Oʻzbekiston respublikasi oliy, fan va innovatsiyalar vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti yuridik fakulteti

O‘rtacha muhlatdagi ilmiy bashorat qilish ham uzoq muddatli ilmiy bashorat singari jinoyatchilikka qarshi kurash strategiyasini belgilashda katta ahamiyatga ega. Bunda jinoyatchilikning o‘ziga xos shakllanishi hamda o‘zgarishi ma’lum bir muddatda qanday kechishi bashorat qilinadi. O‘z xususiyatiga ko‘ra o‘rtacha muddatda olib boriladigan bashorat ishlari uzoq muddatli bashoratning uzviy bosqichi hisoblanadi va olti yildan o‘n yilgacha bo‘lgan davrlarga mo‘ljallanadi. Ushbu davr mobaynida jinoyatchilik bilan bog‘liq barcha vaziyatlar ilmiy-nazariy jihatdan tahlil etiladi va tavsiyalar beriladi.Qisqa va o‘rtacha muddatli ilmiy bashoratlardan farqli ravishda uzoq muddatli bashoratlarda asosiy e’tibor ijtimoiy muammolarning eng zarur va dolzarb jihatlariga qaratiladi. Uzoq muddatli ilmiy bashoratlar faqat bir holatni belgilashi mumkin emas. Chunki ijtimoiy jarayon vaqti-vaqti bilan mazmunan va mohiyatan o‘zgarib turishini oldindan belgilab berish juda ham murakkabdir. Shuning uchun ham jinoyatchilikni ilmiy bashorat qilishning uzoq muddatlari alohida yondashuvni, barcha tadqiqot ishlarini atroflicha ko‘rib chiqishni taqozo etadi.Uzoq muddatli ilmiy bashorat ishlari o‘n yildan o‘n besh yilgacha, ba’zan yigirma yilgacha bo‘lgan muddatlarga mo‘ljallanishi mumkin. Shu orqali jamiyat hayotidagi barcha jarayonlarni atroflicha tahlil etish va jinoyatni keltirib chiqaruvchi sharoitlarni aniqlash imkoniyatlari yuzaga keladi.Kriminologiyada ilmiy bashorat ishlab chiqish yoki uning axborot manbai o‘n yil davomida ro‘y bergan ijtimoiy o‘zgarishlar jarayoni va ularning jinoyatlarni yuzaga kelishiga ta’siri (ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy- ruhiy, demografik, tashkiliy-boshqaruv kabilar), shuningdek, jinoyatchilikni yuzaga keltiruvchi va jinoyatchilik «tusini» beruvchi (ichkilikbozlik, giyoh- vandlik, toksikomaniya, fohishabozlik kabilar) holatlar, ma’lum bir hududiy birlikda qiyosiy ravishda tadqiqotlar olib borish va o‘n yildan kam bo‘l- magan davr mobaynida jinoyatchilik tizimi hamda dinamikasining ko‘rsat- kichlari, amalga oshirilgan profilaktika tadbirlarining hajmi, shu jumladan jinoiy jazolarning qo‘llanishi hisoblanadi.

• O‘rtacha muhlatdagi ilmiy bashorat qilish ham uzoq muddatli ilmiy bashorat singari jinoyatchilikka qarshi kurash strategiyasini belgilashda katta ahamiyatga ega. Bunda jinoyatchilikning o‘ziga xos shakllanishi hamda o‘zgarishi ma’lum bir muddatda qanday kechishi bashorat qilinadi. O‘z xususiyatiga ko‘ra o‘rtacha muddatda olib boriladigan bashorat ishlari uzoq muddatli bashoratning uzviy bosqichi hisoblanadi va olti yildan o‘n yilgacha bo‘lgan davrlarga mo‘ljallanadi. Ushbu davr mobaynida jinoyatchilik bilan bog‘liq barcha vaziyatlar ilmiy-nazariy jihatdan tahlil etiladi va tavsiyalar beriladi.Qisqa va o‘rtacha muddatli ilmiy bashoratlardan farqli ravishda uzoq muddatli bashoratlarda asosiy e’tibor ijtimoiy muammolarning eng zarur va dolzarb jihatlariga qaratiladi. Uzoq muddatli ilmiy bashoratlar faqat bir holatni belgilashi mumkin emas. Chunki ijtimoiy jarayon vaqti-vaqti bilan mazmunan va mohiyatan o‘zgarib turishini oldindan belgilab berish juda ham murakkabdir. Shuning uchun ham jinoyatchilikni ilmiy bashorat qilishning uzoq muddatlari alohida yondashuvni, barcha tadqiqot ishlarini atroflicha ko‘rib chiqishni taqozo etadi.Uzoq muddatli ilmiy bashorat ishlari o‘n yildan o‘n besh yilgacha, ba’zan yigirma yilgacha bo‘lgan muddatlarga mo‘ljallanishi mumkin. Shu orqali jamiyat hayotidagi barcha jarayonlarni atroflicha tahlil etish va jinoyatni keltirib chiqaruvchi sharoitlarni aniqlash imkoniyatlari yuzaga keladi.Kriminologiyada ilmiy bashorat ishlab chiqish yoki uning axborot manbai o‘n yil davomida ro‘y bergan ijtimoiy o‘zgarishlar jarayoni va ularning jinoyatlarni yuzaga kelishiga ta’siri (ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy- ruhiy, demografik, tashkiliy-boshqaruv kabilar), shuningdek, jinoyatchilikni yuzaga keltiruvchi va jinoyatchilik «tusini» beruvchi (ichkilikbozlik, giyoh- vandlik, toksikomaniya, fohishabozlik kabilar) holatlar, ma’lum bir hududiy birlikda qiyosiy ravishda tadqiqotlar olib borish va o‘n yildan kam bo‘l- magan davr mobaynida jinoyatchilik tizimi hamda dinamikasining ko‘rsat- kichlari, amalga oshirilgan profilaktika tadbirlarining hajmi, shu jumladan jinoiy jazolarning qo‘llanishi hisoblanadi.