O’zbekistan respublikasi

ESTE SAQLAWDI JAQSILAW HÁM ESTE SAQLAW SHINIǴIWI
Insanlardıń ismin yamasa berilgen bap materialdı tezirek hám jaqsı eslep qalıw ushın kúndelikli turmısımızda biz ne qılamız?
Ayırım waqıtta bizdi este saqlawımız tómen ekenligi qáweterge saladı: biz tanıs ismlerdi yamasa eńáhmiyetli nárselerdi eslep qala almaslıǵımızdan; sáwbetimiz Temasın joq etip, kirgen xanamızda bizge ne kerekligin yadtan shıǵarıp taslawımızdan qorqıp ketemiz (Neggtapp, 1982). Bunday este saqlaw tómenlewin sheshiw ushın ne islew kerek?
Kirisiw bóliminde gáp bolǵan PRTR (este alıp qalıw ) metodı usı shınıǵıwlardı usınadı: Materialdı bir neshe márte qaytarıń, uzaq múddet eslep qalıw imkaniyatın beredi. Erinbeń. Ismdi yadta saqlap qalıw ushın onı aytqan waqıtta aq tákirarlań, biraz kútip, jáne qaytarıń. Tákirarlaw hám material menen islewge kóbirek waqıt ajıratıń. Minimal dárejede tákirarlaw menen quramalı materialdı tez Oqıw (júzeki kóz juwırtıw) oniń este saqlap qalıwında járdem bermeydi. Materialdı tákirarlap, onı sın pikirde ańlaw úlken payda keltiredi. Aktiv shınıǵıw qılıw (yadlaw) lazım .
Materialdı eslep qalıw ushın onı ózińizge qolay etip shólkemlestiriń. Keyin olardıńmazmunın jaqsı eslep qalıw ushın tekstlerdi konspekt etip, lekciyalardı óz sózlerińiz benen jazıp qoyıń. Xabardıń sanasız túrde tákirarlawdan máni joq. Jaqsısi assostiativ (baylanıslı) baylanıslardı ornatıp, maǵlıwmatlardı tartipke salıw, jańa materialdı siz ózińiz bilgen hám basıńızdan ótkergen nárseler menen salıstırıń hámde óz pikirińiz benen qaytadan aytıp beriń. Bunısız siz qolayıiz jaǵdayǵa tusip qalıwıńız hám eger sorawsız rejelestirmegen formada berilgen waqıtta usı sorawdı túsinbey qalıwıńız múmkin. Gáplerdi eslep qalıwdıń belgili toparın shólkemlestiriwdiń kóbirek qaraslarǵa iye bolıń.
Biytanıs túsiniklerdi yadta saqlap qalıw ushın mnemoik (eske alıwdı ańsatsatlastıratuǵın) uslublardan paydalanıń, biytanıs sózlerdi tayanısh-sózler menen baylanıstırıń. Atalıwlardıń obrazlı kóz aldına keltiriw ushın jaǵdaylardı oylap tabıń. Maǵlıwmatlardı akronimlerge ajıratıp shıǵıń. Assostiativ (baylanıstırıwshı) baylanıslar arqalı este saqlawda xabardı jańalap turıń. Qıyalıy eslep qalıw júz bergen jaǵday hám keypiyattı ózińizde kóz aldıńızǵa keltiriń. Qiyalan usı jerlerge qaytıp barıń. Hár bir aytpaqshı bolǵan pikirińiz izbe-izligi aldıńǵısınıń artınan keliwi ushın qolaylı
jaǵdaylardı yadqa alıń. Waqıyalar jaqsı yadta saqlanıp qalǵanında hámde siz olardı esten shıǵıp qalıwı dárejesine jetkermesten eske alıwǵa háreket qılıń. Hár túrli maǵlıwmatlardıń aralasıp ketiw múmkinshiligin minimum dárejege keltiriń. Bir waqıttıńózinde bir-birine uqsas temalardı, máselen ispan hám francuz tillerin birgelikte úyrenbeń, sebebi biri ekinshisine kesent qıladı.
Bir waqıttıńózinde biletuǵın bilimlerińizdi de bekkemlep hám anıqlastırıp alıw ushın óz bilimlerińizdi tákirarlań. Sońın ala xabarlardı yadqa alıw kerek bolǵanda, ózińizge artıqsha dárejede isenip jibermeń. Ózlestirgenlerińizdi tákirarlań. Taza qaǵazǵa bólimler rejesin dúzip alıń. Hár qıylı túsiniklerge mustaqıl túrde baptıń sońında olardı oqıp shıqqanıńızǵa shekem olarǵa anıqlama beriń. Shınıǵıw isleń. Tekstlerdi, ásirese usı baptaǵı jaqsı ózlestiriw másláhátleri sizge járdem beriwi múmkin.
Ózińdi tekserip kórmesten ózine isenim, ózine artıqsha baha beriwge alıp keliwin Yudjen Stexmeyster hám Djon Shognessilar talabalarınıń eki toparı menen tájiriybeler ótkeriw procesinde aniқladı. Birinshi topar talabaları onlaǵan anıq faktlerge tiykarlanǵan pikirlerdi bir neshe martebe qayta-qayta oqıp shıǵıp, sónın ala óz pikirlerin hár bir faktke salıstırǵanda aytıp berdi, keyin bolsa olardı qay dárejede jaqsı eslep qalǵanlıqların biliw ushın tekserip kórdi. Soń tekseriwde ózleri juwap bere almaǵan sorawları ushıraǵan bolsa da, usı topar talabaları óz kúshlerine júdá isenetuǵın edi. Ekinshi topar talabaları pikirlerin oqıp shıqtı, biraq qalǵan waqıt dawamında ámeliy shınıǵıwlar menen bánt boldı – sorawlarǵa juwap qaytardı. Sonıń ushın oqıp shıqqanların eske alıwǵa tuwrı keldi. “Kóp márte oqıp shıqqan” topar talabaları menen salıstırǵanda, ekinshi topar talabaları este saqlawdı tekseriw testlerinde bir qıylı jaqsı kórsetkishlerge eristi. Bunnan tısqarı, usı topar talabaları neni jaqsı biliw kerekligi, neni jaqsı bilmeytuǵınların tuwrısındaǵı sorawlarǵa jaqsı juwap bere aldı. Usılay etip, óz-ózin tekserip kóriw uslubı materialların jaqsı eslep qalıp, shınıǵıwlardı anıqlaw hám usı arqalı biz ele bilmeytuǵın nárselerimizge kóbirek dıqqatımızdı jámlew imkaniyatın beredi. Bir saparı Britaniya bas wáziri Bendjamin Dizraeli usılay degen edi: “Siz az biliwińizdi túsiniwińiz, bul - bilim alıw ushın qoyılǵan úlken qádem bolıp esaplanadı”. Este saqlaw psixologiyası onı terenlestiriwdiń anıq hám izbe-iz uslubların usınadı. Olar arasında: uzaq múddetke eslep qalıw; aktiv túrde tákirarlaw, paydalı, janlı, obrazlı assostiativ baylanıslardı sholkemlestiriw, yadta saqlaw shınıǵıwları; qıyalan anıq bir jaǵday hám keypiyatqa múrájat etiw; este saqlawdaǵılar jaman xabar arqalı joq bolıp ketpesten aldın qayta hikaya qılıw; xabarlar aralaıp ketiwine jol qoymaslıq; ózi-ózin baqlaw hám tákirarlawdan ibarat. ²⁷