O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Qahramonlik eposi. O‘rta asrlar qahramonlik dostonlari (fr. 
chansons de geste) ning syujetlari real tarixiy voqealar asosiga quril-

---

95
gan bo‘lib, ularni ijod qilish jarayonini ikki bosqichga ajratish mum-
kin: xalq ijodiyoti tarixiy voqealarga poetik ishlov bergan bo‘lsa, 
keyinchalik u shoirlar tomonidan birlashtirilib sayqallangan. 
Baxshi (jongler) ritsar va qirollarning jasoratlari, o‘zaro qarama-
qarshiliklar, nizolari haqidagi qo‘shiqlarning muallifi va ijrochisi 
bo‘lgan.
Fransuz epik dostonlarini shartli ravishda uch turkum(sikl)ga 
ajratish mumkin: 1. Qirollik turkumi. Bu turkumdagi dostonlar 
markazida Buyuk Karl obrazi bo‘lib, u Fransiyaning ramzi sifati-
da tasvirlangan. 2. Goran de Monglanga bag‘ishlangan dostonlar-
da ideal vassal tarannum etiladi. 3. Feodallar o‘rtasidagi nizolarga 
bag‘ishlangan Doon de Mayans yoki feodal turkumi.
“Roland haqida qo‘shiq” dostoni XI-XIV asrlarda Fransiyada 
paydo bo‘lgan ko‘plab dostonlar orasida eng mashhuri sanaladi. 
Mualliflarining nomi saqlanib qolmagan bu dostonlarni truver
15
lar 
yozishgan, ularni joglerlar arfa yoki viola musiqa asboblari jo‘rligida 
ijro qilishgan. Aksariyat dostonlar qirol Buyuk Karl va uning saf-
doshlari amalga oshirgan “ulug‘” ishlarga bag‘ishlangan.
“Roland haqida qo‘shiq” da ham Karl va uning sodiq ritsari 
Roland madh qilinadi. Doston 1100-yillarda yaratilgan bo‘lib, 
unda Karlning Ispaniyaga qilgan yurishi haqida hikoya qilinadi. 
Bu voqealar aks ettirilgan XVIII asr solnomasi matnida qirol Karl 
armiyasining ar’ergardi
16
. Pireney tog‘larida tor-mor qilinganligi, 
halok bo‘lganlar orasida Breton chegara qo‘shinlarining boshlig‘i 
Xroulend bo‘lganligi haqida xabar beriladi. Bu tarixiy voqea dos-
tonning markaziy mavzusiga aylanadi. Biroq asarda ko‘p narsalar 
o‘zgartirilgan: yosh qirol Karlning 778-yillarda bo‘lib o‘tgan yurishi 
yetti yilgi urush sifatida, uning o‘zi esa yoshi ulug‘ mo‘ysafid qilib 
tasvirlanadi, ar’ergardga hujum qilgan basklar o‘rnini saratsin
17
lar 
egallagan. 
15
Truver(fr. trouvere) – ixtiro qilmoq, topmoq.
16
Ar’ergard –qo‘shinning chekinishini pana qiluvchi guruh.
17
Truver(fr. trouvere) – ixtiro qilmoq, topmoq.

---

96
Dostonda franklarning Ispaniyaga yurishi bilan bog‘liq ko‘plab 
voqealar keltirilgan: saratsinlar bilan olib borilgan muzokaralar, 
Ganelonning xiyonati, Rolandning kam sonli qo‘shini bilan saratsin-
larning son jihatidan yigirma barobar ko‘p qo‘shiniga qarshi Ron-
seval darasida olib borgan jangi. Ronseval darasidagi jang asarning 
kulminatsiyasi bo‘lib, aynan shu epizodda Rolandning jasorati, so-
diq do‘sti Oliverning aql-zakovati, ularning vatan manfaatlari uchun 
fidokorligi namoyon bo‘ladi. Oliver o‘q tegib o‘ldi, o‘n ikkita jasur 
per
18
lar halok bo‘ldi, yaralangan arxiyepiskop Turpin yiqildi. Og‘ir 
yaralangan Roland jang maydonida yolg‘iz qoladi va o‘z qilichi Dy-
urendal, burg‘usi Olifant bilan vidolashadi.
Doston 291 she’r bandi(bu bandlar tirada deyiladi)dan iborat 
bo‘lib, ular yagona vazn bilan birlashtirilgan. Aksariyat bandlar ox-
irida o‘ziga xos naqorat bo‘lgan “Aoy” xitobi yangraydi.