O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

8-bob uchun savol va topshiriqlar: 
1. Kriptovalyutalar elektron tijorat bozorining rivojlanish yo’nalishlarini 
tavsiflab bering. 
2. ICO (Initial Coin Offering) nima ekanligini va uning tashkil etilishini 
tushuntirib bering. 
3. Investitsiyalar jalb qilishda ICO ning ahamiyati nomalardan iborat? 
4. Elektron tijoratga investitsiyalar jalb qilish qanday amalga oshiriladi? 
5. Kriptovalyutalar elektron tijoratida birjalardan foydalanish jarayonini 
tushuntirib bering. 
6. Kriptovalyuta birjalarining qanday turlari mavjud va ularni hozirgi 
davrdagi holati qanday? 
7. Qanday qilib kriptovalyutalar bozoriga kirish va unda qanday ishlash 
mumkin? 
8. Kriptovalyutalar elektron tijoratining kelajak rivojlanish istiqbollari 
nimalardan iborat? 
 

---

331 
 
9-BOB. ELEKTRON TIJORIY MUHITNI SHAKLLANTIRISHDA 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR 
9.1. Sun’iy intellekt (Artificial Intellekt) texnologiyalari va kompyuterlar 
yordamida o’qitish 
Sun’iy intellekt deb, komp’yuterlarning an’anaviy ravishda insonlar 
bajaradigan aqliy va ijodiy ishlarni bajara olish qobiliyatiga tushuniladi. Yana 
ushbu atama bilan intellektual mashinalar yaratish ilmi va texnologiyasini ham 
tushunadilar. Sun’iy intellektning bunday aniqlanuvu 1956 yilda amerikalik 
informatik Djon Makkarti tomonidan kiritilgan. Ingliz tilida artificial intelligence 
so’z birikmasi bizda “sun’iy intellekt” ma’nosini bildirsa, intelligence so’zi 
inglizchada “aqlli fikrlash qobiliyati” deb tushuniladi. Shu sababli, sun’iy intellekt 
information texnologiyalari qandaydir tizimning o’z-o’zini o’qitish evristik 
jarayonida qandaydir sinfga oid masalalarni yechish uchun dasturlar yaratish va bu 
dasturlar yordamida ushbu masalalarni yechishni anglatadi. Sun’iy intellektni 
aniqlashning empiric testini 1950 yilda Alan T’yuring taklif qilgan. Unga ko’ra, 
fikrlovchi mashina deb, inson u bilan so’zlashganda uni inson sifatida qabul 
qilinishi tushunilishi lozim. Sun’iy intellekt tizimlarini yaratish bo’yicha bir 
qancha yondoshuvlar mavjud. Ular ichida eng ommabopi evristik yondoshuv 
bo’lib, bunda mashina o’zini o’rab turgan dunyoni sinab ko’rish va xatolar tahlili 
usuli bilan o’rganadi. “O’qituvchisiz o’qish jarayoni” deb nomlangan extimollik 
mashinasi g’oyasini ilk bora 1956 yilda Dartmund konferentsiyasida Rey 
Solomonoff aytib o’tgan. Hozirgi davrda sun’iy intellekt bo’yicha juda ko’p 
sohalarda ilmiy izlanishlar olib borilayotganida qaramay, biror bir inson yoki ilmiy 
guruh to’laqonli sun’iy intellekt tizimini yarata olmagan. Hozirgi davrda sun’iy 
intellekt tizimlari barcha sohalarda insonning ishonchli yordamchisiga aylangan, 
ammo ko’pchilikning quyidagi savoli hali-hanuz javobsiz qolmoqda: Agarda 
ertaga mashina insondan aqlli bo’lib ketsa, u xolda nima bo’ladi?
Agar masalaning mohiyatiga qarasak, bunga hali ancha vaqt bor, chunki 
hozircha mashinaning imkoniyatlari insonga nisbatan juda ham kichik miqdorda. 

---

332 
Agar mashna algoritmlar asosida ishlasa, inson obrazlar bilan ishlaydi. Shuning 
uchun ham mashina resurslarini eng ko’p ishlatadigan ob’ekt – video 
informatsiyadir. Inson video ma’lumotlardan tashqari, ovozni, xidni, tasvirni, 
harakatlarning koordinatsiyasini ham onlayn rejimda yashin tezligida qayta ishlay 
oladi. Bu esa mashinaning insondan aqlliroq bo’lib ketishi hali-hanuz amalga 
oshmaydigan bir afsona deganidir.
Hozirgi davrda sun’iy intellekt quyidagi sohalarda qo’llaniladi:

So’zlar orqali ifodalangan matnlarni qayta ishlash;

Mashina yordamida ta’lim berish;

Ekspert tizimlar;

Virtual agentlar (chat-botlar va virtual yordamchilar);

Maslahat berish tizimlari. 
Britaniya olimi Stiven Xokingning fikriga ko’ra esa, agarda insonlar juda ham 
qudratli sun’iy intellekt yarata olsalar, bunday sun’iy intellekt insonlar uchun juda 
havfli bo’lib qolishi mumkin. Quyida sun’iy intellektning bir qancha sohalarda 
qo’llanilishi bo’yicha misollar ketiriladi.