O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng uning oldida iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish uchun, madaniy va ma‘naviy yangilanish uchun keng yo‘llar ochildi

Mavzu: Matematik funksiyalar. Sodda matematik funksiyalar.
Reja:

1. 
   Mantiqiy funksiyalar va uning turlari.
   
2. 
   Mantiqiy funksiyalarni qo‘llab mantiqiy ifodalarni hisoblash.
   
3. 
   Mantiqiy funksiyalarning qo‘llanilishi.
   

DTS:katakcha, katakchalar bloki,adres, ma’lumot turi, formula haqida tasavvurga ega bo`lish.

Kompetensiya:

1. 
   TK1-kommunikativ kompetensiya
   
2. 
   TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi
   

Ayrim amaliy masalalarni yechishda hisoblashlar u yoki bu shartlarga bog’liq bo‘lishi mumkin. Bunday holatda mantiqiy shartli lunksiyalardan foydalanish mumkin.

Mantiqiy funksiyalar

	Funksiya	Vazifasi
1	ЕСЛИ	Agar mantiqiy ifodaning qiymati ROST bo‘lsa, birinchi shart, aks holda ikkinchi shart bajariladi.
2.	И	Agar mantiqiy ifodalarning barchasini qiymati rost bo‘lsa, funksiyani qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG'ON bo‘Iadi.
3.	ИЛИ	Agar mantiqiy ifodalarning birorta qiymati rost bo‘lsa, funksiyani qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG'ON bo‘Iadi.
4.	HE	Rost qiymatni yolg'onga va yolg'onni rostga aylantiradi.

1-mashq. Sinfning beshta fandan 20 ballik tizimda baholangandn

1-mashq. Sinfning beshta fandan 20 ballik tizimda baholangaiuln ularning o‘zlashtirish ko‘rsatkichini tahlil qiluvchi jadval yaratish. Bajarish: Ushbu topshiriqni

bajarish algoritmi quyidagicha:

• 
  В ustunga sinf o‘quvchilarining familiyasi va ismi kiritiladi;
  
• 
  С ustunga adabiyot fanidan olgan ballari kiritiladi;
  
• 
  D ustunga algebra fanidan olgan ballari kiritiladi;
  
• 
  E ustunga fizika fanidan olgan ballari kiritiladi;
  
• 
  F ustunga kimyo fanidan olgan ballari kiritiladi;
  
• 
  G ustunga infonnatika fanidan olgan ballari kiritiladi;
  
• 
  H ustunga olgan ballarning yig'indisi hisoblanadi;
  
• 
  13 va 15 kataklarga quyidagi formula kiritiladi:
  

=ЕСЛИ(С17<55;"qoniqarsiz";ECЛИ(C 17<71 ;"qoniqarli ";ECЛИ(C17- 86;"yaxshi";"a'lo")))

YOD YODDA SAQLANG!

Ayrim amaliy masalalarni yechishda hisoblashlar u yoki bu shartlarga bog'liq bo‘lsa, mantiqiy shartli funksiyalardan foydalanisli mumkin.


Mavzu: Matematik funksiyalar. Sodda matematik funksiyalar. Trigonometriga oid ba’zi funksiyalar. Ko‘paytma va yig’indini hisoblashga oid funksiyalar.
Reja:

1. 
   Matematik funksiyalar.
   
2. 
   Sodda matematik funksiyalar.
   
3. 
   Trigonometriga oid ba’zi funksiyalar.
   
4. 
   Ko‘paytma va yig’indini hisoblashga oid funksiyalar.
   

DTS:katakcha, katakchalar bloki,adres, ma’lumot turi, formula haqida tasavvurga ega bo`lish.

Kompetensiya:

1. 
   TK1-kommunikativ kompetensiya
   
2. 
   TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi
   

MS Excel 2010 elektron jadvallarida keng qamrab olingan iqtisodiyot muhandislik masalalarini yechishda qo‘llanilishi keng bo‘lgan matematik funksiyalarni o‘rganamiz.

l-mashq. MS Excel 2010 matematik funksiyalaridan foydalangan holda y=arccosx, y=cosx, y=e", y=cose^x funksiyalarni argumcntning turli qiymatlarida hisoblang.
Bajarish:

• 
  A1:C1 kataklarida
  

qiymatlarni kiritib olamiz;

• 
  Формулы bo‘limining Математические qismida acos, cos, exp funksiyalariga murojaat qilib A2:A5 kataklarida mos ifodalarni hosil qilamiz. Masalan: A4 da
  

=EXP(A1) va A5 da =EXP(A4) kiritiladi, chunki cose* murakkab funksiyadir.

• 
  Nisbiy murojaat usulidan foydalanib qolgan kataklarga amalni davom ettiramiz:
  

Shunday qilib ixtiyoriy murakkablikdagi funksiyalarni hisoblul olishimiz mumkin.

2-mashq. JC ni 0, 0,1, 0,2, 0,3, 0,4, 0,5, 0,6, 0,7, 0,8,
0,9, 1 qiymatlaridn y=cosx, y=e^x, y=cose^x, y=cos(cosx) funksiyalarning grafiklarini Imsil qilish.
Bajarish:

• 
  F3:P3 kataklarga x ni qiymatlari kiritiladi;
  
• 
  F4 katagida Формулы bo‘limining Математические qismidiin
  

cos funksiyasi olinib uning argumenti uchun F3 katagiga murojaat etiladi;

• 
  F4 katagida hisoblanayotgan ifoda G4:P4 blokda nisbiy murojiuil yordamida o‘zlashtiriladi;
  

« F5 katagida exp(F3), F6 katagida cos(exp(F3), F7 katagidii cos(cos(F3)) ifodalar kiritiladi va mos ravishda F5:P5, F6:P6, F7:P7 bloklarga nisbiy murojaat yordamida o‘zlashtiriladi;
« Вставка bo‘limining График qismini tegishli bandiga murojiuil etilib qaralayotgan funksiyalarning grafiklari hosil qilinadi:

3- mashq. z=cosxcosy, funksiyaga mos tasvirni hosil qilish. Bajarish:

• 
  A1:J1 kataklariga qiymatlar kiritiladi;
  
• 
  A2:A10 kataklariga tegishli qiymatlar kiritiladi;
  
  • 
    В2 katagiga =COS($A$l)*COS(Bl) ifoda yoziladi;
    
  • 
    B2 dan BIO katagigacha formula aralash murojaatni qo‘llanilgan holda hosil qilinadi;
    
  • 
    BIO dan J10 katagidagi ifoda aralash murojaatni qo‘llanilgan holda hosil qilinadi. Natijada quyidagi oyna hosil bo‘ladi:
    

• 
  B2:JI0 bloki ajratib olinadi;
  
• 
  Вставка-Другие-Поверхность ketma-ketligi tanlanib, qaralayotgan funksiyalarning grafigi hosil qilinadi;
  
• 
  hosil bo‘lgan grafikdan muhim bo‘lmagan yozuvlar olib tashlanadi. Nati jada quyidagi tasvir hosil bo‘ladi:
  

YODDA SAQLANG!

Funksiya grafiklarini hosil qilish uchun MS Excel 2010 ning kataklariga funksiya qiymatlari kiritilib, Вставка bo‘limining График qismi orqali hosil qilinadi.

Ko‘paytma matematik ifodalarda keng tarqalgan amallardan biri bo‘lil biz ushbu darsda ko‘paytma qatnashgan hisoblashlarning o‘ziga xos usiilln bilan tanishamiz:

1. 
   usul. Katakka = bclgi qo‘yilib kcrakli ifodalar ko‘paytiriladi; 2- usul. Ko‘paytmani hisoblash funksiyasidan foydalaniladi. 1- inashq. MS Excel 2010 da quyidagi jadval mavjud:
   

	A	в	С	D	E 1 Г
1	0	10
2	0.3	11
3	0,6	12
4	0,9	13
5	1,2	14
6		15
7	1,8	16
8	2,1	17
9	2,4	18
10	2,7	19

С ustunga A va В ustundagi sonlarning ko‘paytmasini hisoblan^,; D ustunga A va В ustundagi sonlarning yig'indisini hisoblang; E ustunga А, В, C, D ustundagi sonlarning ko‘paytmasini hisohltinH F ustunga А, В, C, D, E ustundagi sonlarning yig'indisini hisohlimj'

Bajarish:

• 
  CI katagida A1:B1 blokining = ПРОИЗВЕД(А1:В1) ko‘paytmasi hosil qilinadi;
  
• 
  D1 katagida A1:B1 blokining =A1+B1 yig'indisi hosil qilinadi;
  

- El katagida A1:D1 blokning = ПР0ИЗВЕД(А1:01) ko‘paytmasi hosil qilinadi;

• 
  F1 katagida A1:E1 blokning =СУММ(А1:Е1) yig'indisi hosil qilinadi;
  
• 
  yuqoridagi formulalar C2:F10 kataklarga mos ravishda nusxa
  

ko‘chiriladi. Natijada quyidagi oyna hosil bo‘ladi:

YODDASAQLANG!

Berilgan sonlarning ko‘paytmasini hisoblash uchun ПРОИЗВЕД funksiyasidan foydalaniladi.

4. 
   Mustahkamlash
   

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

2. 
   Funksiya grafigini hosil qilish ketma-ketligini tushuntirib bcriny
   
3. 
   y=sinx funksiyani grafigini hosil qiling.
   

_y=cos² x funksiyani grafigini hosil qiling.

1. 
   Berilgan sonlarning ko‘paytmasini hisoblashning nechta usulini bilasiz?
   
2. 
   Berilgan 20 ta sonning ko‘paytmasini ПРОИЗВЕД funksiyasidan foydalanmay hisoblang.
   
3. 
   Quyidagi 10, 20, 40, 80, 160 sonlarining yig'indisini 40 soniga bo‘ling.
   

1. 
   y=sin² funksiyani grafigini hosil qiling.
   
2. 
   y=x² va y=x³ funksiyalarning grafiklarini bitta oynada hosil qiling.
   

1. 
   Quyidagi 10,20, 40, 80, 160 sonlarining ko‘paytmasidan 56 soninl ayiring.
   
2. 
   А, В, С ustunlarga ixtiyoriy 20 ta son kiriting. A va С ustuiuliigi sonlarning ko‘paytmasidan В, С ustundagi sonlarning ayiimnsiiii I ustunda hosil qiling.
   

Mavzu: Statistik funksiyalar. Statistik ma’lumotlarning sodda tahlili.
Reja:

1. 
   Statistik funksiyalar.
   
2. 
   Statistik funksiyalarning qo‘llanilishi.
   
3. 
   Statistik ma’lumotlarning sodda tahlili.
   

DTS:katakcha, katakchalar bloki,adres, ma’lumot turi, formula haqida tasavvurga ega bo`lish.

Kompetensiya:

3. 
   TK1-kommunikativ kompetensiya
   
4. 
   TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi
   

1-mashq. x ⁴ - 2x ³ - Зх ² +1 - 0 tenglama yechimlar yotgan oralig‘iu toping. Bajarish:

• 
  A1 katakka x, A2 ga f(x) kiritiladi;
  
• 
  B1 :F1 da x ning qiymatlari kiritiladi;
  
• 
  B2 quyidagi formulani kiritamiz: =В1^л4-2*В1^лЗ-3*В1^л2+1;
  
• 
  C2:F2 blokdagi kataklarga yuqoridagi formulaning nusxaa ko‘chiriladi. Natijada quyidagi jadval hosil bo‘ladi:
  

Jadvaldan qaralayotgan tenglamaning yechimi (0;1) va (2;3) oraliqlarda ekanligi ma’lum bo‘ldi. Qaralayotgan oraliqni yanada maydalash hisobiga izlanayotgan yechimga yechimga yetarlicha yaqinlashishimiz mumkin.