O‘zbekiston bank tizimining tashkil topishi va rivojlanishi

Markaziy bankning mustaqilligini aniqlovchi indekslar va ularning tavsifi
Iqtisodiy adabiyotlarda Markaziy bankning mustaqilligitushunchasi turli iqtisodchi olimlar tomonidan turlichatalqin etilgan.
Massachusets texnologiya universiteti professori Stenli
Fisherning fikriga ko‘ra, Markaziy bank mustaqilligining 2turi mavjud:
– instrumentlarni tanlashdagi mustaqillik;
– maqsadlarni tanlashdagi mustaqillik.
V.Grilli 1991 yilda fanga Markaziy bankning siyosiymustaqilligi tushunchasini kiritdi. Uning fikriga ko‘ra,Markaziy bankning siyosiy mustaqilligi – bu Markaziy bankrahbariyatini tayinlash jarayonini hukumatdanmustaqilligidir.Ammo hozirgi davrda Markaziy bankning siyosiymustaqilligi nafaqat Markaziy bank rahbariyatini tayinlash
jarayonidagi mustaqillikni, balki pul-kredit siyosatiniamalga oshirishdagi mustaqillikni ham o‘z ichiga oladi.Ko‘pchilik iqtisodchi olimlar – (Maskiandaro, Tabellini,Tsukerman, Eyffinger, Shennaev va boshq.) tomonidanMarkaziy bankning iqtisodiy mustaqilliginimavjudligie’tirof etilgan.Markaziy bankning iqtisodiy mustaqilligi – bu Markaziybankning o‘z ixtiyoridagi mablag‘lar va instrumentlardanfoydalanishda hukumatdan va davlat boshqaruvorganlaridan mustaqilligidir.Markaziy bankning mustaqilligini belgilovchi indekslar:Tsukerman indeksi;GMT (Grilli, Maskiandaro va Tabellinilar omonidanasos solingan) indeksi;Eyffinger-Shaling indeksi
Xorijiy davlatlarda markaziy bankning
mustaqilligini belgilovchi xususiyatlar
Markaziy bankning kapitalida va foydasinitaqsimlashda davlatning ishtiroki faktori Markaziybankning iqtisodiy mustaqilligining qanchalik
darajadaligini ko‘rsatadi. Lekin, bu qaramlik ikkilamchi rolo‘ynaydi, chunki Markaziy bankning kapitali to‘g‘ridanto‘g‘ri davlatga tegishli bo‘lmasa ham, qonunchilikdama’lum sharh (izoh) mavjud bo‘ladi. Agar mavjud bo‘lmasadavlat egri metodlardan foydalanadi.
Misol uchun, Avstriya Milliy banki haqidagi qonunniolaylik. Bu bank xuddi aktsionerlik jamiyati shaklidatuzilgan va faoliyat ko‘rsatmoqda (Markaziy bankning 50%kapitali Federatsiyaga, qolgan 50% kapitali avstriyalikhuquqiy va jismoniy shaxslarga tegishli). Markaziy bank
kapitaliga faqat Moliya vazirligidan ruxsat olgan huquqiy vajismoniy shaxslargina ulush qo‘sha olish huquqigaegadirlar.Pay (ulush) meros (vorislik) orqali o‘tishi yoki MoliyaVazirligi ruxsati bilan sotilishi mumkin. Shu orqali davlatbilvosita nazoratni amalga oshirishi mumkin.