O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Tegirmonchi - bu obraz ham rivojlanishga ega bo‘lib, 
А.S.Dargomijskiy uning talqinida realistik qirralarni kuchaytiradi. 
Dastlab uning obrazi o‘z farzandini yaxshi ko‘ruvchi ota rolida talqin 
etilsa, operaning oxirida esa g‘am-alam sabab, aqldan ozgan 
insondir. Beixtiyor bunda J.Verdi operasining Rigoletto obrazi bilan 
o‘zaro qiyoslash yuzaga keladi. Sababi, uning obrazi dehqonlar 
tabaqasiga yaqin bo‘lib, uning partiyasi rus xalq kuylari, jumladan 
raqslarining uslubiy alomatlari bilan yo‘g‘rilgan. Kompozitor rus 
xalq cholg‘
ulari, masalan, balalayki imitatsiyasining baʼzi 
alomatlarini kiritadi. Ular orasida - ikki hissali o‘lchov, jonlangan 
surʼat, kuyning pog‘onama-pog‘onaligi, stakkatoli jo‘rlik, tonika-
dominantali ketma-ketliklarning ustunligi, jo‘rnavozning o‘ziga xos 
stakkatoli fakturasi bor.
Uning chiqishlari orasida “Eh, siz, yosh qizlar!” ariyasi ayniqsa 
ajralib turadi, u xalqona-raqs xarakteridagi ko‘plab musiqiy-dramatik 
belgili dramatizatsiyalashgan qo‘shiqni namoyon etadi. Bu ariya 
shaklan naqarotli band tuzilishiga ega. 
А.S.Dargomijskiy bu yerda 
portret chizmalarining ustasi sifatida yuzaga chiqadi, zero opera bilan 
parallel ravishda u romans janrida durdonalar yaratdi. Uning 
novatorligi shunda namoyon bo‘ladiki, bu yerda inson nutqi, 
kayfiyatlar o‘zgarishi va replikalar xususiyatlari yetkazib berilgan. 
58 

---

Kompozitor obrazlar transformatsiyasi yuz beradigan, kayfiyatlar 
o‘zgaradigan butun boshli sahnalar yaratgan. Jumladan, Natasha va 
Knyaz sahnasida u jo‘nab ketgach, o‘zini qizning ezilgan holatini 
sezmaslikka oladi, va sovg‘alar uchun xursand bo‘ladi (“Xay, xay, 
xay, xay! Nimani ko‘rayapman!”). Shundan so‘ng musiqa o‘zgaradi 
va keyingi ariozo – bu endi azob chekuvchi, tahqirlangan ota. 
Kompozitor vokal partiyasida kuychanlikni deklamatsiya bilan, 
diatonikani xromatika bilan o‘zaro almashtirib qo‘llaydi. 
Tegirmonchi obrazi III pardada, u Dnepr qirg‘og‘ida Knyaz bilan 
uchrashgach butkul o‘zgaradi. Kompozitor aqldan ozgan inson 
obrazini nihoyatda nozik tarzda yetkazib beradi: bu yerda faktura 
o‘zgarishi, tonalliklarning o‘zaro kontrast munosabatlari, kayfiyatlar 
o‘zgarishi, tasviriy asosning kuchayishi yuz beradi. Bu ayniqsa “Ha, 
men qarib, aljirab qoldim” ariozosida yorqin ifodalangan. Telbalik 
orasida uning aqli ham bir muddat tiniqlashadi: kompozitor uning 
cheksiz g‘amini yetkazib beradi. Bu sahnada musiqa I parda 
tertsetidan reministsentsiya sifatida yangraydi. Knyaz va Knyaginya 
obrazlari birmuncha statik ko‘rinishda, Knyaz
ь obrazi А.S.Pushkin 
poemasidan farqli o‘laroq, yaxshiroq fazilatga ega.
А.S.Dargomijskiy ilk bor rus musiqasida “Suv parisi” operasi 
orqali obrazlar psixologizatsiyasi tamoyillaridan foydalanishga 
erishdi, va bu asnoda insoniy holatlar detalizatsiyasi hamda uning 
turli nyuanslaridan foydalandi. Bu avvalo, musiqa sanʼati rivojidagi 
realistik tamoyillar namoyishidir.
59 

---

Operada ansambllar va xorlar katta rol o‘ynaydi. “Suv parisi” 
operasida asosiy hal qiluvchi voqealar aynan ular orqali rivojlanadi, 
shu bois I va III pardalar asosini duet va tertsetlar tashkil etadi. 
Operada yuz berayotgan voqealar ularning u yoki bu sahnadagi roli 
va farqini avvaldan belgilab bergan. Kompozitor bo‘layotgan 
voqealarni katta sahnalarda ham real aks ettirishga intiladi. Va ularda 
kompozitorning novatorligi namoyon bo‘ladi. U vokal partiyalarida 
duetlar o‘rniga rechitativlar ustunlik qilgan holatlarda dialoglardan 
foydalanadi, va ko‘pincha nomerlar hamda sahnalar o‘rtasidagi aniq 
chegaralardan qochadi. 
Xor sahnalari, ular kam emas, bu nafaqat fon va pardalar 
chizmasi, ular shuningdek, opera rivojidagi ehtiroslarning emotsional 
bosimini aks ettiradi. Shunday qilib, “Oh, mening yuragim, o‘ynoqi 
yuragim” kabi cho‘zimdor qo‘shiqqa asoslangan re-minor xori 
o‘zidan avvalgi “Sen muloyim so‘zlar bilan” ansambli bilan o‘zaro 
kontrastlashadi. 
А.S.Dargomijskiy operaning ruscha koloritini 
yetkazib berish uchun xalq qo‘shiqlaridan foydalanadi. Natasha va 
Knyaz, Natasha va Tegirmonchi sahnalari oldidan xuddi ularni 
taʼkidlagandek, “Chetan devor to‘qilgin” kabi sho‘x xorovod 
qo‘shig‘i va raqsbop “Biz tog‘da qanday qilib pivo qaynatdik” 
yangraydi. 
А.S.Dargomijskiy qalamiga mansub “Suv parisi” operasining 
ahamiyati rus musiqa madaniyati uchun ulkandir. Operaning 
bo‘rttirilgan yorqin realistik qirralari o‘sha davrda rus madaniyatida 
yuz bergan barcha o‘zgarishlarni aks ettiradi. Kompozitor nafaqat 
60 

---

operaning yangi liriko-psixologik janrida, balki uning 
dramaturgiyasi, strukturasi va opera shakllarida ham novator 
ekanligini ko‘rsatdi. Operaning barcha novatorlik qirralari 
M.Musorgskiy, P.I.Chaykovskiylar ijodi hamda XX asr 
kompozitorlari ijodida davom ettirildi va o‘zgarishlarga uchradi.