O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Download 1.56 Mb. Pdf ko'rish
|
jaxon adabiyati songisi
|
Esxil ijodi (mil.av 525–456-yy). Bizga ma’lum bo‘lgan qadimgi
yunon fojeanavisi Esxil chin ma’noda “tragediyaning otasi” deb tan olingan. Shoirning hayotiga doir ma’lumotlar kam saqlanib qolgan. U taxminan 525-yili Elevsin shahrida yirik zamindor oilasida dunyoga keldi. Bu yillar yunonlarning fors istilochilariga qarshi mustaqillik uchun kurash olib borgan davri edi. Shoir o‘z hayotida yirik ijtimoiy va siyosiy voqealarning shohidi bo‘lgan(Marafon yaqinidagi forslar ustidan qozonilgan g‘alaba(m.o. 490-y,), m.o. 483-yili Salamin oroli 62 yaqinida fors flotining tor-mor qilinishi, 479-yili forslarning Platey- adagi mag‘lubiyati, Afina davlatida pul munosabatlarining mustah- kamlanishi). Keyinchalik o‘z mamlakatidagi mavjud tartiblardan norozi bo‘lgan Esxil Afinani tark etib, Sitsiliyada qo‘nim topadi va m.o.456 yilda Gela shahrida vafot etadi. Qahramonlik afsonalarini (asosan Homer asarlari syujetidan foy- dalangan)asosiy manba qilib olgan Esxil 21 yoshida ilk bor drama- tik shoirlar musobaqasida qatnashadi va 40 yoshida birinchi marta g‘alaba qozonadi. Qahramon hayoti uchta tragediyada aks ettiriladi va mifologik syujet asosida yozilgan satirlar dramasi bilan yakunlangan. Qadimgi adabiyotshunoslarning zikr etishlaricha, u 90 ga yaqin tragediya yoz- gan bo‘lib, bizgacha faqat 7 tasigina yetib kelgan( “Iltijogo‘ylar”, “Eroniylar”, “Zanjirband Prometey”, “Fivaning yetti dushmani”, “Oresteya” trilogiyasini tashkil qiluvchi “Agamemnon”, “Xoefor- lar”, “Evmenidalar”). Aristotelning “Potika”sida yozilishicha Esxil birinchi bo‘lib, ak- terlar sonini bittadan ikkitaga oshirgan, xor partiyasini kamaytirgan va dialog asarning asosiy elementiga aylantirilgan. Shoir ijodining ilk namunasi “Iltijogo‘ylar” tragadiyasi bo‘lib, bizgacha uning birinchi qismi yetib kelgan. Asar syujeti shoh Dan- ayning 50 ta qizi haqidagi afsonadan olingan. Yunon adabiyotidagi zamonaviy mavzuda yaratilgan yagona asar, “Eroniylar” tragediyasi Eron-yunon urushiga bag‘ishlangan. Esxilning saqlanib qolgan tragediyalari uning ijodini uchta davrga bo‘lish imkonini beradi: 1) Ilk pyesalarida (“Iltijogo‘ylar”, “Eroniylar” ) asosiy rolni xor ijro etadi. 2) “Zanjirband Prometey”, “Fivaning yetti dushmani” asarlarida markaziy qahramon obrazi gavdalanadi, dialogga katta o‘rin beriladi. 3) “Oresteya” asarida kompozitsiya birmuncha murakkabashtiriladi, ikkinchi darajali ob- razlar asar dramatizmini kuchaytirishga xizmat qiladi. Uchinchi ak- terdan foydalanila boshlanadi. 63 “Zanjirband Prometey” qadimgi yunon afsonalari asosida yara- tilgan. Ularda hikoya qilinishicha, Prometey suv va tuproqdan dast- labki odamlarni bunyod etgan. Ma’buda Afina esa jonbaxsh nafasi bilan ularga hayot bag‘ishlagan. Lekin ma’budlar hukmdori(Olimp) odamlarni butunlay yo‘qotib yuborishga qasd qiladi: odamlardan olovni yashirib, ularni sovuqda, zulmatda tutadi. Titanlardan bo‘lgan Prometey, Olimp mehrobidan muqaddas olovni o‘g‘irlab, odamlarga keltirib beradi. Shundan boshlab yerda yangi hayot quloch yozadi, endi odamlar o‘zlarini erkin va qudrat- li his qila boshladilar. Bu “shakkoklikdan” g‘azablangan Zevs uni qoyaga zanjirband qilishni buyurib, ming yillar davomida azoblaydi. To Gerakl kelib ozod etmagancha zanjirband Prometeyga Zevsning qanotli iti – jeztumshuqli burgut misli ko‘rilmagan azoblarni beradi, har kuni uning jigarini cho‘qib, qonini ichadi... Esxil o‘z asarlarida ma’budlarni yoki biror maqsad yo‘lida kurashuvchi, bukilmas irodali kishilarni tasvirlaydi. “Zanjirband Prometey” hamon inson tafakkurining mangu durdonasi, qadimiy yunon fojianavisining nodir asari sifatida yashab kelmoqda. Download 1.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|