning o'zgacha bir ko'rinishidirki, qahramonn ing unga qarshi isyoni qalbim izni hay ajon ga sol adi. Bu asar yozuvin in g hạyot sari go'y gan dadil qadami bo'ldi. YOzuvchining romanlari tahliliga o'tshdan oldin yana bir qi ssasi «Qanot Juft bo'ladi» (1968) ustida to'xtalib o'tish darkor. Bu qissa yozuvchi ijodiy takom ilida muhim o'rin tutadi. Qissa personajlari Akram, Sayyora, SHavkatjon, Nilufar, Murodjon, Sodiq - barchasi odatdagidek, burchga munosabat, imon- e'tiqod, diyon at, adolat tuyg'usi tonida tahlil etila boradi. SHu baxon ada yozuvchi endi bir em as, bir necha ijtimoiy, ma'naviy, ahlogiy muammolarni ko'taradi. Muallif asarda kitobxon bilan qízg'in bah sga kirishadi. 60-yillar kishilari ma'naviy hayotida n imalar sodir bo'lyapti, qaysi odatlar maqbul, qaysilari nomaqul, xalqning ma'naviy yuksalishi ga nimalar to'sqinlik qilyapti - yozuvchi shu savollarga javob axtaradi. O. YOqubov sabablarini ochishga intiladi. Boshqacha qilib aytganda, yozuvchi etuk realizmga xOS analit ik tasvir yo' lidan boradi. «Mugaddas»da SHarifjonni qing' ir yo'lga boshlagan omillar - oilaviy muhit ta'siri ta'kidlab o'tilgan. «Bir feleton qissasi»da bu xususiyat xiyla chuqurlashadi. «Qanot juft bo'ladi» qissasida esa yuqori bosqichga ko'tarilgan. Asarning etakchi personajlari Akromning ikkilanishlari iztirobl ari, Sayyoran ing adashishi, boshqa personallar taqdiri va xarakter idagi kuchli va ojiz jihatlar faqat «tug'ma» xuşusiyatlari samarasi emas, balki ayni paytda real vaziyat, muhit m ah suli sifatida murakkab hayot bilan, fan-texnika inqilobi, davr sur'ati bilan bog'liq holda tahlil etiladi. Analitik tasvirga moyillik adib ijodida etuk realizmga xos yana bir fazilatning shakllanishiga olib keladi uning qahramonlari murakkab tabiatli > A: musbat, ham manfiy tomonlarini yodda tutishga intilish, odamni osongina «yax shi» va «yomonga», «ijobiy» yoki «salbiy» qahramonga chiqarib qo'yi shdan o'zini tiyish, inson qalbini his etgan holda qalam tebr atish - mana shu fazilatl ar Odil YOqubov asarlarida yaqqol ko'rinadi. ARXIV.UZ (ARXIV.Uz > A: Odil YOqubov turlt mavzularda qator hikoya, ocherk va qissalar yozib, nasrda muayyan tajriba hosil qilgach, o'z kuchini roman Janrida sinab ko'rdi. Birin ketin oltita rom an yozib, katta nasrning mohir ustasi ekan ini namoyi sh etdi. Odil YOqubov romanlari - mavzu jihatidan rang barang «Er boshiga ish tush sa...» (1965), «Diyon at» (1981), «Oq qushlar, oppoq qushlar» (1986), «A dolat manzili» (1994) romanlarida zam onaviy mavzular aks ettiril gan. «Ulug'bek xazinasi» (1973), «Ko'hna dunyo» (1983) romanlar ida esa tarixiy o'tm ish mavzulari tasvirlangan. Odil YOqubov tarixiy o'tmish mavzuini aks ettirish va xalqimiz orasidan etishib chiqgan buyuk allomalar obrazini yaratishda «Ko'hna dunyo» romanida ham katta yutuqqa erishgan. «Ko'hna dunyo» - tarixiy-fal safiy roman. Unga mashhur tarixiy shaxslar - Abu Rayxon Beruniy va Abu Ali Ibn Sinoning ilm-fan taraqqiyotiga, xususan, tibbiyot ilmin ing rivojiga qo'shgan olam shumul hissasi badiiy yo'l bllan batafsil ya teran aks etirilgan. SHuningdek, ularn ing og'ir hayoti va fojiali qismatt mahorat bil an tasvirlan gan. Rom anda Berun iy va Ibn Sino obrazlari o'z davrin ing ijtimoiy ziddiyat lari va shiddatli voqealari zam in ida ko'rsatilgan. SHunga ko'ra asarda o'sha davr ruhi bo'tib turadi. Asar xalqimizning uzoq o'tmishi, uning o'sha davrdagi turmush tarzi, urf-odatlari, milliy xu su siyatlari haqida boy ma'lumot beradi. SHunisi muhimki, bu ma'lumotlar yalong'och tarzda bayon etimaydi, balki ben azr obrazli tarzda ko'rsatiladi. ARXTU2 «Ko'hna dunyo» rom anining syujeti, asosan, rivoyatlar negizida tashkil topgan. Rom anda ishlati lgan rivoyat larni, ularning asar syujeti tuzilishdagi o'miga ko'ra, uch guruhga bo'lish mumkin: 1. Roman syujeti tarkibida «qistirma hikoya» sifatida berilgan rivoyatlar. to'ti 2 Roman syujetida aks bo'lgan voqgealarning badily to'qimasiga singdirib yuboril gan rivoyatlar. 3. Roman syujeti tarkibidagi mif, afsona va rivoyat motivlari. «Ko'hna dunyo» rom an ida, ayniqsa, telba shoh va avom xalq haqidagi, dono va besabr podshoh haqidagi, olam va uning yaratilishi haqidagi, «ne'mati > A: ilohiy» to'g'risidagi, Abu Rayxon Beruniy va Mahmud G' aznaviy bax shiga doir rivoyat asar syujeti to' qimasiga ustalik bi lan singdirib yuborilgan. Bu rivoyatl ar romanda tasirlangan tarixiy voqealik hamda obrazlar ma'naviy olam in ing badiiy gavdalan ishiga bevosita xizmat qilgan. Zero, romanda qo'llanilgan har bir rivoyat syujet rivoji bilan chambarchas bog'lan ib, chatishib ket gan. «Ko'hna dunyo» rom an ida Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Mahmud G'aznaviy singari tarixiy obrazlar, shuningdek, Bobo Xurmo, Malikul SHarob, Piri Bukriy, Tbn SHahvoniy, Amir Ma'sud, Ali G'azab, Abul Hasanak, Xatlibegim, Bo'tako'zbegim, Un suriy kabi badiy to'qima obrazlar yar at ilgan. SHular vositasida o'sha davrdagi hayot haqiqati, xilma-xil odamlarn in g feli-atvori badiiy haqiqatga aylantiril gan Muhim fal safiy fikrlar ta'siri va obrazli qilib ifodalan gan. Rivoyatlarga singdiriligan xalą don ishmandl igin ing ma'no va mohiyati ochib berilgan. «Ulug'bek xazinaşi», ako hna dunyo asat lariga xos bo'lgan yorqin badiiy um umlashm alar adibning «Diyonat», «Oq qushlar, oppoq qushlar», «A dolat manzili» romanlarida ham ochiq ko'rin adi. Bu keyingi uch roman zamonaviy mavzularni yoritilshda yozuvchi imkoniyatlarin in g tobora ko'payib, m ahorati yanada o'sganligidan dalolat beradi. «Diyonat» romanida O'zbekistonning XX asr 70-yillaridagi hayot tasvirlan gan. Asarda qishloq va sh ah ar hayotidagi ibratli Jihatlar ham, salbiy hodisalar, illatlar ham ustalik bilan ochib berilgan. Kishilar ruhiyatidagi halollik, poklik, kamtarlik, imoni diyonat singari fazilatlar ulug'lanib, o'sha yillarda ancha ildiz otgan mansabprstlik, qonunbuzarlik, ko'zbayam achilik, manm an lik, Romanda etuk olim va kamtar inson Norm urod SHomurodov, tuman rahbari Abror SHkurov, biolog olim Siddiqjon Obidov, raisning kelini Latofat singari obrazlar qalbi ham ishi va niyati ham go'zal bo'lgan ajoyib kishilar sifatida hurmat bilan tasvirlan gan. YOzuvchi bu qahramonlarn ing har bir harakat in i, yurish-turish ini, o'y-xayollarini mantiqan asoslashga, ularning ichki va tashqi dunyosini, fe'l-atvorini taby va ishonarli qilib ko'rsati shga muyassar bo' lgan. diyonatsizlik kabi illatlar fosh etilgan. > A: bo'lgan katta-kichik obrazlarning hammasi sam im iy muhabbat va mehr bilan yarat ilgan. Asarning bosh qahramoni – Suyun Burgut. Uning ismi Jismiga mos. Suyun - halol ishlab, halol yashaydigan inson. U - mehr-oqibatli, oriyat li, mard va tanti. SHoirtabiat bu olov yigit yoshligidan maktabdoshi Marjonoyni sevib qoladi va balog'atga etgach, qizni Marjonoyni olib qochadi. SHirin – shakar oila quradi. Keyinchalik Veteran bobo yor damida o'qib, oliy ma'lumotli mutaxassis bo'lib etishadi. Vogealar davomida o' sib, yirik chorvador sovxozga direktor bo'ladi. Xo'Jalikka mohirlik bilan rahbarlik qilib, uning iqtisodiy jihatdan taraqqiy etishini ta'minlaydi. Davlat va adolatli boshliq sifatida ko'pchilikning hurmatiga sazovor bo'ladi. Xo'jalik a'zolarining to'y-m ar akasi ga ham, tashvishli, motam kunl arida ham ular bilan birga bo'lib, qo'lidan kelgan barcha yax sh ilikl arn i qiladi. Biroq qo'qqisdan kelgan falokat tufayli Suyun Burgut mudhish tuhmatga uchraydi. Moskvadan xhaqiqa qilganiw kelgan general SHaronovskiy boshliq battol va shafgatstz desantchilar uni asossiz holda ko'zbo'yamachil ik va poraxo 'rlikda ayblab hibsga oladilar. Suyun Burgutni ham jismoniy, ham ma'naviy Jihatdan behad qiynab, azoblaydi lar. Lekin ular bu pok va mard in son irodasini buka olmaydilar. Bundan g'azabl angan desanchilar mahbusni azoblashning hayotda misli ko'rilmagan yangi-yangi usull arini ishlatib, uni taslim ettimoqchi Romanda Suyun Burgut hamda uning hali o'n gulidan bir guli ham ochi lm agan o'g'li Lochin polvonning o'limi kitobxon lar qalbini larzaga soladigan darajada teran va g'oyat ta'sirli qilib aks ettiril gan. Bu ikki fojiali o'lim tasviri orqali adib desantchi tergovchil aning yurtimizni oyoqosti, xalqimizni xoru zor etib, kechirilmas va uniti lmas gunoh, katta Jinoyat sodir etganliklarini yaqgol ko'rsatib bergan. pXIM Asarda desantchi lan ing g haqiqiy basharalarínt och ib tashlovchi xarakterli voqea va asosli tasvirlar ko'p. Romanda ko'rsati lish icha, desanchi lar na qonun-qoidaga rioya qiladilar, na xalqn ing urf-odatlarini hisobga oladil ar. Aksinch a, o'z qora niyatlariga etish yo' lida istagan noma'qulchilikni, İstagan razill ikni qila beradilar. bo'ladi. Biroq bunga ertsha olmaycia/UZ > A: bo'lgan katta-kich ik obrazlarming hammasi sam im iy muhabbat va mehr bilan yarat ilgan. Asarning bosh qahramoni – Suyun Burgut. Uning ismi Jismiga mos. Suyun - halol ishlab, halol yash aydigan inson. U - mehr-oqibatli, oriyatli, mard va tanti. SHoirtabiat bu olov yigit yoshligidan maktabdoshi Marjonoyni sevib qoladi va balog'atga etgach, qizni Marjonoyni olib qochadi. SHirin shakar oila quradi. Keyinchalik Veteran bobo yordamidą o'qib, oliy ma'lumotli mutax assis bo'lib etishadi. Voqealar davomida o'sib, yirik chorvador sovxozga direktor bo'ladi. Xo'Jalikka mohirlik bilan rahbarlik qilib, uning iqtisodiy Jihatdan taraqqiy etishini ta 'minlaydi. Davlat va adolatli boshliq sifatida ko'pchilikning hurmati ga sazovor bo'ladi. Xo'jalik a'zolarining to'y-m ar akasiga ham, tashvishli, motam kunlarida ham ular bilan birga bo'lib, qo'lidan kelgan barcha yax sh ilikl arni qiladi. Biroq qo'qqisdan kelgan falokat tufayli Suyun Burgut mudhish tuhmatga uchraydi. Moskvadan xhaqiqa gilgani» kelgan general SHaronovskiy boshliq battol va shafgatsiz desantchilar uni asossiz holda ko'zbo'yamachil ik va poraxo 'rlikda ayblab hibsga oladilar. Suyun Burgutni ham jismoniy, ham ma'naviy Jihatdan behad qiynab, azoblaydi lar. Lekin ular bu pok va mard inson irodasini buka olmaydilar. Bundan g'azablangan desanchilar mahbusni azoblashning hayotda misli ko'ri lmagan yangi-yangi usullarini ishlatib, uni taslim ettimoqchi bo'ladi. Biroq bunga erisha olmaydia/UZ Romanda Suyun Burgut hamda uning hali o'n gulidan bir guli ham ochi lmagan o'g'li Lochin polvonn ing o'limi kitobxonlar qalbini larzaga soladigan darajada teran va g'oyat ta'sirli qilib aks ettirilgan. Bu ikki fojiali o'lim tasviri orqali adib desantchi - tergovchilarning yurtimizni oyoqosti, xalqimizni xoru zor etib, kechirilmas va unitilmas gunoh, katta Jinoyat sodir etganliklar ini yaqqol ko'rsatib ber gan. PYIV. UZ Asarda desantchi larn ing haqiqiy basharalarínt och ib tashlovchi xarakterli voqea va asosli tasvirlar ko'p. Romanda ko'rsatilish icha, desan chilar na qonun-qoidaga rioya qiladilar, na xalqning urf-odatlarini hisobga oladilar. Aksincha, o'z qora niyatlariga etish yo'lida istagan noma'qulchilikni, istagan razillikni qila beradilar. > A: Aybsiz «Aybdor mahbusni xo'rlash, haqorat qilish, talash, kaltaklash, un ing g'ururini, nozik insoniy tuyg'usini toptashdan qaytmaydilar. Desanchilar, hatto Suyun Bur gutning ko'z oldida uning jufti haloli Marjon suluvni qamoqxonadagi bezorilarga zo'rlatmoqchi bo'ladilar. Natijada ilojsiz qolgan Suyun Burgut desantchil arni dog'da qoldirib, o'zini-o'zi o'ldirishga majbur bo'ladi. YOzuvchi bu dahshatli holni har Jihatdan asoslab bergan. Suyun Burgutning xatti- harakatlarida hech qanday soxtalik va g'ayritabiiylik yo'q. Zero, oriyatli inson Romandagi Veteran bobo-fidoyi, mehribon, adolatli inson. Uning e'tiqodi mustahkam, diyonatli-mahkam, vijdoni-pok. U desantchi - ter govchilarming Jinoyatkor on a qilm ish larini ko'rgach, tinch o'tira olmaydi. Adolat istab poytaxt Toshkentdagi tegishli idoralarga va mansabdor shaxslarga muroj aat qiladi. Lekin hech qanday najot topa olmaydi. Oxir-oqibatda og'ir hasatalikka uchrab yotib qoladi. Adib boboning bun day harakatlarini va un ing haqli talablari oqibatsiz qolganini tasvirlash bilan respublikamiz hayotidagi nozik bir Jihatga ishora qiladi. YA'ni, u vaqtda O'zbekiston mustaqil bo'Imagani uchun hamma inson -ixtiyari Moskvaning qo'lida bo'lib, yurtimizda desanchi-tergovchilarn in g ra'yini hech ham qaytara olm as edi, degan fikr o'tkazilgan. «A dolat manzili» romanida mavzu va mazmun yangi bo'laganidek, asosiy obrazlar ham betakror va salımoqdor: YOzuvchi nomlari yuqorida zikr etilgan ijobiy obrazlarni yaratishda qan chal ik mahorat ko'rsat gan bo'lsa, adolat o'rnat ish niqobi ostida yurtim izga bostirib kelib, odam larni qon qaqshatgan «adolat posboni» general SHaronovskiy yoki o'zim izdan chiqgan «eshakm iya tergovchi» Mirjalolov, sobiq sovxoz direktori Mansur mesh kabi nopok shaxslar obrazlarini tasvirlashda ham shunchal ik yutuqqa erishgan. «Adolat manzili» roman ida xi lma-xil ramziy obrazlar ham mavjud. Loch in polvonning tengsiz go'zal va uchqur ott Qaldirg'och, bo'ribosar it qoplon singari ramziy obrazlarda insoniyat va hayvonot, vafo va sadoqat olamiga doir muhim fikrlar badiiy teranlik bilan ifodal angan. Suyun Burgıtning o zint o'ldirishdan bo'lak ilojt qolmagan edi. > A: Roman - tuyg ula 1 Ftug yoni, i, shiddatli yogealar va o'tkir ziddiyatl arn ing yorqin ifodasi bo'lgan teran dram at ik va tragik lirik nofosat bilan yo'g'rilgan. Bu xususiyat Suyun Burgut va uning jufti haloli Marjon suluvn ing yoshligi, sho'xligi, Umuman olganda, Odil YOqubovn ing «Adolat manzili» roman ida O'zbekistonda o'tgan asrning 80-yillari ikkinchi yarmida bo'lib o'tgan voqealar mohirona aks ettirilgan. MlIy mustaq!liÍk mohiyatini chuqur anglashga xizm at sevgi-muhabbati, qishloqdagi to'y-tomo sha va o'lan-aytishuvlar tasvirlangan sahifalarda, ayniqsa, ochiq ko'rinadi. qiluvchi bu asar zamonaviy adabiyotning Jiddiy yutug'idir > A: ARADABIYOTLAR: 1. Odil YOqubov. «Ulug'bek xazinasi» Roman. Toshkent. 2. Q0zoqboy YO'ldoshev, Valijon Qodirov, Jalolbek YO' ldoshbekoy. «Adabiyot» Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 9-sinfi Luchun đarslik-majmua. Toshkent. 2006 y.260-281 b > A: > Шахзод: L.2. “KOʻHNA DUNYO" ROMANIDA IJTIMOIY TIP VA VOQEALAR TIZMASI Yomonlikn ing manbai odamda emas, balki Jamiyatda ekanini yozuvchI chuqur idrok etgan. Shu boisdan ham Beruniy va Mahmud G'aznaviyda Jamiyat mafi urasidan meros qilib olgan ikki xil tafakkurni, ikki xil ruhiy olamni turmush materiallariga tayanib kashf etadi. Sulton Mahmudni yolgʻiz ogʻriq emas, not in ch oʻ ylar, vahimali tushlar ham iztirobga soladi. U oʻzini haq va hidoyat yoʻlida qirq yil suron solib, mag ribdan mashriqqacha ma'jusiyl ar va g'ayridinl arni qatli om qilib, poyqadami yetgan el borki, hamma yerda Qur'oni m ajid so'zini yoyib, bu yoʻlda dini islomga zafar ustiga zafar keltirib, end rohat-farogʻatda keytn kechirmoq mavridi keldi deb oʻ ylagan ida bedavo dard bergan. Yaratuvchidan shikoyat qiladi. "Agar bu dard chindan ham bedavo boʻ lsa, unda amir-ul muslimin atalmish gunohkor bandangn ing qirq yillik toatu ibodatidan ne foyda?"- deb zorlanadi, diniy mafkuraning xalqlar oʻrtasida adovat solish ini tushunmaydı. "Nahot u butkul roʻyi zaminni zabt etib, behisob boyliklar or ttirganida, oʻz dorulsaltanati Gazmai munavvar ani Jahonda eng kơʻ rkam shaharga aylantirib, unda masjidi Jome' yanglig oʻnlab masjidlar, goʻ zallikda benazir jann atmon and bogʻlar yaratganida, Osmon malikasi kabi qasrlar qurib, ularni hech bir shoh koʻ magan zeb-u ziynatlar bilan bezatganida... nihot oxir pirovardida topgani bu bedavo dard boʻ Isa? U oʻz xaramiga Chin va Misr, Hindiston va Rum dan husnda yagona huriliqoralarni, raqsda tovusdan tovlanuvchi goʻzal raqqosalar, bulbul yanglig xushovoz xonanda va sozandalar, nomi olamga ketgan Malik-ul kalom va vohidi zamon allomalarni to'plasayu, bularning baridan benasib boʻ lsa? U o'z davrining amirul moʻm ini sifatida "Bu ne'm atlarni oʻzing in'om etsan gu, tagʻin oʻzing hammasidan benasib etsang?" deb xudoga yolvoradi. Uning miyasida ilgari hech qachon o'ylamagan yomon oʻylar charx uradigan boʻ lib gol adi. Nedhundir ezgu ishlari emas, janglar suroni-yu, otlar dupuri, kesilgan boshlar, dorda chayqalgan murdalar, yongʻinda qolgan sh aharlar yodiga tu shadi. Joni behalovat, kechalari yomon tushlar koʻrib chigadi: "- Yaqinroq kel Abu Rayhon. Bu g'ayriddinning so'zini eshit. Arzi ne - senga soʻ'zlasin, sen bizga so'zla. > Шахзод: Beruniy ot tuyoqlari stida ezilgan qalin maysalarni ship-ship bosib, nuroniy cholning yoniga keladi, bosh ini osiltirgan icha mơ' ysafidning hayajonli, palapartish soʻ zlarini eshitadi. Bu bandai ojiz sizday amiral moʻminindan mehru shafqat tilaydi. Deydikim, bu qasrda ellik ming g'aribu g'urabo yig'ilgan... aksari ojizalar... Yozuvchi bosh ijodiy niyati bilan bog'liq boʻ lgan zolim shoh obrazini yar at ish uchun badiy tasvirning barcha imkoniyatl aridan unumli foydalan gan. Malikul mayxonasi dagi suhbatlar-u bah slarni, rivoyatlar-u xotiralarni va nihoyat amir-ul Mo'm in ing atalmish Mahmud G'aznaviyn ing dahshatli tushlarini zolim shoh adabiy tipini yaratuvchi bosh ijodiy niyatga xizmat qildiradi. Tushida Sulton Mahmud taslim boʻlishdan bosh tortgan qasrga oʻt qo'yishni Amir Nushtegin ga buyuradi. Zum o'tmay, to'rt tomon dan koʻ tarilgan alanganing qizgʻish tillari muazzam ibodatxonanį aļdaho yanglig yalab, oftobday yaraqlagan oltin qubbalarini yamlab yutadi.. Romanning boshidan oxirigacha Mahmud G'aznaviy bilan Beruniy haqiqat uchun Jan gga kirishadi. Har kim o'z tafakkur tarzidan kelib chiqib, haqiqatga baho beradi. Sulton bedavo dard sabab, "ne'mati ilohiy" haqidagi rivoyatni haqiqat deb tushunadi. Abu Rayhon Beruniy esa, uni haqiqat em as, bir choʻpchak deb talqin etadi. Bu ikki zot o'rtasidagi ayovsiz fikriy Janglar "Ulug bek xazinasi" romanidagi Ali Qushchị va Abdulatif ziddiyat larini beixtiyor yodga tushiradi. Ali Qushchining haqiqatni himoya qilishi bilan Beruniyning haqiqatga sadoqati or asida juda ham yaqinlik bor. Biroq, ularning o'z davrin ing yetuk allomalari tarzidagi bosib oʻtgan yoʻ llari, ul arn ing har ikkalasi, buyuk tarixiy shaxslar ekanini anglatadi gan Jihatlardir. Xuddi shuningdek, gunohkor shohning tavba-tazarru qilishadi; ya'ni Abdulatif bil an Mahmud G'aznaviy taqidirlarida ham oʻxshashl ik bor. Abdulatif boshi tanasidan judo boʻlishidan avval padari oldidagina gunchini boʻyniga olgan boʻlsa, Mahmud G'aznaviydagi vosvos kasali, qoʻqinchli tush lar, tavba-tazarru bir necha oy surunkasiga davom etib, qiynoqlar girdobida tutib turadi. Agar Abdulatif padariga qarshi tig' koʻtarib, o'z ona yurtini xarobaga 21 begunoh norasidalar... chollar emish..." (38-bet). > Шахзод: aylant irib gunohkor bo'lgan boʻlsa, Mahmud G'aznaviyn ing taqdiri tamomila boshqacha. U oʻzining mashvaratxonasidagi mehribon simon joylarga zabt etilgan yurtlarn in g koʻk, sariq, oq tug' larini, mag'lub lashkarboshil arn ing oltin va kumush dubulg'alarini, tillodan jilo berilgan sovut va qalqonlarni, bandlar iga la'l va zabarj ad qadalgan egri qilichlarni, oʻq terilgan charm sadoqlar, suyak sopli xanJarlar, uzun-qisqa tigʻlarni ostirib qoʻyganki, ular Mahmud G'aznaviyn ing behisob yurishlari, sur onli safarlaridan hikoya qiluvchi tim sollardir. Sulton bu oʻ ljalarni qaysi bịrini qo lga olsa, lop etb, o sha muzaffa Jang esiga tushadi, zabun boʻlgan ne-ne lashkarboshilar, man-man degan amirlar kalondimog' hokimlar, shah an shohlar, koʻz oʻngiga keladi. Adabiyotshunoslar ta'kidlashicha, O.Yoqubov "Koʻ'hna dunyo" romanida oddiy xalq vakillari, ijobiy qahramonlar portretini unchalik batafsil chizmasdan, bir-ikki xar akterli belgilar orqali chizgan boʻIsa, aksincha murakkab qahramonlar portretini ancha mukammal tasvirlaydi. Ulaming tashqi koʻrinishi bilan ichki dunyosini dialektik birgalikda tasvirlab, qator toʻlaqonli xarakterlar yaratish ga erishgan". Bu fikr Mahmud G'aznaviy obraziga ham tegishlidir. Yozuvchi bu zolim shoh obrazini ruhiy olam hissiyotlari hamda ongidagi fikriy oʻzgarish lar birligida tasvirlar ekan, kitobxonni butun roʻyi zaminni titratgan, qanchadan-qancha mamlakatl ani maglub etib, mag'ribdan siymosi bilan tanishtira boradi. Romandagi bir faktning badiiy talqiniga e'tibor beraylik. Qiyot qirg'in idan koʻp yillar ơ tgach, Jur jon va Rayda, Qobus ibn Vushmagir kabi kalon dimog hokimlar saroyida kech gan musofirlik yillari orqada qolgan Beruniy oʻz eliga qaytadı. Lekin o'z yurtiga kelgan olimning umr bo'yi topgan izzat ikromlari, Gurgan] hokimi Ma'mun ibn Ma'mun saroyidagi "Majolisi ulamo"da kechgan hamm asi nthosiga yadi/ Chunk!Sazna bokini Suton Mahmuddan farmoni oliy keladı. Unga ku'ra bn Ma'mun saroyidagı barcha allomalar 22 allom2lar orasida Ronuni ibn Sinó nstod Masihivlar ham bor Ibn Sino bilan ustod mashriqgacha cho'zilgan hududsiz davlatni kuch-qudrati bilan boshqargan shoh G'aznaga, Suton saroyiga jo'natiImog'i lozim edi. Suton so'roqlayotgan > Шахзод: allomalar orasida Beruniy ibn Sino, ustod Masihiylar ham bor. Ibn Sino bilan ustod Masihiy Jurjon tomon bosh olib ketishadi-yu, Beruniy o'z ixtiyori bilan G'aznaga Joʻnaydi. Yillar oʻtadi. G'aznaga kelgan Beruniy shahar chekkasida rasadxona quradi. Shu yerda dong'i olamni tutgan kashfiyotlar yarat adi. Sultonn ing farmoni bilan rasadxona qurilish iga Isfahon va Hamadondan bir guruh me'morlar taklif qilinadi, ular Beruniyga ibn Sinodan maktub olib kelishadi. Endi bir savol tug iladi. Nega yozuvchi Sulton Mahm ud G aznaviyning faqat qabih ishlarini keng tasvirlaydi-yu, savob ishlariga e'ibornf qar atmagan? Ayniqsa, olimlarga munosabat masalasidagi talqinl ar davr haqiqatiga mos keladimi? Bunga sabab, bizningcha yozuvchin ing Sulton Mahmud G'aznaviy davri ijtimoiy hayotiga chuqurroq kirib bora olmaganligida emas, balki sho'rolar davrining mafkuraviy tazyiqidir. Oʻsha yillarda shohlar turmushini haqiqat koʻzgusida koʻrish, payqash va tahlil qilish chegaralab qoʻyilgan edi. Uydimachlik xavfszroq mashg ulot bo lib qolganligi bois o'sha davr adabiy tanqidchiligi ham siyosiy vahimachil ik botqogʻiga botib, A.Qahhor ayt gan iday, "tuxuman tuk qidirish, maydonga kelgan har bir tarixiy mavzudagi asarni tirnoglab, hidl ab, iloji boʻlsa yozuvchin ing bosh iga chertib koʻ rish, yozuvchi yar at gan tarixiy mavzudagi asarni shubha ostida qoldiradi gan har xil imo mashg'ul bo'lgan éd. A RXIV.UZ Shu boisdan yozuvchi Sulton Mahmudni Malikul Sharob va Beruniylar nigohida oʻta gunohlar qilib, zolim shoh qiyofasida, gunohlari kechirilmaydigan bir tarzda tasvirlashga majbur bo'lgan. Voqealar bayoni Mahmud G'aznaviy tilidan ber ilgan oʻrin larda esa ba'zi-ba'zida haqiqat uchqunl ari yarq etib koʻrinib qoladi. Mahmud Gʻaznaviy Abulqosim Firdavsiyni ranjitgani uchun oʻn yillab iztirob chekadi. Nechun o'shanda malik-ul kalomni oʻz qanotim ost iga olm adim, nechun ichi qora vazirlar soʻziga kirib, unt G'aznadan haydadim, nechun yozgan kitobini olib, boshidan oltinu Javohir sochmadim deb pushaymon bo' ladi va nihoyat shahri Tusga oltin va kumush ortilgan bir necha tuyali karvon yoʻ llab, Firdavsiy hazratl arin ing maqbarasiga marmar sag' ana o'matt iradi. Shoir tavallud 23 İshoralar qilish, chala yarim gaplar aytib, mish-mishlarga oziq berish" bilan > Шахзод: topgan shah arda esa bir masjidi Jome' qurdarishga bel bog'laydi. Qaysiki, bandai mo'minning ko'ngliga ozor bergan boʻIsa, noh aq zulm qilgan boʻlsa, barchasin ing ko'nglini ovlaydi, kimningki mulkiga xiyonat qilgan boʻIsa haqqini oʻn barobar qilib qaytarib berishni ko'ngliga tugadi. Koʻrinadiki, yozuvchi Beruniy, Malikul Sharob, ibn Sino singari sevimli qahramonlari tili bilan Mahmud Gʻaznaviy insoniyligini tan olgi si kelmaydi: "Bundan uch kun mugaddam, mayxoʻrlar tarqab, mayxona uyquga choʻmganda, Malikul sharobnf bozor qorovuli kirib uyg' otadi: - Seni keksa bir devona yoʻ qlab kelmish. - Neki axmoq yoʻ qlab kelsa uygʻotaver asanmi, nodon? Devona bo lsa bir burda non sadaqa qil. - Kechirgaysan, Malikul Sharob. Devona aytdiki, vaziri a'zamdan keldim deb. Q0ʻlida bir xalta oltin. Mana, oʻzi ham kirdi.. Malikul Sharob yalt etib|eshíkka qaradi-yu, oʻz ko'zlariga ishonm ay, angrayib qoldi. Yo tavba. Bo'sagʻada.. amir-ul mơ'minin Sulton Mahmud G'aznaviy turardi... Ustida eski quroq chopon, boshida xarazm dha eski chugurma, belida qizil boʻz belbog'. U "Indama, ovozing chiqmasin" degan ma'noda kaftini labiga bosdi, soʻng bozor qorovuliga yuzlanib: - Sen boraver, - deb g'udr andi-da, oyogʻini ar ang sudrab ichkariga kirdi.. Birodarim, Qutlugqadam . Tunov kung koʻ zlaring hamuz yodimda, hanuz kechalari uyqu bermaydi menga. Sal hushiga kelgan Malikul Sharob nogahon yur agi "shig'" etib. Bir qoshiq qonimdan kech gaysen, amirim, - dedi, - qurib ketkur rindona kayfiyat sabab, faqir oʻsha kuni koʻnglingga ozor berdim.. - Yoq yoʻq, - Sulton zaif chirogʻday yildiragan koʻzlarini bir och ib, qayta yumdi, so'zimga inon, Qutlug'gadam, agarchang ollo taollo o'z inoyatini darig tutmay bu dardi bedavodan darig qilsa, men ham darveshlikni ixtiyor etib, bir tunda dorulsalt an atdan chiqib ketar edim. Ust imga Janda, boshimga kuloh kiyib, "huv" deb boshimni olib chiqib ketar edim. Tilamchilik ila kun kechirib, qilgan gunohlarimni yuvar edim. E yarat gan egam. O'zingdan oʻzga g'amg'uzorim yoʻq, ADYIV 24 > Шахзод: - dedi Sulton allaqanday faryod chekib. Va lekin - nahot bu mayparast aytganday savob yum ushlarimdan qilgan gunohlar im koʻp boʻ Isa". Yoʻq, inonmaysen bu gapga. Ammo inonmasam ham mana, bir xalta oltin olib keldim, Qutlug qadam. Oʻshal o'zing aytgan yetim- yesirlarga ulashgaysen. Kerak bo'lsa yuz xalta desang ham keltirib berurmen.." (204-205-betlar). Malikul Sharob va Mahm ud Gʻaznaviy munosabatlarin ing bu xildagi badiiy to'qimasiga ishonish qiyin,, unda hayot, haqiqati haddan ortiq darajada mubolagʻalashtirilganlig yaqqol sezilib turadi. Roman voqealari Beruniy va ibn Sino obrazlari tasviriga koʻchi shi bilan badiiy toʻqimada davr haqiqati jilva Xusu san, Beruniy bilan Xatlibegimning suhbatida, ularning ibn Sinoni izlab topish bilan bog'liq sa'y-harakatlarida Beruniyning safarga otlanishi voqealari tasvirida badiiy toʻqima bilan davr haqiqatin ing mutanosibligini koʻram iz. Xatlibegimning oʻz suyukli og'asi Sulton Mahmud G'aznaviy tagdiri toʻgʻrisidagi tashvishlari ham ikkala vazir - Ali G'arib va Abul Hasanak to'gʻrilaridagi mulohazalari ham, shuningdek, Beruniyning ibn Sino haqidagi o'ylari -yu, fitna- fasodlardan yiro yurib, qolgan umrini mutolaa va mushohadaga bag ishlash bilan bogʻliq niyatlari ham davr haqiqatin ing badi iy talqinidir. Beruniy Xatlibegim topshirig'i bilan yoʻ lga otlanar ekan, ich-ichidan zil ketadi, "nechun bu tuban ishga aralashib qoldim", degan oʻy uni qattiq azoblaydi. Chunki u Xatlibegim boshliq bir qancha arkoni harb va arkoni davlat bir tomon, vaziri a'zam Ali G'arib va un ing tarafdorlari esa ikkinchi tomon boʻ lib, toj-u taxt uchun pinhona kurash olib borishayotgan in i yaxshi bilardi. Beruniyning ayniqsa, vaqt deb atalmish ne'matning qadriga yetish, ibn Sinoning benazir talanti toʻg'risidagi oʻ yl ari ham badiiy toʻqim a emas. Bu oʻrinda biz buyuk olim o' ylarida ijodkor insonga xos haqiqatning koʻzga tashlanib turish ini kuzatam iz: Scr"safaning kk hchi kuní kechquran ular baland qr yonbag'rida joylashgan katta bekatga yetib qoʻnishdi. Bekatn ing ulkan sardobasi bor, aftidan u katta karvonga moʻljallan gan edi. Lekin sardobadan ham burun Beruniyning diqqatini bekat ortidagi baland qir jalb 25 koʻrsata boshlaydi. > Шахзод: etdi. Uzoqdan ulkan gumbazga aʻ shxab kofringan bu qir nimasi bilandir Nanda shahri yaqin idagi yuksak tog' ni eslatardi. Beruniy qini uzoqdan koʻrgandayoq g alati boʻ lib ketdi -yu, bekatga yetib otdan tushishlari bilan maxfiy mushribdan ijozat so'rab, qir tomon yoʻl oldi. Ha, xuddi oʻzi. Nanda shahri yonidagi tog' ham xuddi shunday koʻm-koʻk, xuddi shunday baland, tevarak atrof esa bundan ham tekis edi. Hanuz yodida u har yuz gadam ko'tarilganda bir to'xtab, ufqqa qarar, ufq esa yana bir necha chaqirim chekinib, yangi kengliklar, pastdan koʻrinmagan yiroq manzaral ar namoyon boʻlardi... Har safar yangi balandlikdan yangi ufq ochilganda Beruniy bu nuqtadan xayolan chiziq oʻ tkazib, turgan joyiga nisbatan hosil boʻlgan burchakni belgilar ekan, favqulodda ulkan bir kashfiyot oldida turgan ini sezib, yuragi gurs-gurs urardi. Haqiqatan, galatt yaralgan ekan in son aql-idroki . U go'yo xasis baqqolday ilm deb atalmish durdonalarni bitta -bitta tertb, miyan ing eng xilvat burchaklariga yig' ib qo'yaverar ekan. Ammo, nimadir turtki boʻlib, kechasi yongan mash'alday "yarq" etib yonmaguncha bu xilvatdagi durdonalar ham jilo berib yarqirab ketmas ekan. Beruniyn ing nazarida Nanda togʻidagi hodisa uchun yana shunday mash'al xizmatini qildi-yu, xayol ida yigʻilib yurgan fikrlarga ajib aniqlik kiritdi. Oʻsha oqshom Beruniy tog'itepasida osmon tơʻ la yulduzlarga tikilib tong ottirdi. U dunyoda eng baxtli odam edi. Chunki oʻsha kecha unga tabiatn ing buyuk bir siri ayon bo'lgandi". (214-bet). Beruniy va ibn Sino hayotiga daxldor boʻlgan tarixni hujatlarni sinchiklab, chuqur va atroflich a o'rgangan yozuvchi bu ikkala allomaga shu qadar mehr qo'yib qolganki, o'zidagi ana shu tuyg'ularini kitobxon qalbiga ham koʻchirmoqchi boʻ'ladi. Yozuvchning mahorati shundaki, u bu buyuk allom al arni qanday tushungan, his etgan boʻlsa, kitobxon ham ularni shunday tasavvur qilish imkoniyat iga ega bo' lgan. Beruniy bilan ibn Sino qalblarini oʻrtagan dardlar yozuvchiga davr haqiqati boʻlib tuyulgan. Allomalarga azob bergan dardlarn ing bari- adolat, insof, shafqat va ma'rifatning yetishmasligi, xoinlik, zolimlik, fitna > Шахзод: va ochkoʻzlikning ustuvorligi bularning barchasi yozuvchi qalb tug'yoniga aylangani uchun ham bu ikki alloman ing mukammal adabiy tipi yuzaga kelgan. Shu boisdan ham roman bu ikki alloma toʻgʻrisida yozilganday taassurot qoldiradi. Adabiyotshunos A.Kattabekov Juda to'g'ri qayd qilganidek, "...yozuvchin ing asosiy maqsadi ibn Sino va Beruniy singari ulug' allomalar obrazini yaratish emas. Faktik materialni chegaral agan yozuvchi oʻz qahramon lari biografiyasidagi eng muhim davmi tasvirlar ekan, kundalik hayotiy voqeal ar asosida davrning mukammal va badiy haqqoniy manzaralarini yaratadi, buyuk mutafakkirlar foiasin ing sabablarini ochib beradi. Romann ing bosh qahram oni ibn Sino yoki Beruniy emas, balki murakkab va ziddiyatli voqealar ga toʻla boʻlgan davrdir". Beruniyning aql -farosati imtihon qilini shi tasviriga bag ishlangan sahifalar ham, Abu Ubayd al Juzjon iyn ing o'z ustozi ibn Sino to' g'risidagi xotiralari bitilgan lavhalar ham yozıvchining bu jkki alloma dardlariga kitobxonlarni ham sherik qilish niyatida qalam tebratgan idan dalolat beradi. Tiyrak kitobxon bu ikki alloman ing juda koʻp iztiroblari adolat izlash bilan bog'liq ekanligini ilgʻab oladi. Beruniy karamatiylar (oʻrta asrlarda diniy gʻoyalar vositasida zulmga qarshi qaratilgan kurashchilar oqimi) rahnam osi imom Ismoil toʻg'risidagi risolasi sabab boʻlib, oʻz ustozi Abdusamat Awal bilan birga Mahmud Gʻaznaviyn ing "Qal'ai qahr" deb nomlangan zindon iga tashlan adi. Zindonda Abdusamad Avval risoladan Beruniyning nomi o' chirilganligini, asar muallifi esa o'zí ekanini aytadi va shogirdini oʻlimdan qutqazib, oʻzi dor tagiga boradi. Bu haq va adolat uchun oxirgi nafasigacha kurash gan insonning beqiyos Jasorati edi. "... Dor tagida tur gan ustod qoʻlini betoqat silkitdi-yu: - Xudo nedur, ey betavfiq? - deb xitob qildi. – Xudo - bu adl-u haqiqatdur... Qur'oni majid nedur?insofu adolatdur. Savobi azim nedur?- yetim- yesirlar bosh ini silamoqdur. Gunohi kabir nedur? - Sen etavfiq yanglig aysh-u ishrat va Ustod ovozi har safar momaqaldiroqday qaldirab xitob qilganida saroy zebi-ziynat ishtiyoqida diyonatni tutmakdur. > Шахзод: peshtoqlari yuz barobar kuchli aks sado berar, butun maydon - nainki maydon, hatto saroyning u yuzidagi shahar, behisob ko'chalar, koʻchalardagi rastalar, karvon saroylar, guzarl ar - butun dorulsaltanat bu xitob, bu aksi sado sehriga mahliyo boʻlib qolgan edi. Goʻyo bu soʻzlar tiriklayin oq kafanga o'ral gan yalang oyoq, yalang bosh bir allomaning va'zi emas, g'oyibdan kelayotgan ilohiy nido edi. Bu nido sehrídan birinchi boʻlib Sulton qutuldi: Sipoh solar gayda? Bu emasmu?Oʻ chir ovozini bu dahriyning! O chir! shakkok soʻ zlarini eshitmoq - gunohi kabir "O'chir!" - sado berdi tillakori peshtoqlar- "oʻchir!". Dar tagida qandaydir kurash boshlandi. Ustodning boshiga sirtmoq tashlandi, ammo shu payt hamon hamon dengizday guvullagan olomon uzra yana oʻsha ilohiy ovoz yangradi: - Hoy aysh-u ishrat azmida imonu e'tiqodini yodidan chiqargan bandai ojiz Mahmud Gaznaviy,soʻnggi kalonm imni eshitgaysen. Xudovandi karim gınohlaringni kechirmaydi sening. Qilichidan qon tomgan senday mustabidn i.. - Sulton hayqirig'idan hushlariga kelgan suvoriylar olomon tomon ot surdi-yu, hamm ayoq ag dar toʻntar boʻlib ketdi.. .. Mana uch yildirki, bu manzara, alamli tuygʻu Abu Rayh on xayolidan ketmaydi, bil'aks har eslaganida koʻksiga nina sanchilganday boʻladi.." (84-85- betlar). Podshoning zolim ligi haqidagi davr haqiqati Beruniy Malikul Sharob, Bobo Xurmo, Abulqosim Firdavsiy, Ibn Sino ustod Abdusamat Avval, haq va adolat lashkarboshisi imom Ismoil G'oziy, Shokalon va uning singari juda koʻp obrazl ar vositasi beril ganligin ing guvohi boʻlamiz. Nazarimizda koʻhna dunyo hayoti va haqiqatlari tasvirida qora bo'yoqlar Juda ko'payib ketganga o'xshaydi. Faqatgina Beruniy va ibn\Sinolar faoliyatlari blan bog'liq tarixiy, ilmiy haqiqatlar tasvirlaridagina kítobxon qalbiga biroz shodlik hislari quyil adiki, shu boisdan ham kitob bu ikki allom a toʻg'risida yozilganday boʻ lib tuyulaveradi. Biroq, asrga davr adabiy tiplarining yar atili shi nuqtai nazaridan yondoshadigan boʻ lsak, davr 28 Chop! > Шахзод: haqiqatini tashuvchi adabiy tiplarni yozuvchi qoʻshaloqlashtirish usuli bilan yar at ganligiga amin boʻlamiz. Eng avvalo, Mahmud G'aznaviy zulmini fosh etuvchi ikki shoir – Malikul Sharob laqabli shoir Qut lug' Qadam va "Shohnoma" muallifi Abulqosim Firdavsiylar siymosi ko'z oʻngimizda namoyon boʻ ladi. Undan so'ng qoʻshaloq tabib obrazi - ibn Sino va uning nomidan foydal anib, yuruvchi soxta tabib Abu Shilqim ibn Shahvoniy voqealar rivojiga kirib keladi. Mahmud Gʻazn aviyning g'oyaviy raqıblari – Ustod Abdusamad Avwal va imom Ismoil G'oziy, shuningdek, ikki vazir Alf G'arib va Abul Hasanak, ikki shoh Mahmud G'aznaviy va uning oʻ g li Mas'ud bularn ing barchasi romanda yaratilgan davr adabiy tiplarining qoʻshaloq badiiy hodisalaridir. Shu boisdan ham "Koʻhna dunyo" roman ini ikki alloma to' g'risidagina deb em as, balki ikki podsho, ikki vazir, umuman oʻsha davr to'gʻrisidagi murakkab psixologik asar deb ham baholash maqsadga muvofiqdir. Mahm ud G aznaviy ham oʻz davrining itimoly tiplaridan biridir. Zolimligi bilan xarakter lanuvchi bu adabiy tipning ijtim oiy zaminiga yozuvchi ijodiy nuqtai nazardan yondosh gan. Shu boisdan ham uning davrida qanchadan qancha adolatsizlikl ar va zulm-u sitam sodir boʻlgan bo'lsa, ularning barchasi oʻsha tarixiy sharoit mohiyatidan kelib chiqib, mavhumlashtirilgan va Mahmud G'aznaviy adabiy timsolida mujassamlashtiril gan. U Bobo Xurm on ing xurmozorini tortib olgan. Abulqosim Firdavsiyga eroniy shohlarnituroniy shohlardan ustun qoʻyding deb tuhmat qilgan, Malikul Sharob ta'biri bilan ayt ganda, qoʻsh qayrag' och barglar ining sonidan ham koʻproq odamlarni qon qaqshatgan. Oʻzga yurtlarni zabt etishda shafqatsizlik ko'rsatib, qamaldagi odamlarni tiriklayin yoqib yuborgan, haq gapni ayt gan ustoz Abdusamat Avvalday olimlarni dorga tortgan, hatto Beruniyday allomalarni ham shakkokl ikda ayblab, bir necha bor zindonband etgan shafqatsiz hukm dordir. Ana shularn ing barchasi zolim shoh Mahmud G'aznaviy adabty tipining badi iy siymosiga xos chizgilardr. Osmonoʻpa minora-yu koshonalar ham minglab g'isht larn ing ustma -ust qoʻyilishidan koʻtarilganidek, Mahmud Gʻaznaviy adabiy tipi talqinida ham uning davri ijtimoiy haqsizliklari aks etgan. Yozivchi ana shularning barchasini 29 > Шахзод: Mahmud G'aznaviy faoliyatin ing badiiy talqinida birlashtirib, davrning an iq bir tarixiy shaxssiymosida muj assamlan gan adabiy tipini yaratgan. Xullas, "Koʻhna dunyo" roman idagi hamma narsa, barcha obrazlar-u, voqealar tizimi Sulton Mahmud G'aznaviy shaxsiga bogʻliq holda tasvirlanadi. Ular yo sultonning qahriga yoʻliqib, umrlari azob-uqubatda oʻ tadi, yo mehriga ravo koʻrilib, hayotlari rohat farog'atla kechadi. Roman vogealari yechimga qarab borgani sayin ibn S ino taqdiri bilan bogʻliq vogealar shidda bilan rivojlanadi. Isfahondagi oʻlatga qarshi kurashish uchun shaharga kirib borgan ibn Sinoni shoh Mas'ud odamlari qoʻlga tushiradilar va tabib shohni muqarrar o'lim changalidan qutqazadi. Shundan soʻng Mas'ul ibn Sinoni sarbozlar hamrohligida G'aznaga joʻnatadi. Ibn Sino yoʻ lda haq va adolat lashkari imom Ismoil G'oziy odamlari tomonidan qutqariladi, biroq, u Gʻ azmaga borishga ahd qiladi U yerda esa "ne'mati ilohiy"ni tan olmagani uchun soxta ibn Sino deb, ibn Sino niqobi ostida yurgan nopok tabib Abu Shilqim ibn Shahvoniy esa haqiqiy ibn Sino deb e'lon qilinadi. Ulug alloma Abu Ali ibn Sino qora dori ta'siriga berilgan Mahm ud G' aznaviyning umri poyoniga yet gan ini sezadi va imom Ismoil G'oziy tarafdorlari koʻmagida zolim shoh ta'qibidan xalos boʻlish harakatiga tushadi. Beruniy bilan ibn Sino xayrlashuv onlarida bu noraso dunyoning nopok ishlari xususida kuyib piyib suhbatlashadilar. Ikki allomaning ana shu suhbati ram anning falsafiy yakuni hisoblan adi: "Bu safar Beruniy qoʻ llarini koʻksida qovushtirganicha, osmonga tikilib, uzoq sukutga toldi so'ng, qahrli, bo'gʻiq ovozi allaqanday sam im iy va oʻychan oh ang kasb etib, tiniq yangradi: Yo tavba. Bu go'zal olam, bu musaffo osmon, bu yorug' yulduzlar, qoʻyin gki, bu makamm al olamni bunyod etgan xudovandi karim, nechun o'z bandasini bundayn nomukammal qilib yaratdi?! Agar bu foniy dunyo, Abu Ali, sen aytganday buyuk zarur at va yetuk aql-Idrok asosida qurilgan boʻ Isa, nechun bu ulug qonunuyat bani bashar hayotiga kelganda o'z kuchini yoʻ qotdi? Osiy bandan gni oʻzing kechirgaysen, e yaratgan egam. Na lekin... agar bandangni loydan yaratib, unga oʻz nafsingdan ufurib jon ato qil ganing rost bo' lsa, 3 > Шахзод: nechun bu jon bilan birga unga jaholat va qalloblik, xudbin lik va razolat yanglig' tuban istaklarni go shib berding? Nechun unga boshqa hech bir tirik zotga ato qilmagan o'tkir tafakkur va yetuk aql-zakovat in'om etib, bu aql-zakovatni tubanlik, razolat va qalboh at yoʻlida ishlatmoqni ravo koʻrding? - Beruniy, goʻyo koʻkdan sado kutganday bir nafas sukutga choʻmdi. Ibn Sino goʻyo uning mungli kuyday sokin oggan ovoziga selhrlanganday boshini osiltirgan icha mahzun xayollarga tol gan edi" (320-bet). Koʻrinadiki, bư ikki adably tip faqat ở'z taqdiri to'grisidagina emas, balki butun inson iyat taqdiri, ana zamindagi hayotning mohiyati, razilliklardan Jirkanish, ijtimoiy hayotni go'zallatir ish singari davning dolzarb muammolari haqidagi falsafiy qarash larni o'zida mujassamlasht irgan. Yaratilayotgan adabiy tip z davrn ing yechib boʻmas ijtimoiy muammol ariga haqqoniy munosabat bildir ish vositasiga aylan gan, davr haqiqati ya'ni zamondoshlarining Jamiki fazilatlarini oʻzida mujassam etgandagina qiyomiga yetgan boʻladi. Shu bois, Beruniy va ibn Sinolarning romandagi badiiy in'ikosl ar ini davr adabiy tipining yuksak darajadagi namunasi deb gabul gilish mumkin. Agar oʻzbek tarixiy romanlaridagi koʻpgina adabiy tiplarga nazar tashlasak, ularn ing aks ar iyati o'z davrin in g ijtimoiy mezonlari va talabalaridan oʻzib ket ib, kelajak tongini avvaldan koʻra olgan ulug zotlar ekani ga amin boʻlamiz. Shunday buyuk zotlar sirasiga Beruniy va ibn Sino kabi allomalarni ham qoʻ shish T lozimdurki, ularning "Koʻhna dunyo" roman idagi badiiy obrazi o'z davri hayotining poetik koʻzgusi vazifasini bajaruvchi adabiy tip daral asida tasvirlan gan. > Шахзод: AKIRI SH U7 Mavzuning dolzarbligi. Oʻzbek adabiyotida xalqimiz tarixin ing eng shonli zarvaraqlar ini teran badiiy tahlil qilishga bag'ishlangan bir qator yirik asarlar yar atilgan. Xalqimiz tarixining turfa bosqichlarini tasvirlash, millatimizn ing ijt imoiy va ma'naviy hayotida muhim rol o'ynagan İste'dod sohiblari shaxsiyatining Jamiyat taraqgiyotida tutgan oʻrnini koʻ rsatib berish, tarixiy voqelik va shaxs m unosabatini yoritish, shuningdek, davlatchiligimiz tarixi va milliy qadriyatl ar im izn ing tarixiy -hayotiy asoslarini oydinlashtirish oʻzbek tarixiy romanlarin ing oʻ ziga xos milliy xossalarini tashkil etadi. Tarixiy manbalar va hujjatlar zamiriga jo boʻlgan davr haqigatlarini adabiy tiplar siymosiga ko'chirishga bel boglagan yozuvchi izlani shlarini qum barxanlari orasidan tilla zarrachalarini ajratib oladigan oltintoparlarn ing mashaqqatli mehnatiga tenglashtirsa boʻladi. Bu mashaqqatli Jarayonda yozuvchining goyası shu qadar ulkanki, uni tarixiy roman ijodkori bisotidagi hech bir badiiy unsur bllan tenglashtir ib boʻ Imaydi. Demak, tarixiy romanl arda badiiy haqiqatni yuzaga chiqaruvchi yagona va ayni paytda eng to g'ri poetik vosita ijodkorning pafosm ya'ni goyasidir. 0.Yoqubovn ing "Ulug bek xazinasi", "Koʻhna dunyo" rom anlari, P.Qodirovning "Yulduzli tunlar" va "Avlodlar dovoni" singari tarixiy mavzudagi yirik nasriy asarlari Sujet tuzilish in ing oʻziga xosligi, tarixiy voqel ikni badiiy haqiqat uyg'unligida tasvir lash yoʻ sin in ing originalligini, obrazlar tizimining keng koʻlamligi bilan adabiyot im iz tarixida alohida oʻrin tutadi. Shu nuqtai nazardan ijodkarlar tarixiy manbaal arni tiriltirib, oʻ'zlarin ing individual g'oyalari bilan goʻzal tashbehlar, obrazlar, voqealar yaratadil ar. Mazkur bitiruv malakaviy ishim izda betakror ijodkorlar P. Qodirov va Odil Yoqubovning tarixíy asar yaratish Jarayon idagi goya va niyatlarini baholi qudrat tahlil qilishdir. Bu esa mavzimizning dotzarbligini belgilaydi. Bitiruv malakaviy ishning ob' ekti. o.Yoqubovn ing "Ulug'bek xazinasi", "Koʻhna dunyo", P.Qodirovn ing "Yulduzli tunlar" va "Avlodlar dovoni"kabi tarixiy mavzudagi asarlar ishim izning obyektidir. > Шахзод: Bitirıv malakaviy ishning maqsad va vazifalari. Biz mazkur bitiruv malakaviy ishimizda yozuvchilarn ing tarixiy asar yaratish Jarayonida yuz beradigan g'oyaviy yoʻnal ishlarini oʻrgan ishni maqsad qilib oldik va quyidagicha vazifalarni belgilab oldik; - Tarixiy rom an yaratish Jarayonida yozuvchining g'oyasi va badiiy obraz kabi masalalarni tahlil qili sh - Yoqubovning "Koʻhna dunyo" romanida ijodkor niyati va badiy toʻqimasining uyg unligni o'rganish. - Koʻhna dunyo" roman idagi ijtimoiy tip va voqealar tizmasini tadqiq etish. -Ijodkorning pafosi va tarixiy vogelikni asarlar misolida tahlil qilish. - P.Qodirovn ing "Avlodl ar dovoni" romanida pafos va obrazlar yaxlit ligini tadqiq etish "Avlodl ar dovont" romanida konflikt va ijodkor g'oyasi muommosini alohtda o'rganish. ARXIV.UZ Mavzuning o'rganilganlik daraj asi. adabiyotshunos G.Murodovn ing maqola va kitoblarida tarixiy romanning poetik tabiati, folklor va uning roman sujet qurilish idagi oʻmi, romanlar tasnifi hamda yangi romanlarda tarixiy shaxslar obrazining badiiy talqini kabi masalalar yoritil gan.!' Xususan, Professor E.Karimov tarixiy romanlar tahliliga doir m aqolasida bixz tahlilga olgan asarlarni tarixiy davrni o' zida aks ettirgan yirik epik asarlar deb hisoblaydi.? Folklor va uning tarixİ roman sujetidagi badily vazifalar ini O.Yoqubovn ing "Koʻhna dunyo", P.Qodirovn ing tarixiy romanl ari misolida tadqiq etgan A.Ergashevning monog afiyasida ham tarixiy shaxs va tarixiy voqelik badiiy Bitiruv mal akaviy ishning ilmiy yangiligi. Yozuvchilardan Pirimqul Qodirov va Odil Yoqubovning tarixiy, asarlari adabiyotshunos va tanqidchilar tomonidan keng tahlil qiln gan Buni biz yuqorida ishning oʻrganilganlik darajasida MypogoB F. TapuxMă pOMaHAa xyxoxarnM THK// Ý3óeK THTH Ba agaőuër. 1994, 4-5-6- cOHn ap; Yua Myamnğ. Mo 3nm Ba Gaqunši aąa6nër. Byxopo. "Byxopo" Haupaërn. 1994. KapuMOB 3. "Cap6agopnap" pOMaHM xaKMaa Mynoxasanap. Ý36es THIH Ba agabuëtH. 1995.4- cOH. 11-6er. ini'kosin ing bir qator muhim nazariy masalal ari yor iilgan. > Шахзод: nechun bu jon bilan birga unga jaholat va qallobl ik, xudbin lik va razolat yanglig' tuban istaklarni qo'shib berding? Nechun unga boshqa hech bir tirik zotga ato qilmagan o'tkir tafakkur va yetuk aql-zakovat in'om etib, bu aql-zakovatni tubanlik, razolat va qaboh at yoʻlida ishlatmoqni ravo koʻrding? - Beruniy, goʻyo ko'kdan sado kutganday bir nafas sukutga choʻmdi. Ibn Sino goʻyo uning mungli kuyday sokin oqgan ovoziga sehrlanganday boshini osiltirgan icha mahzun xayollarga tol gan edi". Koʻrinadiki, bư ikki adably tip faqat oz taqdiri toʻg'risidagina emas, balki butun insoniyat taqdiri, ona zamindagi hayotning mohiyati, razillikl ardan Jirkan ish, ijtimoiy hayotni goʻzallatir ish singari davn ing dolzarb muammolari haqidagi falsafiy qarashlarni o'zida mujassamlasht irgan. Yaratilayotgan adabiy tip o'z davrn ing yechib boʻ Imas ijtimoiy muamm ol ariga haqqoniy munosabat bildirish vositasiga aylangan, davr haqiqati ya'ni zamondosh larining Jamiki fazil atlarini oʻ zida mujassam etgandagina qiyomíga yetgan boʻladi. Shu bois, Beruniy va ibn Sinolarning romandagi badiiy in'ikoslar ini davr adabiy tipining yuksak darajadagi namunasi deb qabul qilish mumkin. Agar oʻzbek tarixiy romanlaridagi koʻpgina adabiy tiplarga nazar tashlasak, ularning aksariy ati o'z davrining ijtimoiy mezonlari va talabalaridan oʻzib ketib, kelajak tongini avvaldan ko'ra olgan ulug' zotlar ekani ga amin boʻlamiz. Shunday buyuk zotlar sirasiga Beruniy va ibn Sno kabi allomalarni ham qoʻ shish lozimdurki, ularning "Koʻhna dunyo" romanidagi badiiy obrazi oʻz davri hayotining poetik koʻzgusi vazifasini baj aruvchi adabiy tip daraj asida tasvirl angan. > Шахзод: 1. 2. 3. 4 5. 6 7 8. 10. 11 12 13 14 15. 16. Shomansurov Y., Karimov H. Mehnat madhiyasi: [P. Qodirovning "Meros", "Erk" va "Qadrim" nomli qissalari haqida] /Jizzax haqiqati.-1976.-27 yanv. Eshbekov T. Sohibqiron siym osi: [P. Qodirovning "Amir Temur siymosi" kitobi haqida] //Fidokor. -2008.-22yanv. Foydalanilgan adabiyotlar Qodirov P. Tanlangan asarlar, 3 tomlik, 1-tom. T., Sharq. 2008y. – 400 bet Sh.Xolmirzayev "Kechirasiz Janob Karpenter, vaqtim ziqroq", O'zbekiston adabiyoti va san'atí gazetasi 2000 y 31 son, Suvon Meli "Asl adabiyot ezgulikka xzmat", Oʻzbekiston adabiyoti va san' ati gazet asi 2000, 34 son X.Doʻstmuhammad "Uyg'onish Jozibasi", Oʻzbekiston adabiyoti va san'ati gazetasi 1996, 7 son Nazar Eshonqul "Samoviy zavq lazati" O'zbekiston adabiyoti va san'ati gazetasi 2000 y, 7 son, Pirimqul Qodirov "Ma'naviyat, modernizm va absurd" Oʻzbeki ston adabiyoti va san'ati gazetasi, 2004, 12 A. Rasulov Yangi zam on- yangi qahramon.-T.: Gʻ.Gulom nomidagi nashriyot 1976yil 1988 P.Qodirov. Saylanma. Uch Jildlik.: -T,: G'.G'ulom nomidagi nashriyot,1987- 58 ARXIVUZ P. Qodirov .Avlodlar dovoni, T.: G.G'ulom nom idagi nashriyot, 1989 y P.Qodirov. Ona lochin vidosi. T.: Sharq 2001 Mirzayev S. XX asr oʻ zbek adabiyoti, T., Yangi asr avlodi, 2005y, - 419 bet. Norm atov U. Yetuklik T., G'.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1982 y, 368 bet. 2007y Qoʻshjonov M. Baxslarda ulgay gan ijod. Saylanm a. 2 tomlik, 14om.T., G.G'ulom nomidagt Adabiyot va san'at nashriyoti, 1982 y., - 231 bet. bet. P.Qodirov. Amir Temur siymosi T. Oʻzbekiston nashriyot -matbaa ijodiy uyi. ARXIV.UZ 17. Qodirov I. Badiy asarlarda Bobur siymosini yarat ish mahor ati //Til va adabiyot ta'limi.-2007.-Na1.-B.52-54. 18. Qodirov P. Dunyoni lol qoldirgan siymo // Oʻzbeki ston adabiyoti va san'ati.- 2007.- 14sent. 19.U.Nosirov. Ijodkor shaxs, badiiy uslub, avtor obrazi. Toshkent: Fan, 1981. 142- Download 155.69 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|