Oʼzbekiston Respublikasi Amir Temur nomidagi dxx akademiyasi

Keysning maqsadi – “O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar: muammo va yechimlar” mavzusini o’rganish asosida, mavzu doirasida kengroq tahlil qilish
Keysning vazifalari.
1. O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi munosabatlar назариясиni илмий манбалар асосида ўрганиш, таҳлил қилиш.
2. O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi iqtosodiy munosabatlar таҳлил қилиш ва хулосалар ишлаб чиқиш.
3. O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi iqtosodiy munosabatlarni rivojlantirishda mamlakatlar tranzit-kommunikatsiya salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishga doir xulolasalar va takliflar ishlab chiqish.
O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi faol munosabatlar o’rnatilishi va faol hamkorlikni boshlanishi
O‘zbekiston hukumati davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki kunlardanoq barcha davlatlarning teng huquqliligi va o‘zaro manfaatli sheriklik, tashqi siyosatga aralashmaslik, o‘zaro manfaatli hamkorlikka asoslangan o‘z tashqi siyosatini shakllantirish va rivojlantirishning samarali mexanizmlarini bosqichma-bosqich belgilab berdi. Har bir davlatning milliy manfaatlariga javob beradigan faol ko‘p tomonlama tashqi siyosatni amalga oshirish davlat suverenitetini mustahkamlash, iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish va xalq hayotini yaxshilashning zarur sharti va eng muhim vositasidir.
O‘zbekiston va Ozarbayjon qardosh xalqlar, tarixiy qadriyatlari, dunyoqarashi, madaniyati, an’analari o‘xshash. Bugungi kunda mamlakatlarimiz o‘rtasidagi o‘zaro manfaatli hamkorlik sohasida to‘plangan tajribani yanada boyitish, mamlakatlarimiz va xalqlarimiz manfaatlariga javob beradigan yangi qo‘shma loyiha va kelishuvlarni hayotga izchil tatbiq etish borasida salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Dastlab ikki xalq o‘rtasidagi munosabatlar tarixiga murojaat qilgan bo‘lsak, bugungi kunda ular ko‘p asrlar davomida qanday birga rivojlanib borayotganiga guvoh bo‘lmoqdamiz. Sobiq Ittifoq davlatining parchalanishi va ikki davlat mustaqillikka erishganligi natijasida ular oʻzlarining mustaqil tashqi siyosiy yoʻnalishlarini belgilab olishdi. Bugungi kunda ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik aloqalarini quyidagi yoʻnalishlarda, yaʼni siyosiy-diplomatik, iqtisodiy, ijtimoiy, fan, taʼlim va madaniy sohalardagi oʻzaro hamkorlikni oʻrganish mumkin. Har bir yo'nalish keyingi yillarda ma'lum samarali munosabatlar tarixiga ega ekanligi bilan tavsiflanadi. Zero, bugungi kunda mamlakatimizda 100 mingga yaqin ozarbayjonlik istiqomat qiladi¹.
Munosabatlar tarixi – ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar tarixi qadim zamonlardan boshlanadi. O‘zbekiston va Ozarbayjon xalqlarini o‘xshash milliy urf-odat va an’analar, mushtarak til, madaniyat va din birlashtirib turadi. Ko'p yillar davomida ikkala davlatning har biri SSSRning ittifoq respublikalari edi. O‘tgan asrning 30-yillarida, ommaviy qatag‘onlar davrida o‘n minglab ozarbayjonliklar O‘zbekiston yerlaridan boshpana topdilar. Bugungi kunda O‘zbekistonda 40 mingdan ortiq ozarbayjonliklar ijtimoiy, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa sohalarda faol ishtirok etmoqda. 1966 yil apreldagi dahshatli zilziladan keyin ozarbayjonliklar Toshkentni tiklashda faol qatnashdilar.
O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining strategiyasi, tamoyillari va ustuvor yo‘nalishlaridan kelib chiqib, ruhan yaqin davlat – Ozarbayjonga alohida o‘rin ajratadi. Siyosiy mustaqillikka erishgan dastlabki yillaridayoq ularning bir-biriga nisbatan o‘zaro manfaatdorligi, davlatlararo munosabatlarning mustahkam huquqiy poydevorini shakllantirishga intilishi yaqqol namoyon bo‘ldi. Shunday qilib, 1991-yil 19-oktabrda Ozarbayjon prezidenti A.N. Mutalibov boshchiligidagi delegatsiya O‘zbekistonga keldi². Ikki respublika rahbarlarining uchrashuvida O‘zbekiston va Ozarbayjon Respublikalari o’rtasida iqtisodiy hamkorlikni boshlanishi va irvojlanishiga dastlabi turtki bo’lib xizmat qildi.
Ozarbayjonda Haydar Aliyev hokimiyat tepasiga kelgandan keyingina 1993-yil oktabr oyidan ikki qardosh davlat o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalar samarali rivojlana boshladi. Bu yo‘lda 1995-yil 2-oktabrda ular o‘rtasida diplomatik munosabatlarning o‘rnatilishi muhim bosqich bo‘ldi. Davlatlararo muloqotni faol olib borish maqsadida 1997-yil iyun oyida Haydar Aliyevning O‘zbekistonga rasmiy tashrifi chog‘ida Ozarbayjon Respublikasining elchixonasi ochildi.³ Bu Ozarbayjonning Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi birinchi elchixonasi boʻldi, bu Oʻzbekistonning mintaqadagi rolining koʻrsatkichidir . 1998-yil iyul oyida Ozarbayjon Respublikasida Oʻzbekiston Respublikasining elchixonasi ochildi.
Ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishda davlat rahbarlarining tashriflari alohida ahamiyatga ega. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1996-yil 26-27-maydagi birinchi rasmiy tashrifini alohida ta’kidlash lozim. Oʻzaro hamjihatlik va doʻstlik muhitida oʻtgan tashrif davomida 19 ta shartnomadan iborat maxsus hujjatlar toʻplami imzolandi, shuningdek, Ozarbayjon Respublikasi bilan Oʻzbekiston Respublikasi oʻrtasida doʻstlik va hamkorlik toʻgʻrisida shartnoma imzolandi. Tashrif chog‘ida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovga Boku davlat universitetining Faxriy doktori diplomi topshirildi.
1996-yil 21-22-oktabr kunlari Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Haydar Aliyev Turkiy tilli davlatlar rahbarlarining IV forumida hamda atoqli davlat arbobi Amir Temur tavalludining 660 yilligiga bagʻishlangan tantanali marosimda ishtirok etish uchun Toshkentga tashrif buyurdi va Haydar Aliyev Davlat rahbarlari forumida ma’ruza qildi. Uning aytishicha, turkiy tilli davlatlar rahbarlarining tizimli uchrashuvlari bu davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni rivojlantirish, madaniy-ma’naviy aloqalarni kengaytirish, bu mamlakatlar mustaqilligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Ozarbayjon Davlat rahbari boshqa davlat rahbarlari bilan birgalikda matbuot anjumanida ishtirok etdi, ular sharafiga tashkil etilgan ziyofatda nutq so‘zladi, O‘zbekiston televideniyesi jurnalistlarining savollariga javob berdi.
Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Haydar Aliyevning 1997-yil 18-19-iyun kunlari O‘zbekistonga rasmiy tashrifini munosabatlar rivojining yangi bosqichi, deb ta’riflash mumkin. Bokudagi kabi Toshkentda ham 19 ta hujjat imzolandi. Bu hujjatlar orasida Ozarbayjon bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish, do‘stlik va sheriklik munosabatlarini mustahkamlash to‘g‘risidagi bitim muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur hujjatlar ikki davlat o‘rtasidagi muvaffaqiyatli hamkorlik uchun mustahkam fundamental huquqiy asos yaratdi. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev ushbu shartnomalarni imzolash marosimida soʻzlagan nutqida: “Biz Ozarbayjonda Oʻzbekiston bilan ishonchli sheriklik aloqalarini oʻrnatishni istaymiz va bu munosabatlarning rivojlanishi va mustahkamlanishi uchun barcha imkoniyatlarni ishga solamiz”, dedi. O‘zbekiston Prezidenti mamlakatlarimiz o‘rtasidagi munosabatlar strategik hamkorlikka xos bo‘lishini ta’kidladi, shuningdek, ikki davlat prezidentlarining uchrashuvida tomonlarni qiziqtirgan masalalar muhokama qilindi, qo‘shma hamkorlikning turli jihatlari yuzasidan fikr almashildi. 1997 yil 19 iyunda Ozarbayjon Prezidentiga Toshkent davlat universitetining Faxriy doktori diplomi topshirildi.
1998-yil 9-avgustda Yaltada Ukraina Prezidenti L.Kuchman tavalludining 60 yilligiga bagʻishlangan tadbirda Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Oʻzbekiston Prezidenti bilan yana uchrashdi. Uchrashuvda tomonlarni qiziqtirgan masalalar muhokama qilindi.
O‘zbekiston va Ozarbayjon prezidentlarining NATO, AKT, GUAM, MDH sammitlari doirasidagi uchrashuvlari ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarni yanada rivojlantirishga xizmat qildi.
2004-yil 23-24-mart kunlari Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev O‘zbekistonda rasmiy tashrif bilan bo‘ldi. Tashrif doirasida ikki davlat rahbarlarining uchrashuvi boʻlib oʻtdi. Doʻstlik va oʻzaro ishonch muhitida oʻtgan uchrashuvda ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish istiqbollari, Janubiy Kavkaz va Markaziy Osiyoda xavfsizlikni taʼminlash masalalari, mintaqaviy va xalqaro muammolar hamda boshqa masalalar yuzasidan fikr almashildi. Tomonlar iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish, jumladan, o‘zaro tovar ayirboshlash hajmini oshirish, transport va energetika masalalari, gumanitar va madaniy aloqalarni kengaytirishga katta e’tibor qaratdilar.Ozarbayjon va Oʻzbekiston prezidentlari ishtirokidagi tashrif doirasida Toshkent shahrida buyuk ozarbayjon shoiri Nizomiy Ganjaviy haykali ochildi⁴.
2008-yil 11-12-sentabr kunlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov Ozarbayjonda rasmiy tashrif bilan bo‘ldi. Ikki prezidentning tor va keng doiradagi uchrashuvidan so‘ng davlatlar o‘rtasida hujjatlarni imzolash marosimi bo‘lib o‘tdi. Atrof-muhitni muhofaza qilish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, temir yo'l transporti sohasida hamkorlikni kengaytirish, estrodiol transportni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida, soliq hamkorligi va axborot almashinuvi, maxfiy ma'lumotlarni o'zaro himoya qilish, gumanitar sohalar to'g'risida bitimlar imzolandi. savdo-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida. Uchrashuvlarda mamlakatlarimiz o‘rtasidagi qardoshlik va do‘stona munosabatlar muvaffaqiyatli rivojlanib borayotgani haqida so‘z yuritildi. Tashrif davomida I.Karimov Haydar Aliyev fondi bilan ham uchrashdi. 2007-yil may oyida Ozarbayjonda Alisher Navoiy qalamiga mansub “Mezon ul-avzon” asari ozarbayjon tiliga tarjimasi taqdimoti boʻlib oʻtdi, 2008-yil sentabr oyida Bokuda buyuk oʻzbek shoiriga haykal oʻrnatildi.
2016 yildan keyin ikki davlat munosabatlarida yangi sahifa ochildi. O‘zbekiston Prezidentining 2019-yil 15-oktabr kuni Ozarbayjonga tashrifi chog‘ida davlat rahbarlari o‘zaro manfaatli hamkorlikning dolzarb masalalarini muhokama qilib, bu boradagi ustuvor vazifalarni belgilab oldilar. Mamlakatlarimizning yetakchi kompaniya va tadbirkorlari darajasida ishbilarmonlik aloqalarini yo‘lga qo‘yish, sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport va boshqa ustuvor tarmoqlarda hamkorlikni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi. Ikki tomonlama hukumatlararo komissiya faoliyatini qayta tiklash, Oʻzbekiston va Ozarbayjon viloyatlari delegatsiyalarining oʻzaro tashriflarini tashkil etish boʻyicha kelishuvga erishildi. Ilhom Aliyev Shavkat Mirziyoyevni mamlakatimiz Turkiy tilli davlatlar kengashiga aʼzo boʻlgani bilan tabrikladi va bu, shubhasiz, ikki tomonlama munosabatlarni, savdo-iqtisodiy va madaniy-gumanitar sohalardagi mintaqaviy hamkorlikni yanada mustahkamlashga yangi surʼat bagʻishlashini taʼkidladi⁵
O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi munosabatlar turkiy tilli mamlakatlarda alohida ahamiyatga ega. “Tarixiy shaxslar” xalqaro ijtimoiy-siyosiy jurnali Boku shahrida ozarbayjon va rus tillarida nashr etiladi va uning 2019-yil oxirida chop etilgan sonida ikki xalq o‘rtasidagi qardoshlik rishtalari kundan-kunga yuksalib borayotganiga 2019-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev mamlakatimizda “Yil odami” deb e’lon qilinganini misol qilib keltirishimiz mumkin.