, d 2 EU-jO’ , T.hi-y,.J bu yerda a = -
(6.6) formula har tomonlama (universal) hisoblanadi. Bu formuladan korrelyatsiya koeffisientini hisoblash uchun istalgan shakldagi bog‘lanishda qo‘llash mumkin. Biroq, eng awalo, regressiya tenglamasini echish kerak, har bir kuzatuv uchun natijaviy ko'rsatkichning to‘g‘rilangan qiymati (Yx) ni hamda o‘rtacha va to‘g‘rilangan darajasidan haqiqiy qiymatning og‘ishlar kvadratini hisoblash kerak (4.6-jadval).
jadval
Egri chiziqli bog‘lanishda korrelyatsion munosabatni aniqlash uchun boshlang‘ich maHumotlarni hisoblash
Y
|
Kx
|
y-y
|
(y-ry
|
Y-Yx
|
(r-Yj
|
4,2
|
3,93
|
-0,9
|
0,81
|
+0,27
|
0,073
|
4,8
|
4,90
|
-0,3
|
0,09
|
-0,10
|
0,010
|
5,3
|
5,55
|
+0,2
|
0,04
|
-0,25
|
0,062
|
6,0
|
5,95
|
+0,9
|
0,81
|
+0,05
|
0,003
|
6,2
|
6,05
|
+1,1
|
1,21
|
+0,15
|
0,022
|
5,8
|
5,90
|
+0,7
|
0,49
|
-0,10
|
0,010
|
5,3
|
5,43
|
+0,2
|
0,04
|
-0,13
|
0,017
|
4,4
|
4,78
|
-0,7
|
0,49
|
-0,38
|
0,144
|
4,0
|
3,70
|
-1,1
|
1,21
|
+0,30
|
0,090
|
2 46
|
46,0
|
-
|
5,19
|
-
|
0,431
|
Olingan qiymatlami (6) formulaga qo‘yib, ishchilar yoshi va mehnat ununlfiorligi orasidagi bog‘lanish chambarchasligini xarakterlovchi korrelyatsion munosabat kattaligini aniqlaymiz: ; 9^,19:9-0,439 0,576-0,049 0 956
ri = - = 0,956
\ 5,19:9 V 0,576
Xulosada shuni aytib o‘tish kerakki, juft korrelyatsiya usulini qo‘llashni faqat ikkita misoldagina ko‘rib chiqdik. Biroq bu usul har xil iqtisodiy ko‘rsatkichlar orasida munosabatni ham o‘rganish uchun qo‘llanilishi mumkin. Bu esa o‘rganilayotgan holatni, uning o‘zgarishida har bir omilning o‘mi va ahamiyatini baholashda chuqurroq bilimga ega bo‘lish imkoniyatini beradi.
V) Ko‘p miqdorli korrelyatsion tahlil metodikasi
Korxonaning xo‘jalik faoliyatidagi iqtisodiy holatlari va jarayonlari ko‘p sonli omillarga bog‘liq. Bu kabi kompleks omillaming o‘zaro bog‘lanishlari o‘rganilayotgan holatni to‘liqroq xarakterlaydi.
Ko‘p miqdorli korrelyatsion tahlil bir nechta bosqichdan tashkil topadi.
Birinchi bosqichda o‘rganilayotgan holatga ta'sir etuvchi omillar aniqlanadi va korrelyatsion tahlil uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lganlari tanlab olinadi.
Ikkinchi bosqichda korrclvatsion tahlil uchun zarur bo‘lgan boshlang‘ich ma'lumotlar yig‘iladi va baholanadi.
Uchinchi bosqichda omilli va natijaviy ko‘rsatkichlar orasi- dagi bog‘lanish modellashtiriladi, ya'ni o‘rganilayotgan bog‘lanish mazmunini aniqroq aks ettiradigan matematik tenglamalar tanlanadi va asoslanadi.
To ‘rtinchi bosqichda korrelyatsion tahlilning asosiy bog‘lanish ko‘rsatkichlari hisoblanadi.
Beshinchi bosqichda korrelyatsion tahlil natijalariga statistik baho beriladi va ulami amaliyotda qo‘llash amalga oshiriladi.
Korrelyatsion tahlil uchun omillami saralash - eng muhim hisoblanadi. Chunki tahlilning yakuniy natijalari omillaming qanchalik to‘g‘ri tanlanganligiga bog‘liq. Nazariya va tahlilning amaliy tajribasi omillami tanlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda quyidagi qoidalarga bo‘ysunish kerak:
Birinchi navbatda, ko‘rsatkichlar orasidagi sababli bog‘la- nishlami hisobga olish zarur, negaki, faqat ulargina o ‘rgani- layotgan holat mohiyatini ochib beradi. Natijaviy ko‘rsatkichli matematik munosabatlarda joylashgan bu kabi omillaming tahlili unchalik ahamiyat kasb etmaydi.
Ko‘p omilli korrelyatsion model yaratishda amalda qilib bo‘lmaydigan barcha shart va majburiyatlami o‘z ichiga olgan, natijaviy ko‘rsatkichlarga hal qiluvchi ta'sir o‘tkazadigan eng muhim omillami tanlab olish zamr. Styudent bo‘yicha kam jadvalli, ishonchlilik mezoniga ega bo‘lgan omillami hisobga olish tavsiya qilinmaydi.
Chiziqli turdagi korrelyatsion modellarga egri chiziqli xarakterga ega bo‘lgan natijaviy ko‘rsatkich bilan bog‘lanishli omillami qo‘shish tavsiya etilmaydi.
Korrelyatsion modelga o‘zaro bog‘langan omillami qo'shish mumkin emas. Agar ikkita omil o‘rtasidagi juft korrelyatsiya koeffisienti 0,85 dan ko‘p bo‘lsa, korrelyatsion tahlil qoidasiga ko‘ra bittasini chiqarib tashlash kerak, aks holda, natijaviy ko'rsatkichni xau holdabo‘lishiga olib keladi.
Korrelyatsion modelga funksional xarakterdagi natijaviy ko‘rsatkich bog‘lanishli omillami korrelyatsion modelga qo‘shish tavsiya etilmaydi.
Korrelyatsion model uchun omillami saralashda analitik guruhlash, parallel va dinamik qatorlami solishtirish, chiziqli grafiklar katta yordam beradi. Ular yordamida o‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanish mavjudligi, shakli va yo‘nalishini aniqlash mumkin. Omillami saralashni Styudent mezoni bo‘yicha qiymatlami baholash asosida korrelyatsion tahlil masalasini echish jarayonida ham amalga oshirish mumkin.
Sanab o‘tilgan shartlami hisobga olgan holda va omillami saralash usullarini qo‘llagan holda ko‘p omilli korrelyatsion modelning rentabellik darajasi (F) uchun uning darajasiga katta ta'sir ko‘rsatuvchi quyidagi omillar tanlab olingan.
x\ - material unumi, so‘m;
X2 — jamg‘arma unumi, so‘m;
Xy - mehnat unumdorligi (bir ishchining o‘rtacha yillik ishlab chiqarishi), ming so‘m;
X4 - korxona aylanma mablag‘ining aylanish davomiyligi, kun;
X5 - yuqori sifatli mahsulotning solishtirma og‘irligi, %
Modomiki, korrelyatsion bog‘lanish ko‘p sonli kuzatuvlarda to‘laligicha namoyon bo‘lar ekan, ma'lumotlami tanlab olish hajmi yetarlicha katta bo‘lishi kerak, negaki ko‘p sonli kuzatuvlardagina
boshqa omillaming ta'siri tekislanadi. O‘rganilayotgan obyektlar majmui qanchalik ko‘p bo‘lsa, natijalar tahlili shunchalik aniq bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
