O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi” fanidan O‘quv-uslubiy majmua urganch – 2023

Funksional nutq uslublari  - Bular aloqa sohalari va tilning asosiy funktsiyalari o‘rtasidagi tafovut tufayli tilning xilma-xilligi.
Aloqa sohalari deganda odatda ijtimoiy ongning muayyan shakllariga mos keladigan shaxsning ijtimoiy faoliyatining keng sohalari tushuniladi: fan, siyosat, huquq, san'at. Belgilangan aloqa sohalarining har biriga ma’lum funktsional uslub xizmat qiladi: ilmiy, jurnalistik, rasmiy biznes, badiiy.
Muloqot doirasi turli xil, odatda uy sharoitida yuzlari kichik bir doirasi bo‘lgan odam, suhbat uslubini ta’kidlashga imkon beradi.
Shunday qilib, aloqa sohalaridagi farqlar asosida beshta asosiy funktsional uslublar ajralib turadi.
Funktsional uslublarni tavsiflash uchun ularni ajratishning ikkinchi asosi ham zarur - tilning ijtimoiy funktsiyasini hisobga olgan holda.
Tilning eng muhim vazifasi bu aloqa funktsiyasi. Tilning yana bir vazifasi u bilan bog‘liq va uning hosilasi - fikrlash, yoki xabar funktsiyasi. Ushbu ikki funktsiyaning bir-biri bilan chambarchas bog‘liqligini hisobga olgan holda, ko‘pgina tadqiqotchilar ikkalasiga mos keladigan ma’noni "kommunikativ funktsiya" atamasiga kiritadilar.
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:
1. Adabiy tilning umumxalq tilidan farqini tushuntiring
2. Nutq uslublari nima va ular necha turga bo‘lingan?
3. Ilmiy va badiiy uslublar haqida gapiring


8.Mavzu:O‘zbek tilining imlo qoidalari va soha egalarining savodxonligi


O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995-yilning 24-avgustida 339-sonli «O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida» qaror qabul qildi. U 82 banddan iborat.
UNLILAR IMLOSI
Milliard, material, million, radio, ukrain, said, doim, shoir, teatr, okean singari so‘zlar talaffuzida unlilar orasida «y» undoshi qo‘shib aytilsa-da, yozuvda tushib qoladi.
Taassurot, taalluq, taajjub, matbaa, mudofaa, saodat, maorif, muomala, inshoot kabi so‘zlardagi unlilar yozuvda saqlanadi.
UNDOSHLAR IMLOSI 1. «B» tovushi borib, javob, hisob, bob, xitob kabi so‘zlarda «p», qibla, tobla so‘zlarida «v» tarzida aytilsa ham, «b» yoziladi.
2. Avtomat, avtobus, avtomobil kabi so‘zlarda «v» tovushi «f» tarzida tallafuz qilinsa-da, doimo «v» yoziladi.
3. Fursat, flzika, fabrika, fahm-farosat, fasl singari so‘zlarda «f»tovushi «p» kabi aytiladi, lekin asliga muvofiq ravishda har doim «f» yoziladi.
4. Obod, ozod, faryod, tadbir, tadqiqot kabi so‘zlarda «d» tovushi «t» tarzida aytilsa-da, har vaqt «d» yoziladi.
5. Iztirob, izquvar, tuzsiz, bo‘zchi so‘zlarida «z» tovushi «s» kabi aytiladi, biroq hamisha asliga mos ravishda «z» yoziladi.
6. Farzand, band, poyezd so‘zlaridagi «d» undoshi, go‘sht, past, artist so‘zlaridagi, «t» undoshi talaffuzda tushib qolsa ham, yozuvda doimo ifodalanadi.
7. Shanba, yonbosh, jonbozlik; yonma-yon, ko‘rinmaslik kabi so‘zlarda «n» tovushi «m» tarzida aytilsa-da, har vaqt «n» yoziladi. 8. Metall, kilovatt, kongress kabi so‘zlar oxiridagi qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushirilib qoldirilsa ham, yozuvda hamisha ifodalanadi. Agar qo‘shimcha qo‘shilsa, qo‘sh undoshlardan biri tushib qoladi. Mas.: metalni.