O’zbekiston milliy universiteti fakulteti

haqiq ohaktoshlar turli tarkibli ohaktosh bo`laklarining kaltsiyli tsement bilan 
mustahkamlanishidan hosil bo`lib, hosil bulishiga ko`ra ikkilamchi jins hisoblanadi. 
Aralash ohaktoshlar dengiz va ko`l to`blarida keng tarkalgan bo`lib, 
organogen, hemeogen va chakik ohaktoshlardan hosil bo`ladi. bularga mergel misol 
bo`la oladi. Mergel tarkibi doimiy bo`lmagan ohak va gildan iborat jinsdir. 
Tyemirli jinslar yoki fyerrolitlar. Tarkibida temir moddasi ko`p bo`lgan bu 
jinslar loyqa-ko`ykalardan hosil bo`ladi. bu guruhga turli temir rudalari, jumladan, temir 
tufi, botqoqlik rudalari, siderit konkretsiyalari kabi cho`kindi jinslar kiradi. Temir tufi 
limonit, fosfor marganets tuzi birikmasidan iborat, rangi sari-qo`ngir, teksturasi asosan 
govak bo`lib, dengiz hamda ko`llarga temir gidroksidlarining cho`kishidan hosil bo`ladi.
Fosfatli jinslar yoki fosforitlar. Bunday jinslar dengizlarning sayoz joylarida 
biohimik jarayonlar natijasida paydo bo`ladi. Ayniqsa, qumtosh, gil, karbonatlar ichida 
R2O5 ning miqdori 20 - 45% ga yetsa, ular fosforitlar deb ataladi. 
Organik (cho`kindi) tog jinslari. Dengiz va okeanlar tubida hayvon, o`simlik 
hamda halok bo`lgan organizmlar qoldigining to`planishidan organogen jinslar hosil 
bo`ladi. organogen jinslar sergovak bo`lib, suvda eriydi, tashki kuch ta`sirida siqiladi. Bu 
guruhdagi jinslarga kremniyli jinslar - diatomit, trepel, opoqa va kaustobiolitlar - tosh 
ko`mir, qo`ngir ko`mir, antrotsit, ozokerit, yonuvchi slanetslar, torf, neft, asfalt va 
boshqalar kiradi.
Diatomit - bo`shroq tsementlangan diatom suv o`tlaridan tarkib topgan, sergovak, 
oq, och ko`lrang sargish kremniyli jins. Har doim tarkibida gil loyqalari uchraydi. 
Kremniyning miqdori 80 -95 % ni tashkil etadi.

---

Tryepyel tashqi ko`rinishidan diatomitdan uncha farq qilmaydigan, oq, och 
kulrang yoki sarg`ish tusli, ko`lda tez uqalanadigan, namni o`ziga tez yo`tuvchi kremniyli 
jins. Trepel yengil, tuproqsimon jins bo`lib, gil zarralari bilan aralashgan opal mineralidan 
tarkib topgan. Hajmiy og`irligi 250 - 1000 kgG`m3 . 
Opoka trepelga nisbatan zich va qattiq, och hamda to`q bo`zrangli, g`ovakli jins. 
Tarkibi asosan, opal minerali zarrachalaridaan iborat bo`lib, ba`zan bunga juda ko`p qum 
kremniyli organizm qoldiqlari aralashgan bo`ladi. 
Ko`mir tarkibidagi uglerod strukturasi va miqdoriga ko`ra ko`ngir ko`mir, 
toshko`mir va antratsitga bo`linadi.