O‘zbekiston bank tizimining tashkil topishi va rivojlanishi

Milliy valyuta so‘mni muomalaga kiritish jarayonlari

Mustaqillikka erishgandan so‘ng ma’lum davr mobaynida mamlakatimizda sobiq ittifoqning rubllari pulning muomala va to‘lov vositasi funksiyalarini bajardi. 1992 yilning yanvaridan iste’mol bozorini himoyalash va mahsulotlarni faqat O‘zbekiston fuqarolariga sotish uchun bir martalik kuponlar bosib chiqarilgan. 1993 yilning 15 noyabrida so‘m-kupon chiqarilganidan so‘ng 1 hafta o‘tib - 22 noyabrgacha oddiy qog‘ozda chop etilgan va tashkilotining muhri uriladigan kartochkasi qirqib olinuvchi bir martalik kuponlar amal qilgan.

1. Inflyatsiyaning mohiyati va turlari

Muomalada qog‘oz pullar va tanga pullarning mavjudligi inflyatsiyani vujudga keltiruvchi iqtisodiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. “Inflyatsiya” termini – lotincha so‘zdan olingan bo‘lib – “shishirilgan”, “bo‘rttirilgan”, “ko‘pchigan” kabi ma’nolarni anglatadi. Inflyatsiyaning iqtisodiy mohiyati muomaladagi naqd pullarning sotib olish qobiliyatini pasayishi, tovarlar va xizmatlarning bahosini o‘sib borishini anglatadi.

Inflyatsiya so‘zi birinchi marta amerikalik iqtisodchi A.Delmar tomonidan 1864 yilda iqtisodiy oborotga kiritildi. Bunga AQSh Federal hukumati 1861 – 1865 yillarda mamlakat fuqarolar urushi davrida davlatning xarajatlarini qoplash maqsadida muomalaga juda katta miqdorda qog‘oz pullarni emissiya qilishi sabab bo‘ldi. G‘arbiy Yevropa mamlakatlari iqtisodiy adabiyotlarida inflyatsiya termini birinchi jahon urushidan keyin, sobiq ittifoq adabiyotlarida esa 1920 yillarning o‘rtalaridan keng miqyosda paydo bo‘ldi.

Inflyatsiya juda ko‘p qirrali bo‘lib, u asosan quyidagi

shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin:

• 
  sudraluvchan inflyatsiya;
  
• 
  shiddatli inflyatsiya;
  
• 
  giperinflyatsiya;
  
• 
  kutilgan va kutilmagan inflyatsiya;
  
• 
  ochiq inflyatsiya;
  
• 
  yopiq inflyatsiya;
  
• 
  talab xarajatlar inflyatsiyasi;
  
• 
  taklif (xarajatlar) inflyatsiyasi.