O’zbekistan respublikasi

Laborotoriyaliq tájiriybe arnawli túrde sho`lkemlestirilge hám belgili mánide jasalmali sharayatlarda júrgiziledi, ol arnawli úskenelerde, al geyde texnikaliq qurallardi qollaniwdi talap etedi.
Tábiyiy tájiriybe o`zinde baqlaw metodiniń hám laboratoriyaliq tájiriybeniń unamli táreplerin biriktiredi. Tábiyiy eksperiment sinalip atirǵan adamlar (atap aytqanda balalar) o`zleri psixologiyaliq jaqtan izertlenip atirǵanin sezbeytuǵin etip sho`lkemlestiriledi -bul olardiń minez-qulqiniń tábiyiy boliwin támiyinleydi.
Tábiyiy eksperimentte alinǵan maǵliwmatlar adamlardiń real psixologiyasi, individtiń tipik minez-qulqina say biraq, izertlewshide úyrenilip atirǵan qásiyetke hár qiyli faktorlardiń tásirin qatań qadaǵalaw múmkinshiligi bolmaǵannan keyin barliq waqitta da aniq emes. Laboratoriyaliq eksperiment bolsa kerisinshe, aniq jeńip shiǵadi, biraq tábiyiliqta-turmisqa sayliqta sheginedi.
Tema: Minez –quliqtiń psixofizilogiyaliq tiykari. Sananıń rawajlanıwı hám sanasızlıq.
Reje:
1.Nerv sistemasi hám endokrin diziminiń insan organizimi hám minez qulqindaǵI áhmiyeti.
2.Minez-quliqtiń psixologik qásiyetleri. 3. Instink atamasiniń mazmuni.
4. Adam hám haywan psixikalari ortasindaǵi ayirmashiliq.
Ruwx –hám din tarawindaǵi tereń túsinik. Kóplegen filosofiyaliq hám diniy baǵdarlarda insan ruwxi ólmes bolip esaplanǵan, oniń tiykarǵi qásiyetleri sezim, dúnya qaras keshirme, hám shidamliliqtan ibarat.
Eksperemental psixologiya – bul hámme túrdegi ilimiy psixologik izlenislerdińUlıwma liǵi.
Fiziologiya “grekshe – tábiyat haqqinda pán ” – janli dúnya haqqindaǵi pán bolip, turmistiń normadaǵi jaǵdaylarin úyretedi.
Refleks- “latinsha, arqaǵa qaytatuǵin sáwle mánilerin bildiredi”- bul organizmlerdiń sirtqi ortaliqqa bolǵan iqtiyarsiz juwabi dep ataladi.
Nerv sistemasi hám qiziǵiw endokrin sistemasiniń insan organizmi hám minez - qulqindagi áhmiyeti. Házirgi zamanagóy pánde jedel rawajlanip úlken qiziǵiw oyatqan hám insan tilsimine tereń kirip barǵa n taraw nerv sistemasi bolip esaplanadi . Organizmniń dúzilisi sipatinda iskerlik kórsetiwde nerv talshiqlari toplamlari támiyinlep beredi . Nerv sistemasi orayliq periferik hám vegetative bólimlerinen ibarat. Orayliq nerv sistemasi (ONS) bas hám arqa miydi óz ishine aladi. Miy organizmde basqariwshi waziypani atqaradi hám psixo motor iskerligin támiyinlep beredi. Bunnan tisqari, miy pikirlerimizdi basqarip, insan organizminiń 5 tiykarǵi tuyǵilari- kóriw,esitiw, dám biliw, iyis biliw hám seziwdi basqaradi.
Periferik nerv sistemasi- nerv hám nerv túyinlerinen ibarat. Periferik nervleri jiyindisi júrek, ókpe, as sińiriw sistemasi hám basqa ishki organlar, tamirlar toqimalardi támiyinleydi, bulardiń barliǵi vegetative nerv sistenasin payda etedi. Oniń iskerligi insan sabir kúshine baylanisli bolmaydi.
Nerv sistemasi organizmniń iqtiyarli hám iqtiyarsiz atqarilatuǵin waziypalardi basqaradi. Iqtiyarsiz islenetuǵin waziypalarǵa misal qilip as sińiriw waziypasin keltiriwimiz múmkin. Nerv sistemasin payda etiwshi mlrd lap nerv kletkalari organizmnińózinen sonday-aq sirtqi ortaliqtan informaciya aladi.
Bas miy kartasin dúzip, nerv waziypalarin aniqlawǵa birinshi márte Tomos Uillis
(1621-1675) qol urǵan edi. Nemec shipakeri Frans Gall (1758-1828) miydiń frenologiya kartasin jaratip, onda ruwx iskerligi dep atalǵan psixikaniń qásiyetlerin jaylastirdi.
Bas hám arqa miy eki turmisliq tiykarǵi organlar – miy qutisi hám omirtqa baǵanasin súyekler menen oralǵan hám qorǵaydi. Miydiń tiykarǵi quramliq bólekleri bolip, úlken miy (úlken yarim sharlar), miyshe arqa miy esaplanadi. Miy yarim sharlari bul organniń informaciyani qabillap deneniń basqa bólimlerine ótkeriwshi bólim. Yarim sharlar sóylesiw dúnya qaras hám eslew qábiletine juwapker. Miyshe tiykarinan dene háreketlerin muwpiqlastiriwǵa járdem beredi. Arqa miy júrek iskerligin dem aliw hám qan basimi usaǵan waziypalardi basqaradi.
Nrev sistemasi endokrin dizimi menen tiǵiz baylanista insannin bárshe organlariniń iskerligin basqaradi. Insan pikirleri, eslew qábileti sezim tuyǵilari, sonday-aq oniń hár bir ámelge asirǵan háreketi ámelge asirǵan iskerliginiń sáwlesi bolip esaplanadi. Bunnan tisqari, nerv sistemasi ishki vegetative ańlamaytuǵin waziypalar: dene tempereturasi júrek uriwi hám basqada gomeostaz (teń salmaqliq )esaplanadi. Solardi payda etiwshilerdi basqaradi.
Nerv sistemasi somatic hám vegetativ bólimlerge bólinedi. 1. Skelet bulshiq etleriniń qisqariwi járdeminde seziwsheńlik hám hareket penen támiyinlengen halda organizm menen sirtqi ortaliqtaǵi baylanisti ámelge asiradi. 2. Zat almasiwi, dem aliw, ajiratiwǵa óz tásirin ótkizedi.