O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish konsepsiyasida yoritilgan eng muhim muammolardan biri, bu mamlakatning boy mineral-xomashyo resurslaridan rasional va kompleks foydalanishdir

1.rasm. Metallni mexanik aralashtirishning asosiy turlari:
a-tushayotgan oqim bilan aralashtirish; b-tebranish ta`siri aralashtirish; b, gmikserlar(aralashtirgichlardan)dan foydalanish
Bir vaqtning o`zida qayta ishlaniyotgan cho’yanning massasi (rasm. 2, a) 100t gacha bo’ladi. Reagent bilan metallni aralashtirish rotorli aralashtirgich yordamida amalga oshiriladi va inert gaz (odatda azot) ma’lum bir miqdorda rotor orqali o’tganda qaynayotgan holat yaratadi. Bunday qurilmalarning ishlatilishi natijasidada yiliga ~2 million tonna cho’yan olinada.
Quydiriladigan ohak (90 %), plavik shpati (5 %) va neft koksi (5%) dan iborat aralashma bilan cho’yanni qayta ishlash uchun ishlatiladi, bu qurilmadan foydalanganda, 10 martagacha (0,0340 dan 0,0031%gacha) cho’yandagi oltingugurt miqdorini kamaytirishga erishiladi.

2.rasm. Cho’yan desulfuratsiyasi uchun o`rnatish sxemasi:
a-sopol keramik aralashtirgich; 6- puflash orqali reagentlar( rangli joylashtirishga karang.); U-metall kovsh; 2-rotor-aralashtirgich; 3-chang yig`ish uchun kopkok; 4desulfurator kuygich; 5-gaz chiqarish
2(СaO) + [Si]+ 2[S] → 2(CaS) + SiO₂;
2(CaO) + [S] + 2[S] → 2(CaS) + CO₂.
Bir qator korxonalarda ohak desulfuratsiya uchun aralashmalar tarkibida ishlatiladigan ohaktosh CaCO₃ bilan almashtiriladi. Shu bilan birga, ohakli-yonish pechlarida yoqilganda ohaktoshning yonishiga sarflangan energiya hisobiga sarfini kamaytiradi. Bundan tashqari, metall tarkibiga kiruvchi CaCO₃ zarralarini termal ishlov berganda juda kichik faol CaO zarralarini hosil qilishga yordam beradi, jumladan:
CaCO₃ = CaO + CO₂.
Natijada paydo bo’lgan CO₂ oksidi, CO₂ + C = 2CO cho’yan tarkibidagi uglerod bilan o`zaro ta`siri reaksiya zonasida okimning turbulentligini va metall hajmida aylanishni sezilarli darajada oshiradi.
CaCO₃ parchalanish reaksiya issilik yutiliishi bilan ketadi, lekin bu yo’qotishlar cho’yadagi kremniy bilan ohaktosh parchalanishi natijasida hosil bo’lgan CO₂ ning o`zaro reaksiyasi davomida ajraladigan issiklik bilan to’ldiriladi:
CO<sub>2</sub> + [Si] = SiO<sub>2</sub> + C.
Bunda kremniy miqdorining kamayishi cho’yanni konverterda qayta ishlashda ijobiy ta`sir etadi. Ayni paytda, boshqa reagentlar bilan solishtirganda, uning foydalanish 0,01% dan kam oltingugurt yakuniy mazmunini olish imkonini beradi, chunki eng yaxshi desulfurator cho’yan uchun magniy tan olingan, kichik operatsion va kapital qayta ishlash xarajatlarini talab qiladi; reaktivning o`zi ekologik jixatdan xavfsizdir.
Cho’yan bilan reaksiyasining mahsulotlari kabi. Desulfuratorlar uchun asosan granulalangan magniy ishlatiladi; furmalar yordamida yoki chang sim rasmida cho’yanli kovshga kiritiladi.
Magniy bilan ishlaganda, uning shunday xususiyati borki eritilgan metallning haroratigacha qizdirilganda magniy bug’lanadi, uning hajmi ming barobar ortadi (rasm. 3 ) va ikkinchidan, suyuq metall aralashmalari va havo bilan magniy bug’i bilan o`zaro energiya hosil qiladi (magniy oksidlanganda MgO hosil bo’ladi issiqlik katta miqdorda ajraladi:
2Mg + O₂ = 2MgO,
ΔG º = -726 900 + + 202,027) juda katta, yorkin uchqun rasmida piroeffekt hosil qiladi. Shuning uchun magniy odatda magniy bo`laklari rasmida chiqarish uchun yoriqlar bilan maxsus bug’lantiruvchi qalpoq ostida metallga kiritiladi (rasm. 4) yoki boshqa biron-bir, suyuq metall chiqishiga yo’l qo’ymaydigan tarzda (magniy bo’laklarini passivlashtirish, inert material bo’laklari bilan magniy g’ovaklarini to’ldirish, govak koks bo’laklari ( 5 rasm), tabiiy gaz yoki azot oqimida, chang simining bir qiksmi sifatida granulalangan magniy cho’yanga kiritiladi.
Magniyni qanday kiritish yaxshiroq?. Ko’pgina ishlab chiqaruvchilar magniy aralashmasini inert ko’shimchalarni o`z ichiga olgan sim bilan ishlashni afzal ko’radilar.
Inert qo’shimchalar uni chuqurlikka kiritish uchun zarur bo’lgan simga qattiklik beradi va bundan tashqari, uning g’ovaklarini metall hajmiga qo’shimcha ravishda joylashadigan magniyning haqiqiy passivatori bo’lib xizmat qiladi. Desulfuratsiya jarayoni chiqindisiz va piroeffektsiz bir maromda ketadi. Sof magniydan foydalanganda, Cho’yanning 2-4% yuqori darajadali desulfuratsiyasiga erishiladi.