O’zbekiston respublikasi fan, taʼlim va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti

1. Tijorat banklari kapitali va uning shaklanish manbalari.
Bugungi kunda respublikamiz iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi avvalambor, unda amalga oshirilayotgan islohotlar natijalari bilan chambarchas bog‘liq. Xalqaro bank amaliyoti tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, bozor munosabatlari sharoitida tijorat banklari kapitalining samaradorligini va uning yetarlirliligini ta’minlamasdan turib, banklarning to‘lov qobiliyatini mustahkamlash va aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini qozonish mushkul vazifalardan biri hisoblanadi.
Ta’kidlash lozimki, respublikamiz bank-moliya tizimini isloh qilish va mustahkamlash bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar banklarning kapitallashuv darajasini oshirish, iqtisodiyotni kreditlash ko‘lamini kengaytirish, ko‘rsatilayotgan bank xizmatlari spektorlarini ko‘paytirish, shuningdek, mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda bank tizimining rolini oshirish imkonini berdi. Shu bilan birga ko‘rsatilayotgan bank xizmatlari sifatini yanada oshirish hamda tadbirkorlik subyektlari bilan to‘laqonli hamkorlik munosabatlarini o‘rnatish uchun tijorat banklarining ish uslublarini tubdan yaxshilash, aholi va xo‘jalik subyektlarining bank tizimiga ishonchli institutsional hamkor sifatida qarashlarini mustahkamlash vazifalari dolzarb bo‘lib qolmoqda.
Tijorat banklari kapitalini oshirish yuzasidan qisqa muddat ichida respublika ahamiyatiga molik bo’lgan yuqoridagi qarorning qabul qilinishi mazkur masalaning naqadar dolzarb ekanligidan dalolat beradi va ularning bajarilishi banklar kapitalining sezilarli darajada oshishiga sabab bo’ladi deb o’ylaymiz.
Aytib o’tish joizki, hozirgi kunda mamlakatimizda tijorat banklari kapitalining yuqori sur’atlar bilan o‘sishi jarayoni kechmoqda. Bunday o‘sishga nafaqat davlat ulushi bor banklar, balki boshqa tijorat banklarining ham erishayotgani bank biznesi uchun mamlakatimizda qulay muhit yaratilganligini ko‘rsatadi. Bank tizimi ko’rsatkichlari nafaqat xalqaro umum qabul qilingan me’yorlarga javob beradi, balki ayrim yo’nalishlar bo’yicha undan ham yuqori baholarga erishmoqda. Xususan, bank kapitali bo’yicha qo’yilgan minimal talablar bo’yicha tijorat banklarimizni aksariyati, bank kapital yetarliligini me’yordan ham yuqori darajada bajarib kelmoqda.
Biz quyidagi rasm orqali mamlakatimizda tijorat banklarining regulyativ kapitalining dinamikasini ko’rib chiqamiz. Chunki regulyativ kapital tijorat banklari uchun kapital yetarlirlilik ko’rsatkichini hisoblashda asosiy ko’rsatkich hisoblanadi va bu orqali banklarning moliyaviy holatiga baho beriladi.
Biz quyida tijorat banklari regulyativ kapitalining miqdorini o’zgarish dinamikasini tahlil qilamiz. Tahlil jarayonida biz, asosan oxirgi ikki yillik ma’lumotlardan foydalandik. Rasm ma’lumoti orqali umumiy kapitali yetarliligi tahlili 2021-2022-yillar oralig‘ida bu ko‘rsatgichning Bazel talablaridan 2-3 barovar yuqori bo‘lgani ko‘rishimiz mumkin.