O΄zbekiston respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta΄lim ministrligi muxammed al-xorezmiy atindag’i Tashkent axborot texnologiyalari unIversiteti

3-TEMA: JA’HA’N TAJRIYBESNDE FUQARALIQ JA’MIYATI INSTITUTLARININ’ ISKERLIGI

Joba:

1. Demokratiyalıq institutlar rawajlanıwı puqaralıq jámiyeti talabı.

2. Puqaralardıń mámleketlik hám jámiyet basqarıwına qatnasıwı.

3. Jámiyetlik birlespeleri puqaralıq jámiyetinińmuhim shárti

4. Ózbekstanda siyasiy partiyalar evolyuciyalıq rawajlanıwı hám huqıqıy tiykarlar

5. Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri iskerliginiń konstituciyalıq negizleri

Demokratiyalıq printsplarǵa ámel etip, puqaralıq jámiyetin qurıwdı maqset etken jámiyette puqaralardıń mámleketlik hám jámiyetti basqarıwda keń tartıw, aktiv qatnasın támiyinlew tiykarǵı siyasiy maqsetke aylanadı. Bul, demokratiyalıq institutlardıń rawajlanıwını xarakterleytuǵın za’ru’rli kriterya bolıp tabıladı. SHu mániste, " Demokratiya,- dep jazadı Birinshi Prezidentimiz Islom Karimov, — insan, jámiyet, mámleketlik degen úsh sub'ekt óz-ara bir-birin toldıratuǵın, bir-birin boyitib, kerek bolsa, qadaǵalaw etip turadıǵan sistema bolıp esaplanadı. Bul hár qaysı insannıń jámiyet menen, jámiyettiń bolsa mámleketlik menen munasábetin, olar ortasındaǵı teń salmaqlılıqdı ańlatadı».Atap aytqanda, ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarından baslap Ózbekstanda xalqni mámleketlik hákimiyattı basqarıwda qatnasıwını támiyinlewdiń siyasiy-huqıqıy tiykarların jaratılıwıǵa bólek itibar qaratildi. Ózbekstanda jańa demokratiyalıq jámiyet tiykarlarına ótiw, totalitarizmdan miyraslar bolıp qalǵan mámleketlik hám puqara munasábetlerine toqtatıw beriw siyasattń ústin turatuǵın baǵdarına aylandı. Qısqa dáwirde mámlekette " puqara - jámiyet -mámleketlik" sisteması nızamlı tıykarǵa qoyıldı. Bul - siyasiy tárepten keń hám hár tárepleme analizge iye bolǵan process. Bul jámiyette, insannıń barlıq huqıqları: atap aytqanda, mámleketlik jumıslarında qatnasıw; ıqtıqat erkinshegi; jıynalıslar; awqamlar erkinligin ámelde támiyinlew siyasiy haqıyqatlıqka aylanadı. '" Puqara" hám " mámleketlik" munasábetlaridagi ámeldegi biyganalasıw processlerine toqtatıw berilip, olardı mámleketlik hákimiyattı basqarıwǵa bolǵan juwapkerligi hámde mámlekettiń puqaralar aldındaǵı juwapkerligi payda boldı. Atap aytqanda, bas Qomusimizning 32-statiyasında belgilep qoyılǵanidek, Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları jámiyet hám mámleketlik jumısların basqarıwda tikkeley hámde óz wákilleri arqalı qatnasıw huqıqına iye esaplanadılar dep, belgilep qóyıladı. Bunday múmkinshilik jámiyette demokratiyalıq institutlardıń rawajlanıwı menen támiyinlenedi.Demokratiyalıq institutlar jámiyet turmısında demokratiyalıq printsplardı qarar tabıwǵa xızmet etetuǵın shólkemler hám strukturalar kompleksi. Tariyxıy tárepten olardı shártli túrde demokratiyalıq mazmunga iye bolǵan dástúriy, sociallıq-siyasiy institutlar (mámleketlik,siyasiy partiyalar, jámiyetlik shólkemleri, OAV) hámde tek demokratiyalıq jámiyet sharayatında iskerlik júrgizetuǵın arnawlı institutlarǵa, mısalı, adam huqıqların ámel etiliwin támiyinleytuǵın hár qıylı mámleketlik emes strukturalarǵa ajıratıw múmkin.Demokratiyalıq institutlar mámlekette puqaralıq jámiyetin qáliplestiriwde za’ru’rli áhmiyetke iye boladı. Kúshli puqaralıq jámiyetiniń ayriqsha tárepleri sonnan ibarat, demokratiyalıq printsplar rawajlanıwında puqaralıq institutları iskerligine keń orın beriledi, olar jámiyette jámiyetshillik qadaǵalawını ámelge asıradı, mámlekettiń itibarınan shette qalǵan mashqalalardi belgilew hám saplastırıwda mámleketlik institutları menen xızmetleslik etedi.Búgingi kúnde, Ózbekstanda puqaralıq jámiyeti institutların qáliplestiriw hám rawajlandırıwǵa qaratılǵan 200 den artıq nızam hám nızamosti hújjetleri qabıllandı. Bular gápine tiykarǵı hújjetler sıpatında, “Ózbekstan Respublikasında jámiyetlik birlespeleri tuwrısında” (1991y.), “Kásiplik awqamları, olardıń huqıqları hám iskerliginiń kepillikleri tuwrısında” (1992y.), “Mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri tuwrısında” (1999 y.), “Puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tuwrısında” (1999 y.), “Siyasiy partiyalar tuwrısında” (1996 y.), “Jámiyetlik fondlari tuwrısında” (2003 y.), “Siyasiy partiyalardı finanslıq támiynlew tuwrısında” (2004 y.), “Hújdan erkinshegi hám diniy shólkemler tuwrısında” (1991 y), “Mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri iskerliginiń kepillikleri tuwrısında” (2007 y), “Ǵalaba xabar quralları tuwrısında” (1997 y), “Jámiyetshillik qadaǵalawı tuwrısında”, “Sociallıq serikshilik tuwrısında” (2014 y) Ózbekstan Respublikası nızamların tán alıw etiw múmkin.2. Puqaralardıń mámleketlik hám jámiyet basqarıwına qatnasıwı.Demokratiyanıń kriteryaları kóp qırlı bolıp, ol jaǵdayda siyasiy erkinlik, puqaralıq huqıqları, mámleketlik hám jámiyet qurılısıda, basqarıw processlerinde qatnasıwǵa intilgan, sociallıq tartıslarǵa qatnasqan, óz hatti-háreketleri, juwapkerlik iskerligi boyınsha saylawshılar aldında esabat beretuǵın wákillerdi tańlawda qatnasqan hám insanlar arasında taqat hám mawasa kerekligin tushungan puqaralar tárepinen qadrlangan táǵdirde ol mudami rawajlanıp, rawajlanıwlashib baradı. SHu tárepten, Ózbekstanda ámelge asırılıp atırǵan demokratiyalıq jámiyetti xarakterleytuǵın za’ru’rli kriterya mavjud bolıp tabıladı. Bular " Jámiyette,- dep jazadı Ózbekstan Respublikasınıń Birinshi PrezidentiI. A. Karimov,- demokratiya qaysı dárejede ekenligin belgileytuǵın keminde ush kriterya bar. Bular - xalıq qararlar qabıllaw processlerinen qanshellilik xabarlılıǵı bolıp tabıladı. Húkimet qararları xalıq tárepinen qanshellilik qadaǵalaw etiliwi, ápiwayı puqaralar mámleketlikti basqarıwda qanshellilik qatnasıwı bolıp tabıladı. Áne sol úsh tarawda haqıyqıy jılısıwlar bo'lmas eken, demokratiya haqqındaǵı hámme gáp sózler yamasa xalqqa marapat etiw, yamasa ápiwayı siyasiy oyın bolıp qolaveradi. " Respublikada jámiyettiń barlıq iskerlik tarawılarında ámelge oshayotgan ózgerislerdi, áne sol úsh kriterya boyınsha demokratiyalıq jámiyet farqni salıstırıwiy analiz etiletuǵın bolsa, tómendegi za’ru’rli farqni tusinip jetiw qıyın emes.Qısqa dáwirde mámlekette " puqara - jámiyet -mámleketlik" sisteması nızamlı tıykarǵa qoyıldı. Bul siyasiy tárepten keń hám hár tárepleme analizge iye bolǵan process. CHunki, onıń mánisi jámiyette demokratiyalıq processlerdi ámelge asırıwdı názerde tutadı, eń keregi puqara mápi menen mámleketlik hákimiyattı basqarıw óz-ara muwapıqlasadı. Bul jámiyette, insannıń barlıq huqıqları: atap aytqanda, mámleketlik jumıslarında qatnasıw; ıqtıqat erkinshegi; jıynalıslar; awqamlar erkinligin ámelde támiyinlew siyasiy voqeylikka aylanadı. '" Puqara" hám " mámleketlik" munasábetlaridagi ámeldegi biyganalasıw processlerine toqtatıw berilip, olardı mámleketlik hákimiyattı basqarıwǵa bolǵan ma'sulligini hámde mámlekettiń puqaralar aldındaǵı juwapkerligi payda boldı.Puqaralardıń mámleketlik hákimiyattı basqarıwǵa qatnasıwda " haqıyqıy" hám " haqıyqıy bolmaǵan demokratiyani" bir- birinen parıqlaw zárúr. Házirgi dáwirde " demokratiya" túsinigi keń mániste isletiledi. Demokratiya mámleketlik hákimiyattı basqarıw formasında, kópshiliktiń mekeme etiw forması sıpatında; ekinshiden, basqarıwdıń sonday formasıki, ol jaǵdayda puqaralar óz huqıqların shaxsan emes, bálki ózleriniń wákilleri arqalı ámelge asıradı. Bul wákillik demokratiyası sharayatında kórinetuǵın boladı; úshinshiden, basqarıwdıń sonday formasıki, ol jaǵdayda konstitutsion normalar tiykarında ayırım individ yamasa gruppa huqıqları támiyinlenedi.Bunnan tısqarı, " demokratiya" qanshellilik tariyxıy-siyasiy mazmunga iye bo'lmasin, onıń ayriqsha juwapkershilik yuki ámeldegi. Jámiyetti demokratiyalastırıw hár qanday demokratiyaǵa " jasıl yo'l" ashıp beriwdi maqset etip qo'ymaydi. Haqıyqıy demokratiya insan shaxsiga eń joqarı qádiriyat sıpatında qaraydı hám olardı hákimiyattı basqarıw jumıslarında aktiv qatnas etisleri ushın zárúr bolǵan sistemanı jaratadı. Ol jaǵdayda saylaw sisteması tiykarǵı orın tutadı.Ózbekstanda saylaw sistemasın isloh etilib, bir mandatlilikdan kóp mandatli saylaw sistemasına o'tilishi puqaralarǵa siyasiy erkinliklerin, huqıqlarınan hár tárepleme paydalanıw múmkinshiligin berdi. Jámiyet ómirin reformalawǵa, qáliplesken eski sistema ornıda birotala jańa siyasiy qádiriyatlardı qarar tabıwǵa shárt-sharayattı payda etti.Bul insanlar sanasın, oylawında jámiyet siyasiy turmısıǵa qarawda jańasha jantasıwǵa, " totalitar ań hám oylawni" toqtatıw tawıp barıwına za’ru’rli dúmpish boldı. Puqaralardıń mámleketlik hákimiyatda qatnasıwı process sıpatında jańasha mazmun menen boyib barmaqta. Bul jámiyette payda bolǵan túrme-túr demokratiyalıq institutlar menen tikkeley baylanıslı. Demokratiyalıq jámiyet qurıw wazıypaları mámleketlik hákimiyat iskerligin, lawazımlı shaxslar menen puqara ortasındaǵı munasábetlerdi, olardı bir- birlerine salıstırǵanda juwapkerligin baylanıstırǵan halda ámelge asırıwdı taqoza etedi. SHuning ushın da, Ózbekstan Respublikası Konstituciyasinń 2 statiyasında " Mámleketlik xalıqtıń erk-ıqrarın bildirip, onıń máplerine xızmet etedi. Mámleketlik shólkemleri, lawazımlı shaxslar, jámiyet hám puqaralar aldında ma'suldirlar" dep jazıp qoyılǵan.Demokratiyalıq jámiyette puqaralardı mámleketlik hám jámiyetti basqarıwda qatnasıwı, tikkeley jámiyet siyasiy, ekonomikalıq, sociallıq, materiallıq tuzulmalarni isloh etip barıwdı talap etedi. Nosiyosiy institutlar da siyasiy turmısqa óziniń ámeliy usınısları menen tásirin ótkerip baradı. Puqaralardıń mámleketlik hám jámiyetti basqarıwda qatnasıwınıń demokratiyalıq tárepleri:

a) hákimiyattıń xalıq tárepinen mekeme etiliwi;

b) hár qıylı sociallıq gruppalar huqıqlarınıń uyqas halda sáwlelendiriliwi;

v) hár bir puqara huqıqlarınıń kepillik berilgenligi;

g) erkin saylaw;

d) puqaralardıń nızam aldında tengligi;

e) ádil sud hákimiyat; yamasa) siyasiy institutlar, pikirler hám ideologiyalar túrli-tumanlıǵı sıyaqlı za’ru’rli tiykarlarda ayqın kórinetuǵın boladı.Ǵárezsizlik sebepli mámleketlik hám jámiyet basqarıwdıń haqıyqıy demokratiyalıq tábiyatı tuwrısında anıq oyda sawlelendiriw, pikir hám oy-pikirler payda bolıp, puqaralar óz erkinlikleri, siyasiy huqıqların tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan ámelge asırıw múmkinshiligine iye boldı. Bul huqıq Ózbekstannıń xalıq ara munasábetlerdiń sub'ektine aynalǵanlıgınan, puqaralardıń óz táǵdirin ózi ámelde belgilew shárt-shárayatların támiyinlamoqda. Nátiyjede, demokratiya xalıq húkimetke emes, kerisinshe húkimet xalqqa xizmet etiwi kerekligi tuwrısındaǵı printspǵa tiykarlana basladı. Demokratiya sharayatında xalıq mámlekettiń eriksine qaray emes, kerisinshe, sanalı, aktiv puqarası sıpatında qatnasadı. Mámleketlik hám puqara ortasında sonday aqılǵa say munasábet qarar tabadıki, mámlekettiń puqara ústinen húkimranlıǵı, zorlıqshılıǵı, " bo'ysundirish" sıyaqlı totalitar mámleketlikke tán belgileri toqtatıw tabadı. Mámlekettiń demokratiyalıq kúshi da onıń puqaraǵa bolǵan munasábeti menen belgilenedi. SHunda xalqning mámleketlikke salıstırǵanda sadıqlıqı joqarı boladı. Xalqni tıńlaǵıshlıq tiykarında tutıp turıw hám siyasat aparıw, oxir aqıbette tek demokratiyalıq processlerge hámde xalqning jámiyet basqarıwı processlerinen, aktiv miynet ruwxıylıqınan so'ndiribgina qalmastan, mámleketlikti kem-kemnen hálsiz bir jaǵdayǵa túsip barıwǵa sebep boladı. Bunday mámleketlik, siyasiy rejimniń dúnya hamjamiyati aldında da orını joqarı bolmaydı. Puqaralarǵa erkinlik, demokratiyanı real támiyinlep bermegen mámleketlik tábiyatan bilimlendiriw bola almaydı.Demokratiyalıq jámiyette bolsa puqaralar óz erkinshegi hám huqıqlarınan tolıq paydalanıw múmkinshiligine iye boladılar. Bular:

a) áwele, erkin miynet iskerligin tańlaw jáne onı ámelge asırıw;

b) mámleketlik hákimiyattan hám ózbetinshe bolǵan hár qıylı institutlarda qatnasıw;

v) socialliq ómir tarawlarıda erkin iskerlik kórsetiw;

g) jámiyet siyasiy-sociallıq, materiallıq turmısında júz bolatuǵın ózgerislerden xabarlı bolıw, hár qıylı pikir hám qarawlarǵa óz munasábetlerin xabar beriwde erkin bolıw menen birge, arnawlı bir juwapkershilikin da óz gerdenine alıw arqalı ámelge asıp baradı. Ózbekstan ǵárezsizlik sebepli, puqaralardıń sóz, jıynalıslar hám hújdan erkinligin da jańasha tiykarlarǵa qoydı. Bul qol qatılmas huqıqlardan paydalanıw múmkinshiliklerin milliy qádiriyatlar hám dástúrler, Respublikanıń milliy quramı qásiyetleri, polietnik mámleketlik talaplarınan kelip shıqqan halda ámelge asıra basladı. Bul hár bir insanǵa, onıń milleti, dini, jinsi, sociallıq poziciyasinen qaramastan, puqara sıpatında da huqıqların teń ámelge asırıw ushın demokratiyalıq tiykarlar jaratıp berildi. Bul Respublikada jasap atırǵan hár bir puqaranıń mámleket siyasiy-sociallıq turmısında erkin iskerligin ámelde támiyinlep berip atır.Puqaralardıń jámiyettegi basqarıw processlerinde qatnasıw dárejesi, kóp tárepten olardıń ámelge asırılıp atırǵan siyasiy processler, mámleketlik strategiyası maqsetleri jáne onıń tiykarǵı baǵdarlarını qanday dárejede anıq oyda sawlelendiriw etiwlerine tikkeley baylanıslı boladı. SHunda olardıń iskerligi mámleketlik hám umummillat mápleri menen uyqas halda kórinetuǵın boladı, hár bir puqara, óz huqıq hám erkinliklerin mámleket ozodligi, onıń perspektivası menen baylanıstırǵan halda uyqas kóredi. SHunda puqaranıń minneti menen erkinshegi óz-ara uyqaslasadı. Olar óz qálewleri tiykarında birovning ta'ziqida emes, bálki sanalı halda demokratiyalıq processlerde qatnasadı. Puqaralardıń jámiyetti basqarıwda qatnasıwı, keń túsinik bolıp, ol tek saylawoldi kompaniyasında qatnasıw yamasa belgili hámelge iye bolıp, sociallıq iskerlikte bolıwıdan kóre kóp qırlı bolıp tabıladı.Demokratiyalıq institutlar iskerlik kórsetip atırǵan házirgi sharayatta puqaralardıń jámiyetti basqarıwda qatnasıwı hár qıylı jónelislerde keńeyiplik barmaqta. Bular, a) miynet jámáátlerinde (múlkshiliktiń formasından qaramastan); b) noishlab shıǵarıw tarawlarıda; v) tálim- tárbiya mákanlarında; g) máhellelerde; d) jergilikli óz-ózin basqarıw keńselerine saylanish jáne onıń keńesleri arqalı: e) hár qıylı sociallıq gruppalar, siyasiy partiyalar yamasa háreketler; yamasa) jámiyette ámeldegi basqa hár qıylı nosiyosiy institutlar arqalı jámiyetti basqarıw processlerinde qatnasadı. Bular menen puqaralar ulıwma mámleketlik, wálayat, rayon yamasa awıl dárejesinde jámiyettiń siyasiy-sociallıq, ekonomikalıq hám ruwxıy turmısı arqalı hár qıylı insanlar, sociallıq-siyasiy gruppalar iskerligi menen baylanısadılar. Basqarıwda ol yamasa bul dárejede qatnasadılar. Bunda olar óz jeke huqıqların basqa shaxslar huqıq hám erkinlikleri menen uyqas halda kóriw múmkinshiligine iye boladılar, onı ańlap etediler. SHaxslar jámiyetti basqarıwda qatnasıw etar eken, óz huqıqların basqa shaxslar huqıqlarına qarsı halda emes, kerisinshe konsensus jaǵdayıda bolıw za’ru’rli ekenligin bul jámiyetti basqarıwdıń demokratiyalıq printsplar menen uyqas tushushini tolıq esapqa alıwǵa karatilgan siyasiy mádeniyatǵa iye bolıp baradılar. Bul umumdemokratik rawajlanıw nızamları menen uyqas túsedi. Puqaralardıń demokratiyalıq processlerde qatnasıwı bul qatıp qalǵan, ózgermeytuǵın bir jaǵday emes. Ol mudami rawajlanıwǵa beyim hám barlıq puqaralar arasında óz-ara xızmetleslik, shártlesiw hám óz-ara kelispewshilikli jaǵdaylar júz bolǵanda taqat-qánaatlı bolıp, bilimlendiriwlikni talap etedi. Jámiyetti basqarıwda puqaralardıń qatnasıwı olardan joqarı dárejede puqaralıq mádeniyatı bolıwdı da talap yetedi. Puqaralıq mádeniyatı qansha joqarı bolsa, jámiyette demokratiyalıq processler sonsha rawaj tawıp baradı. SHuning ushın huqıqıy demokratiyalıq jámiyetti qurıwdı maqset etip qoyǵan Ózbekstan, puqaralardıń siyasiy ań hám mádeniyatın asırıwdı da ústin turatuǵın wazıypa etip qóyadı.. Puqaralar ózlerinde joqarı mádeniyattı formalantirib, demokratiya isine úlken juwapkershilik menen jantasıw, óz erki hám azatlıqlarına jáne de juwapkershilik menen jaqınlaw zárúr ekenligin tereńrek ańlap etpekteler.Mámlekette ámelge asırılǵan túpkilikli ózgerisler nátiyjesinde puqaralardıń mámleketlik hákimiyatda qatnasıwı process sıpatında jańasha mazmun menen boyib barmaqta. Bul jámiyette payda bolǵan túrme-túr demokratiyalıq institutlar menen tikkeley baylanıslı. SHu noqatı názerden yondashganda, búginge kelip, jámiyet sociallıq-ekonomikalıq, siyasiy-ruwxıy turmısında mámleketlik hákimiyatdan fuqarolik institutlarınń wazıypaları keńeyiplik baratırǵanlıǵın gúzetemiz. Eger 1991 jılda Respublikamizda 95 dane NNT belgilengenler etilgen bolsa, 2000 jılǵa kelip olardıń sanı 2585 danege etdi. 2013 jılda bolsa 6 mıńnan asıp ketti. Búgingi kúnde olardıń sanı 8250dan asqanın kórsetip atır.

O‘zbekistonda NNT rivojlanish dinamikasi

3. Jámiyetlik birlespeleri puqaralıq jámiyetiniń za’ru’rli shárti. Ekenin aytıw kerek, ǵárezsizlik jıllarında milliy qádiriyatlar, materiallıq dástúrlerdi jáhánning aldıńǵı demokratiyalıq printspları menen boyitgan halda mámleketlik-jámiyet xızmetlesligine qollanıw etiwdiń ózbek modeli tájiriybesi jaratıldı. Búgin kóplegen mámleketlikler mámleketlik hám jámiyet munasábetlerin tártipke salıwdıń eń maqultúsetuǵın jolı sıpatında qarayotgan bul ámeliyat mámleketimiz tiykarǵı nızamları qáliplesiwidayoq itibarǵa alındı. Atap aytqanda, bas Qomusimizning 56 statiyasında “Ózbekstan Respublikasında nızamda belgilengen tártipte ro'xatdan ótkerilgen kásiplik awqamları, siyasiy partiyalar, ilimpazlardıń jámiyetleri, hayal-qızlar, eń húrmetliler hám jaslar shólkemleri, dóretiwshilik awqamlar, ǵalabalıq háreketler hám puqaralardıń basqa awqamları jámiyetlik birlespeleri sıpatında tán alıw etiledi ” dep, onıń huqıqıy ob'ekti óz ańlatpasını tapqan.SHuningdek, Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyasıda “Mámleketlik jámiyetlik birlespeleriniń huqıqları hám nızamlı máplerine ámel etiliwin támiyinleydi, olarǵa socialliq ómirde qatnasıw ushın teń huqıqıy múmkinshilikler jaratıp beredi.Mámleketlik shólkemleri hám lawazımlı adamlardıń jámiyetlik birlespeleri iskerligine tartılıp ketiwine, sonıń menen birge jámiyetlik birlespeleriniń mámleketlik shólkemleri hám lawazımlı shaxslar iskerligine tartılıp ketiwine jol qoyılmaydı” sıyaqlı normalardıń bekkemlanganligi mámleketimizde jámiyetlikbirlespeleriniń qáliplesiwi hám rawajlanıwı mámleketlik tárepinen tolıqqonli támiyinlengenligi hámde onıń shólkemleri menen teń huqıqda xızmetleslik etiwin názerde tutadı., «Sociallıq seriklik tuwrısında» nızamda mámleketlik hákimiyat hám puqaralıq jámiyeti institutları munasábetlerinde bir qatar ózgerisler payda boladı.Birinshiden, «Sociallıq seriklik tuwrısında» Nızam búgin mámlekette jırlaw menen baylanıslı, tiykarınan mámleketlik hákimiyat hám basqarıw shólkemleri gerdeninde bolıp kiyatırǵan bir qatar wazıypalar hám olar boyınsha kepilliklerge iyelikde mámleketlik - jámiyet serikchiligini ańlatadı. Sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw programmaların ámelge asırıwda olardı proektlashtirish, shólkemlestiriw, tártipke salıw, basqarıw, baqlaw boyınsha wazıypalar hám kepilliklerdiń bir bólegi puqaralıq jámiyeti institutları gerdenine ótiwi bir tárepden mámleketlik hám jámiyet basqarıwdı ámelge asırıwda puqaralıq jámiyeti institutlarınń rolin asırsa, ekinshi tárepden bul puqaralıq jámiyetke ótiw talaplarınan birinń hal etiliwin ańlatadı.Ekinshiden, mámleketlik hákimiyat hám basqarıw shólkemleri házirgi waqıtta sociallıq-gumanitar mashqalalardi analiz etiw hám olar boyınsha belgilengen ilajlardı ámelge asırıwda etakchilik etip keledi.Úshinshiden, mámleketlik strukturaları usı munasábetlerge óz kepilliklerinde belgilengen normalardan kelip shıǵıp yondashadi, puqaralıq jámiyeti institutlarınń bolsa ortadaǵı máseleni sheshiwde qatnasıw kepillikleri anıq emes. Bul jaǵday bolsa óz-ózinen máselenń bir tárepleme hal etiliwi yamasa sansolorlikning kelip shıǵıwına sebep boladı.Tórtinshiden, puqaralıq jámiyeti institutlarınń óz-ózin basqarıw mexanizmları hám huqıqıy wákilliklerinń ózgeriwi mámleketlik hákimiyat hám basqarıw shólkemleri mexanizmı hám huqıqıy kepilliklerinde dastrukturalıq ózgerislerin payda etedi.