O`zbekistan respublikasi joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

III.Jan’a pedagogikaliq texnologiyalardin’ ta’lim-tarbiya pracessindegi a’hmiyeti.

Ozbekstan respublikasi Kadrkar tayarlaw milliy da’sturinde ta’lim sistemasin tupten ozgertiriw, zaman talaplari tiykarinda qayta quriw, uzliksiz ta’lim sistemainin’ turleri, ta’lim neriw orinlarinin’ waziypalari, kadrlar tayarlawdin’ milliy modelin a’meliyatqa endiriw ma’seleleri menen bir qatarda uzliksiz ta’lim sistemasinin’ tomendegi iskerlik korsertiw prinspleri aytilig’an.

1. 
   Ta’limin’ ustinligi – ta’lim –tarbiya pracessinin’ na’tiyjeli sholkemlestiriliwi ha’m rawajlandiriliwi ja’miyetimizdegi basli jonelis sanaladi. Ta’limnin’ ustinligi joqari manaviyatli, bilimli ha’m sanali barkamal shaxsttin’ qa’liplesiwine alip keledi.
   
2. 
   Ta’limnin’ demokratlasiwi – ta’lim-tarbiya usllarin tanlawda, ta’lim-tarbiya processin sholkemlestiriw ha’m basqariwda ustaz ha’m ta’lim aliwshinin’ hamkarlig’ina tuykarlanadi.
   
3. 
   Ta’limnin’ insaniylasiwi- insan qa’biliyetinin’ toliq ashiliwi, bilim aliwg’a bolg’an mutajliklerinin’ qanaatlandiriliwi, milliy ha’m uliwma insaniy qadiyatlar ustinliginin’ rawajlaniwi, insan, ja’miyet ha’m atirap-ortaliqtin’ ozara munasebetlerin birlestiriwge tiykarlanadi.
   
4. 
   Ta’limnin’ sociallasiwi- ta’lim aliwshilarda sanali intizam, insaniy qadr- qimbat tuyg’usi, joqari ma’naviayt, sotsialliq normalarg’a tiykarlang’an hulq, estetik bay dunyaqaras, logikaliq ha’m sholkemlestiriwshilik pikirlerden ibarat boliwdi na’zerde tutadi.
   
5. 
   Ta’limnin’ milliy joneltirilgenligi – ta’limnin’ milliy tariyximiz, xaliqdasturlerinin’ birligi, ozbeksta xalqinin’ ma’deniyatins aqlap qaliw ha’m bayitiwta’limnin’ rawajlaniwinin’ juda’ ulken faktori sipatinda aytiw, xaliq tariyxi ha’m ma’deniyatin hurmetlewdi ta’minleydi.
   
6. 
   Ta’lim ha’m tarbiyanin’ baylanislig’lig’i ha’r ta’repleme kamal tapqan insanni qa’liplestiriwdi na’zerde tutadi.
   
7. 
   Iqtidarli jaslardi aniqlaw – ta’lim processin differenciyallastiriw ha’m indviduallastiriw, iqtidarli jaslarg’a ta’limnin’en’ joqari da’rejeside, uzliksiz, fundamental ha’m arnawli bilim aliwlari ushin shart-sharayatlar jaratiwdi kozde tutadi.
   

Respublikamizda ta’lim pratcessin ozgertiriw ha’m uzliksiz ta’lim sistemasin usiniwdin’ ilimiy nazeriy tiykarlari sanalg’an Kadrlar tayyarlawdin’ milliy da’sturinin’ ta’lim sistemasin tupten ozgertiriw, oni otmishten qalg’an ideyaliq koz-qaraslar ha’m sarqitlardan toliq tazalaw esaplanadi. Rawajlang’an demokratik ma’mleketler da’rejesinde joqari ruhiy ha’m ma’deniy talaplarg’a juwap beriwshi joqrai sawatli kadrlar tayarlaw milliy ta’limdi jaratiw siayqli maqsetti a’melge asiriw jolinda sonday – aq, uzliksiz ta’lim sistemasi aldindag’i ma’mleket ha’m social buyurtpalari, oqitiw principleri esapqa alg’an hada biologiyani oqitiwda tomendego oqitiw nizamliqlarin pedagogikaliq a’meliaytti qollaw ma’qsetke muwapiq dep tabildi.

1. 
   oqitiw maqseti, azmuni usillari ha’m formalrinin’ social ortaliqqa baylanislilig’i nizami. Bul nizamliq ta’lim-tarbiya pracessinin’ quramliq bolimlerin tanlaw ha’m formalandiriwda ja’miyettin’ social-ekonimikaliq, ruhiy ozgerisler sotcialliq ozgerislerdin’ ta’sirin ozinde sawlelendiredi. Bul nizamliq ta’lim aliwshilarda joqari manawiyat, madeniyat ha’m pikrlewdi formalandiriwg’a imkan beredi. Keyingi jillarda joqarida aytilg’a pikirler oqitiw maqseti ha’m aziypalari eapqa aling’an halda biologiyaliq ta’lim sistemasi jan’alandi, a’melge asirilip atirg’a jan’alaniwlar, rawajlang’an demokratik huqiqiy mamleket qurilisi pratcesslerine maslanadi.Oqiw pa’nlrei boyinsha ma’mleketlik ta’lim standarti oqiw da’sturleri sabaqliqlar metodikaliq qollanbalardin’ jan’a awladi jaratildi. Kadrlar tayarlaw da’sturinin’ oqiw pratsessin alding’i pedagogikaliq texnologiyalar menen ta’minlew a’hmiyetli waziypalardan biri etip belgilengen. Soni na’zerde tuqan halda biologiyani oqitiwda pedagogikaliq ha’m axbarot-texnologiyalarinan paydalaniw jollari islep shig’iliwi za’rur.
   
2. 
   Tarbiyaalawshi ha’m rawajlandiriwshi ta’lim nizamliqlari shaxstin’ bilim aliw iskerligi, usillarin ozlestiriwi onin’ rawajlaniwina shaxshiy sipatlarinin’ formalaniwina tiykarlanadi. Bul nizamliq ha’r ta’repleme kamal tapqan insanni formalandiriwg’a imkan beredi. Kadrlar tayarlawdin’ milliy modelinde shaxs a’hmiyetli orin tutadi ha’m uzliksiz ta’lim sistemasi arqali ha’r ta’repleme barkamal shaxs, puxarani formalandiriwdi na’zerde tutadi. Oqitiwshi biologiyani oqitiwda ta’lim-tarbiyanin’ uzliksizligin ta’minlewi, uyrenilip atirg’an tema mazmunina muwapiq halda oqiwshilardin’ manaviy-ruwhiy, watansuyiwshilik, ekologiyaliq, estetikaliq, ekanomikaliq, huqiqiy, fizikaliq, miynet ha’m baynalminal tarbiyasin a’melge asiriwi lazim.
   

3. Ta’lim-tarbiya pracessinin’ tarbiyalaniwshilardin’ iskerligi xarakterine baylanisli nizami ta’lim –tarbiya pracessin sholkemlestiriw usili ha’m alinatig’un natiyje, pedagogikaliq basqariw ha’m uyreniwshinin’ iskerligin arttiriw artasindag’i uzliksiz baylanisti sawlelendiredi. Bul nizam Kadrlar tayarlawdin’ milliy da’sturu tiykarinda ta’lim-tarbiya partsessine en’ basli texnologiyalardi qollaw, sol tiykrainda zamanagoy oqiw uslbliq birlespelerdi jaratiw ha’m oqiw-tarbiya pratcesslerin didaktikaliq tarepten ta’minlewdi, oqiwshilardin’ qa’biliyetleri ha’m imkaniyatlarina muwapiq rawishte ta’limge tabaqalastirilg’an jandasiwdi jariyalaw, oqiwshilardi oz oqiw biliw iskerliginin’ tolig’i menen soqiw tarbiya pratcessinin’ subektine aylandiriwdi kozde tutadi. Biologiyani oqitiwda oqituwshi oqiwshilardin’ biliw iskerligin aktivlestiretig’un texnologiyalar atap aytqanda didaktik oyin, mashqalili ta’lim, modulli ta’lim, hamkraliqta oqitiw, praeklew, axborat-texnologiyalarionan paydalang’an halda na’tiyjelilikti arttiriwi lazim.

4. Oqiw iskerligi indviduallastiriw ha’m toparli oqitiwdi sholkemlestiriw birligi ha’m ozara baylanislilig’i nizami. Oqitiw pracessinin’ maqseti ha’m waziypalarina muwapiq ta’lim aliwshilardin’ ha’mmesi, sonday-aq, ha’r bir shaxstin’ ta’lim aliwg’a bolg’an mutajligin qanaatlandiriw, qizig’iwin arttiriwg’a tiykarlanadi. Bul nizamliq biologiyani oqitiw pratsessin tabaqalastiriw barisinda iqtidarli jaslardi aniqlaw, olardin’ mutajligi ha’m qiziqg’iwshil;ig’ina jarasa bilim aliwlarin aimkan jaratadi. Sonday-aq, biologiyani oqitiwda oqitiwdi indviduallastiriw ha’m differenciayllastiriw, shaxsqa joneltirilgen texnologiyalardi qolaw za’ruriyatin keltirip shig’aradi.

5. Oqitiwda nazeriy ha’m ameliyat bilimlerinin’ nirligi ha’m uzliksiz baylanisligi nizami.

Ta’lim aliwshilardio oqitiw partsessinde bilimler, tusinkler, ideyalar, nazariyalar sanali ha’m bekkem ozlestiriliwine erisiw. Olradi a’meliyatta qolaw konlikpelerin qa’liplestiriw an’satlasadi. Bul nizmliq pa’n texnika islep shig’ariw ha’m a’meliy ta’jriybelerdin’ oqiw pratsessi menen integretsiyasin birligin a’melge asiriwg’a imkan beredi. Bul nizam kadrlar tayarlawdin’ milliy dasturinin’ joqari namunaliq ha’m kasip –oner ma’deniyatina unamli sotcial iskerlikke g’arezsiz rawishte molsherdi tuwri ala biliw konlikpesine iye bolg’an. Keleshek waziypalarinin’ ilgeri suriliwiha’m sheshiwge qadir bolg’an kadrlardin’ jan’a awladin qa’liplestiriw siyaqli waziypalardi a’melge asiriwdi na’zerde tutadi. Pa’m waziypalarin a’melge asiriw ushin biologiyani oqitiwda oqiw da’sturinen orin alg’an laboratoriya, a’meliy jumislar ha’m ekskursiyalardi oz orninda na’tiyjeli otkiziw oqiwshilardin’ biliw iskerligin indvidual ha’m kishi toparlada qolaw ha’m sholkemlestiriw ha’m basqariw arqali oqiwshilardin’ ozlestirgen bilimlerin ameliyatta qollaw , ameliy ha’m oqiw miyneti konlikpelerin quarawina itibar qaratiwlazim.

6. Pedagogikaliq pracesstin’ bir putinligi h’am birligi nizami. Pedagogiklaiq parcesstin’ putin ha’m nirligi ortasindag’i uzlisiz baylanislardi sonday-aq, talim pracessinin’ mazmuni, metodlari, formalari, oqitiwshi ha’m oqiwshi iskerliginin’ oqie maqsetleri enen uyfg’in rawishte baylanislilig’in ta’miynleydi.