O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi, toshkent davlat yuridik instituti
Xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar hamkorligi
Download 428.31 Kb. Pdf ko'rish
|
xalqaro jinoyat huquqi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga qarshi kurash sohasida davlatlar hamkorligi
|
Xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar hamkorligi
Xalqaro jinoyatlar xalqaro huquqbuzarliklarning eng xavfli turlaridan biri bo‘lib, jahon tinchligi va xavfsizligiga jiddiy tahdid sifatida baholanadi. Xalqaro jinoyatlar xalqaro huquqbuzarliklar sifatida bir qator xususiyatlarga jumladan butun jahon tinchligi va xavfsizligiga qarshi qaratilgan bo‘lishi, xalqaro jinoyatlarni sodir etganlik natijasida davlatlar bilan bir qatorda davlat rahbarlari xalqaro jinoiy javobgarlikka tortilishi, jazolash mexanizmi, nafaqat milliy yurisdiktsiya doirasida, balki xalqaro adliya organlari faoliyati bilan bog‘liq ekanligidan kelib chiqadi. Ma'lumki, xalqaro jinoyatlar sirasiga bugungi kunda genotsid, agressiya, harbiy jinoyatlar, insoniyatga qarshi jinoyatlar kiritilmoqda. 3 Bugungi kunda dunyoda ro‘y bergan xalqaro huquqqa xilof harakatlar, jumladan Amerika Qo‘shma Shtatlarining agressiya harakatlarini, dunyoning turli burchaklarda ro‘y bergan inson huquqlarining vahshiy buzilishlari (misol uchun sobiq Yugoslaviya hududida) xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar hamkorligini ta'minlash kun tartibida turgan eng dolzarb vazifalardan biridir. Zero, xalqaro jinoyatlardek insoniyat tinchiligi va xavfsizligiga jiddiy tahdid sifatida vujudga kelayotgan tahdidga barham berish samaradorligidan xalqaro huquqning amaliy ahamiyati belgilanadi.
1 Гасанов Э.Г.Наркотизм:тенденции и меры преодоления. -Москва.: ЮрИнфоР, 1997. С.37. 2 Конвенция против транснациональной организованной преступности. Москва.: Норма-М. 2002. С.6. 3 Международное уголовное право. -М.: Наука, 1999. 33
Xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar hamkorligidagi markaziy muammolardan biri - xalqaro jinoyatlarga bir xil tushuncha berish va xalqaro jinoyatlar sirasiga kirgan xalqaro huquqbuzarliklar bo‘yicha yagona milliy amaliyotni shakllantirishdan iborat. Bir qarashda, xalqaro jinoyatlarga ta'rif beradigan bir qator universal konvensiyalar mavjud, qolaversa, xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash masalalari nafaqat umumbashariy shartnomalar, balki mintaqaviy hamkorlik mexanizmlarda mustahkamlangan. Ammo bugungi kunda xalqaro jinoyatlarni sodir etganlik uchun jinoiy javobgarlikni ta'minlash masalasi turli muammolarga duch kelmoqda. Ana shunday muammolarning asosiysi - davlatlar suvereniteti va insonparvarlik aralashuvi o‘rtasida yagona kelishuvga erishishdir. Ma'lumki, xalqaro
huquq davlatlar tomonidan o‘z
suverenitetining muayyan qismidan voz kechish va yagona huquqtartibotni yaratish natijasida vujudga keladi. Xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasidagi davlatlararo hamkorlikning mazkur, muhim bir yo‘nalishida qo‘yilgan qadamlar dunyoda e'tirozlarni vujudga keltirmoqda. Jumladan sobiq Yugoslaviya hududida sodir etilgan inson huquqlarining vahshiy buzilishlari bo‘yicha ta'sis etilgan Tribunal Xavfsizlik Kengashi qarori asosida tashkil etilgan bo‘lib, Kengashga a'zo bo‘lmagan birmuncha davlatlarning e'tirozlariga sababchi bo‘lgan. Shuningdek, sobiq Yugoslaviya hududida sodir etilgan jinoyatlar yuzasidan ta'sis etilgan Tribunal ichki milliy yuridiktsiya doirasida shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortishni istisno etganligi bois, hatto jinoiy qonunchiligi bir muncha takomillashgan xoldagi davlatlar suverenitetiga asossiz ravishda zarar etkazganligining holati yo‘q emas. Bugungi unda xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar suvereniteti va xalqaro huquq doirasidagi aralashuv bo‘yicha barcha davlatlarni qanoatlantiradigan kontseptsiya mavjud emasligi Xalqaro Jinoyat sudi Statuti jahonning aksariyat davlatlari tomonidan ratifikatsiya qilinmaganligida ko‘rinadi. Xalqaro jinoyat sudi yurisdiktsiyasi milliy yurisdiktsiya doirasida oliy mansabdor shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda ishga tushishi belgilangan. Xalqaro jinoyat sudi Statutida xalqaro jinoyatlarning sirasi eng mukammal tarzda mustahkamlangan bo‘lib, xalqaro jinoyatlarni davlatlar qonunchiligini birxillashtirish imkoniyatini beradi. Bugungi kunda Xalqaro jinoyat sudi Statuti barcha davlatlar tomonidan ratifikatsiya qilinmaganligi xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasidagi davlatlar hamkorligining muhim maqsadlaridan biri - jazo muqarrarligini ta'minlashni chippakka chiqarmoqda. 34
Xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida davlatlar hamkorligini ta'minlash sohasida markaziy muammo xalqaro jinoyatlar sirasiga kiradigan xalqaro huquqbuzarliklarining turlarini aniqlashdir. Bu borada turlicha talqinlar mavjud ekanligini e'tirof etish lozim. Xalqaro jinoyatlar qarshi kurash bo‘ycha bir qator xalqaro shartnomalar tuzilib, ularda hamkorlikning turli qirralari shu jumladan xalqaro jinoyatlarga yagona ta'rif berish masalalari ham nazarda tutilgan. Ammo bugungi unda xalqaro jinoyatlarni kodifikatsiyalash jarayonlari og‘ir kechmoqda. Jumladan, Insoniyat tinchligi va xavfsizligiga qarshi jinoyatlar kodeksida xalqaro jinoyatlar sirasiga agressiya, genotsid, harbiy jinoyatlar, insoniyatga qarshi jinoyatlar bilan birga giyohvandlik vosialari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishi kiritgan. Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishi, pornogorafik materiallarning muomalasi xalqaro xarakterdagi jinoyat sifatida milliy yurisdiktsiya doirasida ta'qib etilayotganligini hisobga olgan holda, mazkur kodeks hanuz loyiha tariqasida qolayotganligining sabablari o‘z-o‘zidan ayon. Taassufki, xalqaro jinoyatchilikka qarshi kurash borasidagi muammolar muqarrar ravishda nafaqat xalqaro-huquqiy normalar ro‘yobga chiqish sur'atlarini chippakka chiqaradi, balki institutsional mexanizmlar faoliyatini samaradorligiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Ma'lumki, oxirgi paytlarda jahon hamjamiyati tinchligi va xavfsizligini saqlashda asosiy qalqon bo‘lgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyati bir qator muammolarga duch kelmoqda. Birinchi navbatda mazkur muammolar BMTning mojarolarni oldini olish va ularga barham berish bilan bog‘liq. Pirovard natijada, oldi olinmagan mojaro uyushgan jinoyatchilikning uyasiga aylanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlaganlaridek, "Mintaqa mojarolari tobora tez-tez terrorizm va zo‘ravonlik, narkobiznes va g‘ayriqonuniy qurol, savdosi inson huquqlarini ommaviy ravishda buzish kabi xatarli xavflar va harakatlarning doimiy manbaiga aylanmoqda". 1
hamkorligining mexanizmlarini takomillashtirishda, ushbu
mexanizmlarining nafaqat muayyan bir qirrasiga, uning butun bir yaxlitligi takomillashtirilish lozim. Shu bilan bir qatorda, xalqaro jinoyatlarga qarshi kurash borasida e'tiborga sazovorli jihatlaridan biri - xalqaro-huquqiy asoslar bilan birga tegishli institutsional tuzilmalar faoliyatini yanada takomillashtirishdir. Birinchi navbatdagi takomillashtirish Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyati bilan bog‘liq bo‘lishi lozim. Yalpi
1 Karimov I. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi.T. B. -T.: O‘zbekiston. 1997. 250 b. 35
xavfsizlikning mintaqaviy tizimi doirasida xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash, quyidagilarga rioya etgan holda amalga oshirilishi lozim: mintaqaviy miqyosdagi sa'i-harakatlar BMTning Maqsad va Printsiplariga mos kelishi kerak, ushbu mintaqa doirasida amalga oshirilib, uning chegarasidan chiqib ketmasligi lozim, majburlov choralari faqat Xavfsizlik Kengashining roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin, mintaqadagi davlatlar o‘rtasidagi nifoqlar faqat tinch yo‘llari bilan hal qilinishi kerak, Xavfsizlik Kengashi mintaqada amalga oshirilayotgan barcha sa'i- harakatlar to‘g‘risida doimo xabardor bo‘lishi shart, mintaqa miqyosidagi sa'i-harakatlar yalpi xavfsizlikning universal tizimiga mos bo‘lishi lozim. Terrorizmga qarshi kurashda yalpi xavfsizlikni ta'minlashning universal tizimi doirasida qurolli kuchdan foydalanish Amerika Qo‘shma Shtatlarida sodir etilgan qo‘poruvchilik harakatlaridan so‘ng, Xavfsizlik Kengashi ruxsati bilan amalga oshirilgan. Aksilterror koalitsiyasi tomonidan Afg‘onistondagi terrorchilik faoliyatiga barham berish maqsadida harbiy harakatlar uyushtirilib, ushbu davlatdagi "Al-Qoida" xalqaro terroristik tashkilotining ochiqdan-ochiq faoliyatiga barham berildi hamda terrorchilarni tayyorlashga qaratilgan maskanlar yo‘q qilindi. Sobiq sovet
respublikalari ittifoqi hududida terrorchilikka moslashgan ekstremistik tusdagi guruhlar faoliyati avjiga chiqib, ushbu guruhlar, asosan, tog‘li
hududlarda makon
topib tayyorgarlik ko‘rmoqdalar. Shu munosabat bilan Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligida ishtirok etuvchi davlatlar faqat o‘zaro huquqiy masalalarda yordam ko‘rsatish bilan cheklanmasdan, harbiy kuchlarni jalb etgan holda terrorchi-guruhlarni yo‘q qilishga qaratilgan kompleks operatsiyalarni amalga oshirishni taqozo etib turibdi. Davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyilini ta'minlash borasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti samaradorligini yanada
yuksaltirish borasida navbatdagi chora Xavfsizlik Kengashi tashabbusi bilan amalga oshiriladigan tinchlikparvar operatsiyalarni o‘tqazish tartibini tegishli huquqiy hujjatda batafsillashtirish lozim. Ma'lumki, Xavfsizlik Kengashi tashabbusi bilan
amalga oshirilayotgan tinchlikparvar operatsiyalarni huquqiy jihatdan batafsil tartibga soladigan hujjat mavjud emas. Ammo bu borada davlatlarning xalqaro huquqiy tashabbuskorligi to‘xtovsiz yuz bermoqda. Loyihalarning biri Rossiya Federatsiyasi tomonidan taklif etilgan bo‘lib, unda tinchlikni saqlash va insonparvarlik yordamini ko‘rsatish bo‘yicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining mandatini aniq belgilash, tinchlikparvar kuchlarning o‘z o‘zini mudofaa qilish huquqi, tinchlikparvar operatsiyalarning tegishli me'yorlar jumladan 36
betaraflik, xolisonalik, mojaro taraflari bo‘lgan davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyillari belgilandi. 1 Nazarimizda, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi tomonidan tinchlikparvar operatsiyalarning amalga oshirilishini mustahkamlaydigan xalqaro huquqiy hujjatning ishlab chiqilishi davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyilining ta'minlanishini yanada yuksak darajaga ko‘taradi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti doirasida davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyilini ta'minlash borasida eng muhim qadamlaridan biri Xavfsizlik Kengashini isloh qilishdir. Davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyilining ijro amaliyotga tatbiq etish mexanizmini takomillashtirish ehtiyoji, fikrimizcha, Xavfsizlik Kengashi tarkibi zamonaviy geosiyosiy, geoijtimoiy xaritaning real sharoitiga mos kelmaganligidan kelib chiqadi. Darhaqiqat yurtboshimiz I.A.Karimov ta'kidlaganidek "Bizning nazarimizda, vujudga kelgan sharoitda insoniyat taraqqiyotini chigallashtirib yuborishi mumkin bo‘lgan
yangi mojarolarning oldini olishda ayni BMT asosiy vosita bo‘lishi kerak. Shu munosabat bilan BMTning eng muhim organi-Xavfsizlik Kengashi hozirgi dunyoning ijtimoiy-iqtisodiy, etnik-madaniy, diniy, ma'naviy jihatdan g‘oyat hilma-hilligini bab-baravar tarzda aks ettirishi, o‘zining tarkib topgan konservativ tuzilmasini qayta ko‘rib chiqishi uchun ham samarali choralar ko‘rish zarurati etildi". 2
Ma'lumki, Xavfsizlik Kengashi o‘n besh a'zo-davlatlardan tashkil topgan. Xitoy Xalq Respublikasi, Frantsiya, Rossiya, Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Qo‘shma Qirolligi va Amerika Qo‘shma Shtatlari Xavfsizlik Kengashining doimiy a'zosi bo‘lib, boshqa o‘nta a'zosi Bosh Assambleya tomonidan BMT a'zolaridan sayladi va saylovda BMTning maqsadlariga erishishda nechog‘lik qatnashganligiga hamda adolatli jug‘rofiy taqsimotga e'tibor beriladi. Bugungi kundagi taqsimotga ko‘ra, Osiyo va Afrika davlatlardan - 5, Sharqiy Evropa - 1, Lotin Amerika va Karib Dengizidan-2, G‘arbiy Evropadan, Kanada, Yangi Zelandiya va Avstraliyadan-2 a'zo saylanishi lozim. 3
isloh qilinishi darkor : a) doimiy a'zolarning sonini 10 gacha kengaytirib, ularga islom davlatlari, Hindiston hamda Lotin Amerika va Karib dengizidagi davlatlarni qo‘shish maqsadga muvofiq; b) muvaqqat
1 DocUn.Ac.182/L189/Add.2.Corr.1. 2 Karimov I.A.Bizdan ozod va obod Vatan qolsin.T.2.-T.:O‘zbekiston,1996.56-57-b 3 Международное публичное право.-М.:Проспект,1999.-С.309. 37
a'zolarining jug‘rofiy taqsimotini saqlab qolgan holda, ularning sonini kamida ikki baravarga oshirish; v) Xavfsizlik Kengashi a'zoligiga nufuzli xalqaro hukumatlararo tashkilotlarni ham kiritish lozimdir. Xulosa tariqasida e'tirof etish kerakki, davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyilining zamonaviy dinamikasi jahon hamjamiyati oldida yangi muammolarni ko‘ndalang qilib qo‘ymoqda. Ushbu muammolar xalqaro terrorizm illati kuchayib borishiga monand chora ko‘rish zarurligi, tinchlikparvar operatsiyalarni tartibga solishga ehtiyoj, dunyoda ikki
mafkuralarning tizimi
qarama-qarshiligi bilan
ta'minlanadigan xalqaro huquq ijrosidagi muhim omilga barham berilganligi bilan izohlanadi. Shu sababli nazarimizda, Birlashgan Millatlar Tashkilotining jahonda tinchlik va xavfsizlikni ta'minlashda universal organ maqomini saqlab qolgan holda, uning tarkibini isloh qilish maqsadga muvofiqdir. Zero, ana shu islohotlar hozirgi kunda dunyo xaritasida shakllangan davlatlarning siyosiy, iqtisodiy va boshqa tusdagi qudratini aniq ifoda etishi lozim.
hamkorligi
Xalqaro xarakterdagi jinoyatlar xalqaro huquqbuzarlikning bir turi bo‘lib, ularning xalqaro jinoyatlardan farqi, ikki va undan ortiq davlatlar manfaatlariga zid kelishidir. Ularga qarshi kurash borasidagi davlatlar hamkorligini tashkil etish o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, aksariyat holatlarda tegishli konvensiyalar asosida amalga oshiriladi. Ularni xalqaro- huquqiy asosda
ta'riflashda ham
konvensiyaviy mexanizmdan foydalaniladi. Misol sifatida Noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash borasida tuzilgan dastlabki xalqaro-huquqiy xujjat 1 -
Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash to‘g‘risidagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1988 yilgi Konvensiyasi hisoblanadi. 2
Ushbu Konvensiyada giyohvand vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishi natijasida ko‘rilgan daromadlarni legallashtirish holatlari "jinoyat" deb e'tirof etildi va unga ta'rif berildi.
1 Иванов Э.А.Отмывание денег и правовое регулирование борьбы с ним.-М.: Российский юридический издательский дом.1999.-С.176. 2 Конвенция Организации Объединённых Наций о борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ.1988. Организация Объединённых Наций. Нью Йорк.1991.- Сўнг сноскасиз берилади- муаллиф. 38
Jumladan mazkur Konvensiyaning 3-moddasiga binoan qo‘iydagi xatti-harakatlar jazolanadigan jinoyat deb e'tirof etilishi lozim edi: "...v) (i) ushbu bandning "a" qismida huquqbuzarliklar deb e'tirof etilgan xatti-harakatlarni sodir etish natijasida yoxud ularda ishtirok etish natijasida orttirilgan mulkning noqonuniy manbaini yashirish yoki ushbu huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklarni sodir etishga qatnashgan shaxsga yordam berish maqsadida javobgarlikdan qochish imkoniyatini yaratib berish maqsadini ko‘zlab, shunday mulkni o‘tqazish yoki konversiya; (ii) ma'lum mulk ushbu bandning "a" qismida nazarda tutilgan huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklarni sodir etish yoxud ularda ishtirok etish natijasida orttirilganligi ayon bilan holda ushbu mulkka oid huquqlarga, asl tavsifiga, manbasiga, joylashishiga, o‘tqazilishiga, tegishliligiga oid axborotlarni yashirish s) davlatlar huquqiy tizimining asosiy tamoyillarini hamda konstitutsiyaviy talabalarni hisobga olib: mazkur bandning "a" qismida nazarda tutilgan huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklarni sodir etish natijasida mulkning orttirilganligi ayon bo‘lgan holatda ushbu mulkdan foydalanish,egalik qilish yoki sotib olish; (iv) huquqbuzarlikni yoki huquqbuzarliklarni sodir etish maqsadida til biriktirish jarayonida ishtirok etish,unga daxldor bo‘lish yoxud unda qatnashish, huquqbuzarlik yoki huquqbuzarliklar sodir etilishiga suiqasd qilish, shuningdek ko‘mak berish, dalollik qilish, ularni sodir etish bo‘yicha maslahat berishdir." Ushbu Konvensiyaning 5-moddasi 1-bandi bo‘yicha "Har bir tomon: a) 3-moddasining 1-bandiga binoan huquqbuzarlik deb e'tirof etilgan qilmishlarni sodir etish natijasida ko‘rilgan daromadlarni yoxud ushbu daromadlar qiymatiga mos mulkni musodara qilish bo‘yicha zarur chora tadbirlarni ko‘radi" Noqonuniy daromadlarga, jumladan giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarining noqonuniy aylanishi natijasida ko‘rilgan daromadlarni legallashtirish xalqaro xususiyat kasb etar ekan, bunda davlatlarning o‘zaro huquqiy yordamini mukammal yo‘lga qo‘yish g‘oyat muhimdir. Konvensiyaga binoan "So‘rov qilayotgan Tomon yoki mustaqil so‘rayotgan Tomon chiqarilgan qarorga binoan musodara qilinishi lozim bo‘lgan daromadlarni, vosita va ashyolarni, ushbular joylashgan davlat ularni musodara qilishi uchun huquqiy yordam ko‘rsatish chog‘ida jinoiy faoliyatdan ko‘rilgan daromadlarni aniqlaydi va ularga nisbatan "arest" 39
chorasini ko‘rishi shartdir." (Konvensiyaning 5-moddasi 4-bandi "a", "b" kismlari). Har bir huquqiy hujjatning xalqaro munosabatlarda hamkorlikni o‘rnatishda yutuqli jihati shuki, u o‘z yo‘nalishida a'zo-davlatlarning milliy qonunchiligida yagona yondashuvlarni shakllantirib, xalqaro maydondagi ma'lum muammoli hodisaga nisbatan yalpi siyosat olib borilishini ta'minlaydi. Shu jumladan ham giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash to‘g‘risidagi Konvensiyada ham xalqaro hamkorlik me'yorlari berib o‘tilishi bilan birga, bir xil ma'noni anglatishi lozim bo‘lgan atamalarning ta'riflanishi davlatlarning milliy qonunchiligini birhillashtirish maqsadini ko‘zlagan choradir. Ushbu Konvensiyada noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash borasida ham bir necha atamalar berib o‘tilib, jumladan ushbu hujjatning 1-moddasiga binoan: "...r) "Daromadlar" 3-moddaning 1-bandiga binoan huquqbuzarlik deb e'tirof etilgan qilmishning sodir etilishi natijasida bevosita yoki bilvosita orttirilgan har qanday mulk; q) "mulk" his etish mumkin yoki mumkin bo‘lmagan, ko‘chadigan yoki ko‘chmas moddiy yoki nomoddiy xarakterdagi har qanday aktivlar, shuningdek ularda ishtirok etish yoxud ularga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi yuridik xujjatlar; e) "xarakatdan to‘xtatish" yoki "arest qilish"- vakolatli organ yoxud sud tomonidan chiqarilgan qarorga binoan mulkning olib o‘tilishini, konversiyasini joylashtirilishini, o‘tqazilishini vaqtinchalik to‘xtatish yoki vaqtinchalik arest yoyinki mulkiy nazorat ostiga olish; f) "musodara qilish"- sud yoki boshqa vakolatli organnning qaroriga binoan tegishli holatlarda mulkni olib qo‘yish, undan butunlay mahrum qilishni o‘z ichiga oladi". Chunonchi, 1990 yil 8 noyabr kuni imzolash uchun ochiq deb e'lon qilingan "Noqonuniy faoliyat natijasida ko‘rilgan daromadlarni musodara qilish, olib qo‘yish, aniqlash hamda oshkoralashtirish to‘g‘risida"gi Evropa Konvensiyasining 6-moddasida belgilanishicha "qo‘yidagilar, noqonuniy daromadlarni yuvish ma'nosini anglatadi: 1
natijasida orttirilganligi ayon bo‘lgan
holatda ushbu
moddiy
1 Европейская Конвенция об отмывании, выявлении, изъятии и конфискации доходов от реступной деятельности// Сборник документов Совета Европы в области защиты прав человека и борьбы спреступностью/ Сост. Москолькова Т.С. и др.-М.:Спарк.1998-С.168-184.-Сўнг сноскасиз берилади-муаллиф. 40
qimmatliklarning noqonuniy kelib chiqishini yashirish yoki asosiy huquqbuzarliklarni sodir etishga dahldor shaxsga o‘zining xatti-harakatlari uchun yuridik oqibatlardan holi bo‘lish sharoitini yaratib berish maqsadida muayyan shaxs(lar) tomonidan moddiy qimmatliklarning o‘tqazilishi; b) moddiy qimmatliklarning jinoyat sodir etilish natijasida orttirilganligi ayon bo‘lgan holatda huquqbuzar tomonidan moddiy qimmatliklarning asl tegishliligini, harakatlanishini, kelib chiqishini yashirish yoxud bunga oid axborotlarni noaniq berish; v) moddiy qimmatliklarning jinoiy yo‘llar bilan orttirilganligi ayon bo‘lgan holatda moddiy qimmatliklarning sotib olishi, egalik qilish yoxud ulardan foydalanishdir." Mazkur
Konvensiya giyohvandlik vositalari va
psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash to‘g‘risidagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1988-yilgi Konvensiyasi a'nanalarini davom ettirib, o‘zaro huquqiy yordamga oid masalalar (7,9,12,18- moddalar), musodara qilish choralarini ta'minlashga oid masalalar ( 11-17- moddalar), bank sirini ro‘kach qilib, huquqiy yordam ko‘rsatishni rad qilish mumkin
emasligi haqidagi talablarni (4,18-moddalar) mustahkamladi. Yoki
misol uchun
Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash to‘g‘risidagi 1988 yilgi Konvensiyasining taraqqiy ahamiyati shuki, unda narkotiklarning noqonuniy muomalasiga oid bir necha jinoiy tarkiblar mustahkamladi jumladan: 1. Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar tayyorlash uchun mo‘ljallangan jihozlar uskunalar, ashyolar, va vositalarni tayyorlash, ko‘chirib o‘tqazish yoki tarqatish, narkojinoyatlikni tashkil etish, rahbarlik qilish yoki moliyaviy ko‘mak berish; 2.
Mazkur Konvensiyada nazarda tutilgan qonunchilikni buzish asosida ko‘lga kiritgan xususiy mulkni birovga o‘tqazish urinish yoki shunday tarzda qonunbuzarlik sodir etgan shaxsga javobgarlikdan qochishi uchun sharoit yaratib berish; 3. Narkojinoyatlikda ishtirok etgani oqibatida qo‘lga kiritilgan mulkning asli manbaini yashirish; 4.
Xususiy mulkni olish,unga egalik qilish,agar uni tasarrufiga olgan chog‘ida bu mulk narkojinoyatchilik oqibatida yoki shunday ishga aralashishi oqibatida ko‘lga kiritilganligi ma'lum bo‘lsa;
41
5. Narkojinoyatga yoki giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarni noqonuniy qo‘lga kiritishga oshkora undash yoinki shunday ishga rag‘bat o‘yg‘otish; 6. Narkojinoyat sodir etish uchun til biriktirish, bu ishda bevosita yoki bilvosita ishtirok etish, shunday qonunbuzarlikni amalga oshirishga maslahat berish, narkojinoyatni sodir etishga urinish. Bugungi kunda xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga ta'rif berishdagi umumiy muammo xalqaro terrorizm tushunchasi hanuz ishlab chiqilmaganligidir. A.N. Trayninning e'tirof etishicha: "aynan ushbu jinoyat tarkibi ya'ni terrorizm, rivojlangan davlatlarda jinoiy qonunchilik sohasida birhillashtirish jarayonlariga doir avjiga chiqayotgan faollikning markaziy muammosidir". 1 Terrorizm mohiyati shu qadar murakkabki, xalqaro hamjamiyat tomonidan terrorizmning yagona ta'rifini xalqaro- huquqiy mustahkamlab qo‘yishning iloji bo‘lmayapti. Davlatlar o‘rtasida mazkur masala bo‘yicha o‘zgacha yondashishi, shuningdek xalqaro terrorizm tom ma'nodagi umumbashariy ahamiyatdagi muammo ekanligini shunchaki bayonot tarzida e'tirof etib, amalda esa zarur choralar ko‘rimasligining oqibatida, xalqaro terrorchilikka qarshi kurashning tizimlashtirilmaganligi va tarqoq tarzda olib borilishiga olib keldi. Darhaqiqat, "terrorizmning davlatlararo darajadagi umumiy yagona ta'rifini ishlab chiqish bir qator sub'ektiv va ob'ektiv omillar bilan bog‘liq masaladir. Ob'ektiv omillarga aksariyat davlatlar tomonidan milliy xavfsizlikning turlicha tushunilishi, terrorizm va uning turlari haqidagi tassavurlarida tafovutlarning mavjudligi kirsa, sub'ektiv omillarni ba'zi davlatlar tomonidan terrorizm va uning yashirin aloqalarga batamoman to‘siq bo‘luvchi qat'iy choralardan foydalanishni xohlamaslik tashkil qiladi". 2
Xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga qarshi kurashda davlatlar hamkorligini tashkil etish borasidagi muhim xususiyat, mazkur kurashni muvofiqlashtirib boradigan maxsus organning mavjudligidir. Misol uchun hozirgi kunga kelib, Birlashgan Millatlar tashkiloti doirasida giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash borasida bir qator universal hujjatlar qabul qilinib, quyidagi tuzilmalardan tashkil topgan institutsional tizim faoliyatini ko‘rsatmoqda. 1.
Narkotik vositalar bo‘yicha komissiya 2.
Narkotik vositalar ustidan nazorat o‘rnatish xalqaro komiteti
1 Трайнин А.Н. Защита мира и уголовный закон.-М.: Наука,1969.-С.40. 2 Морозов Г.И. Междунарожный терроризм // Государство и право.1997.№1.-С.73. 42
3. Narkotik vositalar ustidan xalqaro nazorat o‘rnatish yuzasidan BMT dasturidir. Narkotik vositalar bo‘yicha komissiyadir. 1
1) giyohvandlik moddalarga tegishli xalqaro huquqiy hujjatlarning amalga oshirilishini kuzatadi, jahonda giyohvandlik vositalari ustidan nazorat ahvolini tahlil qilishda iqtisodiy va ijtimoiy kengashga ko‘maklashish; xalqaro nazoratni kuchaytirish yuzasidan tavsiyalar beradi; 2) giyohvandlikka oid ilmiy izlanishlarni rag‘batlantiradi va davlatlar o‘rtasida tegishli ma'lumotlarni ayirboshlashni tashkil etadi; 3) Millatlar Ligasi maslahat komitetining vorisi sifatida oliy va boshqa xavfli narkotiklarni tranzit olib o‘tish xavfsizligini kuzatadi; 4) giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash borasida xalqaro-huquqiy hujjatlar loyihasini tuzadi; 5) giyohvandlik vositalari usulidan xalqaro mexanizmga zarur har qanday o‘zgarishni ko‘rib chiqadi; 6) BMT doirasidagi narkotiklarni nazorat qilish dasturi strategiyasini belgilab berib, uning faoliyatini nazorat qiladi. 7) Iqtisodiy va ijtimoiy kengashning qarorlariga muvofiq boshqa vazifalarni ham bajarishi mumkin. Komissiya faoliyatida giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalari noqonuniy aylanishiga qarshi kurashga oid xalqaro-huquqiy hujjatlarni joriy etish, shuningdek ilmiy tadqiqot dasturlarni hamda ma'lumotlarni ayirboshlash borasida tavsiyalar muhim rol o‘ynaydi. Mazkur tavsiyalar giyohvandlik va psixotrop moddalarni o‘z tarkibida qamrab olgan o‘simliklarni etishtirilishi mustahkam tus olgan mamlakatlarga yuqoridagi o‘simliklar etishtiriladigan maydonlarni topadigan ilg‘or razvedka texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini yaratib berish hamda ushbu mamlakatlarda dehqonlar amaldagi qonunlarga xilof bo‘lmagan qishloq xo‘jalik faoliyati bilan shug‘ullanish uchun shart-sharoit yaratib berish; giyohvandlik va psixotrop moddalarning noqonuniy ishlab chiqarilishi hamda tarqatilishiga qarshi kurash choralarini dunyoda odil xalqaro tartibotni qaror toptirish maqsadida "uchinchi dunyo" davlatlariga milliy iqtisodni barqarorlashtirishga, yordam berish qishloq xo‘jaligini hamda sanoatning odatdagi eksport tarmoqlarini rivojlantirish, giyohvandlikni
1 http p// W.W.W. ecad. Ruloon-kom 2 doc. Адмикина Т.А., Маднов И.С., Сергеев А.Н. «Международно-правовое регулирование отношений в сфере незаконного производства наркотиков». 43
davolash va oldini olishga qaratilgan dasturlarga birinchi navbatda e'tibor berish mazmunidagi tavsiyalardir. Bugungi kunda xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga qarshi kurashda davlatlar hamkorligi shakllarini takomillashtirishda birinchi navbatda o‘zaro uyg‘un faoliyatini yo‘lga qo‘yish lozim. Ana shundan tajribadan biri - terrorizmga qarshi kurash qo‘mitasining faoliyatidir. O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Evropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining Istambul sammitida so‘zlagan nutqida (1999-yil 18-noyabr) quyidagi takliflarni bildirgan edi: "Xalqaro terrorizmga qarshi kurash markazini tashkil etish masalasini keskin qo‘yish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Marazning asosiy vazifasi terrorizm ko‘rinishlari bilangina emas, eng avvalo, xalqaro terrorizmni mablag‘ bilan taxminlayotgan qo‘llab- quvvatlanayotgan, qurol-yarog‘ bilan ta'minlab, joylarga jo‘natayotgan manbalarga qarshi kurash bo‘yicha qabul qilingan qarorlarning so‘zsiz bajarilishi bo‘yicha faoliyatlarni muvofiqlashtirishdan iborat bo‘lishi lozim". 1
Kengashi doirasida terrorizmga qarshi kurash Markazi ta'sis etilib, uning faoliyatin nafaqat terrorizmning o‘ziga balki uning yo‘ldoshi bo‘lgan giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga, noqonuniy daromadlarni legallashtirishga, yollanish jinoyatiga qarshi kurashga qaratildi. 2
Download 428.31 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|