O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innavatsiyalar vazirligi

Pauropodalar (Pouropoda) - yoki yumshoq tanli ko’poyoqlilar yer sharining faqat tropik va mutadil zonalarida tarqalib , tungi hayot kechiradi. Ular o’rmon chirindilari orasida tuproqda, quriyotgan daraxtlar po’stlog’i ostida, toshlar ostida yashaydi. Hozirgi vaqtda pauropodalarni 500 dan ortiq turi bor. Aslida esa bularni turlari ko’proq. Xanufgacha bu ko’p oyoqlilar yaxsha o’rganilmagan. Tanasi 11 ta segmentdan tuzulagan. Bosh qismining yon tomonida “psevdo ko’zlari” joylashgan bo’lib,sezish vazifasini o’taydi. Moylovlari 6 bo’g’inli mo’lovlarlari uchki tomoni uch xivchinli bo’lib,bu puoropodalarni asosiy belgisi hisoblanadi va bunday uch xivchinli mo’lov boshqa ko’p oyoqlilarda uchramaydi.
Ko’pgina turlari zamburug’lar va o’simliklar to’qimalari bilan oziqlanadi. Yirtqich formalari ham bor. Ayrim turlarini ichagi haltachaga aylangan va zamburug’lar sokini so’rib oziqlanadi.

Traxeyalilalarga xos bo’lgan belgilar,o’rgimchaksimonlarni quruqlik muhitini egallash adaptatsiyalari traxeya va malpigi naychalari,spermatozoidlar,ichki urug’lanish jarayonlari o’xshashligi ularni xelitseralilardan kelib chiqqanligiga ishora qiladi. Lekin bu xususiylar traxeyalilarda ancha takomillashganliginiko’rir mumkun. Bu traxeyalilarni yanada quruq muhutda va boshqa xilma xil sharoitda yashash imkoniyatlarini kengaytirgan.

4. Hasharotlar sinfi yoki oltioyoqlilar Hexapoda) umumiy tavsifi.

Hayvonot dunyosi endigina kashf etilayotgan paytda kimdir “Hamma hayvonlar – bu hasharotlar”deb aytgan ekan. Albatta hech qanday haqiqatga to’g’ri kelmaydi Lekin hayvonot olamini katta qismini hasharotlar tashkil etadi.

Mutaxasislarning fikricha eng kam baholaganda birgina qirilib ketgan Nexapodalar soni 870 000 tani tashkil etgan. Bu ayrim ma’lumotlarda 1200 000 gacha boradi. Hozirgi kunda hasharotlarni 1 mln ga yaqin turi qayt qilingan. Hasharotlarni 40 ta turkumi mavjud. Hasharotlarni hayron qolarli darajadagi xilma xilligi – bir qancha sabablar ta’siri natijasidir.Birinchisi xilma xil quruqlik muhitda hayot kechirishi tarzidir. 2 – dan eng maxsus formasi – uchish layoqatining bo’lishi. Shunisi ma’lumki hasharotlarlar evolutsiyasi gulli o’simliklar evalutsiyasi bilan parallel brogan.
Hasharotlar yer yuzida nihoyatda keng tarqalgan, quruqlikda yashashga to‘la moslashgan traxeyalilar bo‘lib, tanasining alohida ajralgan bosh, uch bo‘g‘imli ko‘krak va qorincha (abdomen) qismlaridan tashkil topganligi va ko‘krak qismida uch juft yaxshi rivojlangan bo‘lishi bilan harakatlanadi.
Ko‘pchilik hasharotlarning tanasi qalin xitin qobig‘i bilan himoyalanganligi uchun tanasida murakkab nafas olish naychalar sistemasi – traxeya yaxshi taraqqiy etgan. Faqat sodda tuzilgan va tuproqda, chirindilar orasida yashovchi mayda turlaridagina traxeya rivojlanmagan (yoki yo‘qolgan) bo‘lib, bular terisi bilan nafas oladi.
So‘nggi yillarda qabul etilgan sistemaga muvofiq bular ikki kichik sinfdan: yashirin jag‘lilar va ochiq jag‘lilardan tarkib topgan.