O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi akadem I ya

partiyasi a’zolari bor edi. 2000-yil 14-aprelda «Vatan taraqqiyoti» 
partiyasi va «Fidokorlar» MDP qo‘shma qurultoy o‘tkazib, ular birlash-
dilar. 
2008-yil 20-iyunda «Fidokorlar» partiyasi va «Milliy tiklanish» 
partiyasi birlashuvi asosida O‘zbekiston «Milliy tiklanish» partiyasi qaror 
topdi.
Ammo bu bilan O‘zbekistonda ko‘ppartiyaviylik shakllanishi 
nihoyasiga yetgani yo‘q. 2003-yil 15-noyabrda O‘zbekiston liberal-
demokratik partiyasi (O‘z.Li.Dep) tashkil topdi. U tadbirkorlar, kichik 
biznes, o‘rta mulkdorlar, fermerlar partiyasi sifatida siyosiy maydonga 
chiqdi.
Hozirgi kunda mamlakat parlamentida (2011-yil sentabr holatiga 
ko‘ra) to‘rtta siyosiy partiya – O‘z XDP, «Adolat» SDP, «Milliy 
tiklanish» va O‘z.Li.Dep. partiyalari fraksiyalari faoliyat olib bormoqda.
1
Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ XXI ɚɫɪ ɛʆɫɚԑɚɫɢɞɚ: ɯɚɜɮɫɢɡɥɢɤɤɚ ɬɚԟɞɢɞ,
ɛɚɪԕɚɪɨɪɥɢɤ ɲɚɪɬɥɚɪɢ ɜɚ ɬɚɪɚԕԕɢɺɬ ɤɚɮɨɥɚɬɥɚɪɢ. – Ɍ., 1997. – Ȼ. 174.

---

 335
Ma’lumki, fuqarolik jamiyati yuksak darajada uyushgan, batartib 
munosabatlar tizimiga tayangan, o‘zini o‘zi boshqarish mexanizmlari 
mukammal qaror topgan jamiyatdir. Bu jamiyat sharoitida inson va 
fuqarolarning huquq, erkinlik hamda manfaatlarini aks ettiruvchi, 
muhofaza etuvchi turli-tuman uyushmalar, birlashmalar, nodavlat 
tashkilotlar va idoralar mavjud bo‘ladi. Ular davlat hokimiyatidan 
mustaqil bo‘lib, o‘zini o‘zi boshqarish prinsipi asosida aktiv faoliyat 
yuritadi. Shu maqsadda inson huquqlariga rioya etilishi ustidan 
monitoring va nazoratni ta’minlaydigan tashkiliy tuzilmalar – Inson 
huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi (1996-y.) va 
Amaldagi qonunchilik monitoringi instituti (1997-y.) tashkil topdi. 1997-
yil 24-aprelda qabul qilingan «Oliy Majlisning Inson huquqlari bo‘yicha 
vakili (Ombudsman) to‘g‘risida»gi qonunga ko‘ra, 1995-yilda ta’sis 
etilgan Inson huquqlari bo‘yicha parlament vakilining faoliyati qat’iy 
huquqiy asosga ega bo‘ldi.
Fuqarolik jamiyati institutlari tizimida ommaviy axborot vositalari 
salmoqli o‘rin tutadi. Islohotlarning dastlabki davrida «Ommaviy axborot 
vositalari to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi (1991-y.). Respublikada 
ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va ularni qo‘llab-
quvvatlash bilan shug‘ullanadigan ijtimoiy-siyosiy jamg‘arma ta’sis etildi 
(1996-y.) va sermazmun hamda samarali faoliyat yuritib kelmoqda. Bir 
tomondan davlat vakolatli organlari va, ikkinchi tomondan, jamoatchilik, 
ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va qo‘llab-quvvatlash 
jamg‘armasining sa’y-harakatlari bilan qisqa muddat ichida «Jurnalistik 
faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida»gi (1997-y.), «Noshirlik faoliyati 
to‘g‘risida»gi (1997-y.) va boshqa qonunlar qabul qilinib, hayotga 
samarali joriy etib kelinmoqda. Keyingi o‘n yilning o‘zida bosma 
ommaviy axborot vositalarining soni 1,5 barobar, elektron ommaviy 
axborot vositalarining soni esa 7 barobar ko‘payib, bugungi kunda 
ularning umumiy soni qariyb 1200 taga yetdi. Mavjud barcha 
telekanallarning qariyb 53 foizi, radiokanallarning esa 85 foizi nodavlat 
ommaviy axborot vositalari hisoblanadi
1
.
Fuqarolik jamiyati tuzilmalari qatorida aholining barcha qatlamlari 
o‘z vakilligiga ega bo‘lishi lozim. Shunga ko‘ra mamlakatda jamoat 
1
Qarang: Ʉɚɪɢɦɨɜ ɂ.Ⱥ. Ɇɚɦɥɚɤɚɬɢɦɢɡɞɚ ɞɟɦɨɤɪɚɬɢɤ ɢɫɥɨԟɨɬɥɚɪɧɢ ɹɧɚɞɚ
ɱɭԕɭɪɥɚɲɬɢɪɢɲ ɜɚ ɮɭԕɚɪɨɥɢɤ ɠɚɦɢɹɬɢɧɢ ɪɢɜɨɠɥɚɧɬɢɪɢɲ ɤɨɧɰɟɩɰɢɹɫɢ:
ȸɡɛɟɤɢɫɬɨɧ Ɋɟɫɩɭɛɥɢɤɚɫɢ Ɉɥɢɣ Ɇɚɠɥɢɫɢ Ԕɨɧɭɧɱɢɥɢɤ ɩɚɥɚɬɚɫɢ ɜɚ ɋɟɧɚɬɢ-
ɧɢɧɝ ԕʆɲɦɚ ɦɚɠɥɢɫɢɞɚɝɢ ɦɚɴɪɭɡɚ . – Ɍ., 2010. – Ȼ.30.

---

 336
birlashmalarining, nodavlat-notijorat tashkilotlarining keng ko‘lamli 
tarmog‘i vujudga keldi va rivoj topib bormoqda. Masalan, mustaqil-
likning dastlabki kunlarida O‘zbekistonda Kasaba uyushmalari faoliyat 
ko‘rsatib kelmoqda. Uning 53 mingga yaqin boshlang‘ich tashkiloti, 
federatsiya tarkibida 21 ta tarmoq uyushmalari, jami 7, 5 milliondan 
ziyod a’zosi bor.
Vazirlar Mahkamasining 1991-yil 1-martdagi qarori bilan O‘zbe-
kiston Xotin qizlar qo‘mitasi tuzildi. Uning maqsadi ayollarni ko‘p bolali 
onalarni har tomonlama muhofaza etishni yanada kuchaytirish, ularning 
mehnat va ijod sohasidagi faoliyatini qo‘llab-quvvatlashdan iborat. 
1996-yil dekabrda Prezident farmoni bilan faxriylar Kengashi 
«Nuroniy» jamg‘armasiga aylantirildi. 1996-yil 17-aprelda yosh ijodkor-
larga, olimlar va ijodkorlarga ko‘maklashuvchi, umuman yoshlar 
muammolari bilan shug‘ullanuvchi «Kamolot» jamg‘armasi ta’sis etildi. 
2001-yil 25-aprelda Ta’sis qurultoyida O‘zbekiston yoshlarining «Kamo-
lot» ijtimoiy harakati demokratik tashkilot sifatida tashkil topdi. U 
yoshlar manfaatini ifodalovchi institut tarzida fuqarolik jamiyati tizimida 
o‘z munosib o‘rniga ega bo‘ldi. «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakatini 
qo‘llab-quvvatlash va uning faoliyat samaradorligini yanada oshirish 
to‘g‘risida farmon qabul qilindi
1
. Bu hujjat mazkur tashkilot keng 
ko‘lamda faoliyat olib borishi uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. 
O‘zbekiston Prezidenti «Mahalla» xayriya jamg‘armasini tashkil 
etish to‘g‘risidagi 1992-yil 12-sentabrdagi hamda «Mahalla» xayriya 
jamg‘armasiga mablag‘ ajratish to‘g‘risidagi 1992-yil 8-oktabrdagi 
farmonlari katta ijtimoiy siyosiy ahamiyatga ega bo‘ldi. 1994-yil oxirida 
Respublikada 10 mingdan ziyod mahalla faoliyat olib bordi. Bugunga 
kelib mamlakat qishloq va ovullarida fuqarolarning 1436, shaharlarda 17 
ta, mahallalarda 5402, shuningdek qishloq mahallalarida o‘zini-o‘zi 
boshqarish organlari jamoatchilik tamoyillari asosida ish olib bormoqda. 
Mamlakatda 6 ming 955 ta yig‘in raisi va 60 mingdan ortiq maslahatchi 
saylandi.
Mamlakatdagi fuqarolik jamiyatining ma’naviy hayotida muhim 
o‘rin tutadigan voqea – 1994-yil 23-apreldagi «Ma’naviyat va ma’rifat» 
jamoatchilik markazini tashkil etish to‘g‘risidagi Prezident farmoni 
bo‘ldi. Hozirda mazkur markaz xalqimizning boy ma’naviy, madaniy 
merosi milliy va umuminsoniy qadriyat asosida ilg‘or g‘oyalarni yuzaga 
chiqarish, aqliy-ijodiy salohiyatni vatan istiqboli sari yo‘naltirish, 
1
Qarang: ɏɚɥԕ ɫʆɡɢ. – 2006. – 11 ɨɤɬ.

---

 337
aholining ma’rifiy, ma’naviy yuksalishini ta’minlash ishiga xizmat 
qilmoqda.
Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning 2002-yil 29-avgustda bo‘lib o‘tgan 
to‘qqizinchi sessiyasidagi mamlakat Prezidentining «O‘zbekistonda 
demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati 
asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari» deb nomlangan 
ma’ruzasi
1
siyosiy-ijtimoiy hayotda katta voqea bo‘ldi. Mazkur dasturiy 
ma’ruzada, yurtimizda fuqarolik jamiyatini qaror toptirishning yetti 
ustuvor yo‘nalishini belgilab berildi. Bular, birinchidan, davlatimiz 
mustaqilligini asrab-avaylash, himoya qilish va mustahkamlash. Musta-
qillikni, mamlakatimizni siyosiy jihatdan rivojlantirish, iqtisodiyotni 
modernizatsiya qilish, jamiyatni ma’naviy yangilash» mezoni deb bilish;