O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

Ford, Mersedes, Armani, Dior, Shanel, Guchchi, Versache, Iv Sen-Loran, 
Valentino, Karolina Errera, Jimmi Chu, Kenzo, Ermes, Moskino, Kristian Labuten, 
Bottega Vanetta, Dolje va Gabbana, Tom Ford, Kelvin Klyayn, Lanven, Aleksandr 
Makkuin, Bobbi Braun, Amina Muaddi, Maykl Kors va h.k. Bu kabi yirik dunyo 
brendlari, sulolaviy yoki sheriklik asosidagi yirik shirkatlar, moda uylari, 
dizaynerlik, kosmetik va h.k. mahsulotlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalar o‘z 
nomlarini taʼsischilari, brend fenomen-ijodkorlari, dizaynerlari sharafiga olganlar. 
Bugungi kunda o‘zbek brendlari, markalovchi nomlarda korxona taʼsischilari, 
tadbirkorlar o‘z ism, familiya yoki patronimlariga murojaat qilish holati ham 
sezilarli oshdi, masalan, Murad Bilding, Ro‘zmetov, Rasulov, Ibatov va h.k. Bu 
yo‘l bilan ishlab chiqaruvchi isteʼmol bozorida ham mahsuloti, ham tadbirkor 
nomining fenomenga aylanishiga erishadi.

---

188 
O‘zbek tilshunosligida transonimizatsiya jarayoni alohida tadqiqot obyekti 
sifatida dissertatsion yoki monografik planda o‘rganilmagan, biroq onimlar 
tadqiqiga bag‘ishlangan ilmiy ishlar ichida bu jarayonga to‘xtalib o‘tilgan. 
T.Enazarovning doktorlik dissertatsiyasida toponimlar nomlanishida motiv bo‘lib 
kelgan boshqa onimlar, xususan, antroponim va mifonimlar haqida qimmatli 
maʼlumotlarni uchratish mumkin. Masalan, olim Termiz nomining shakllanishiga 
oid qator farazlarni keltirar ekan, Iskandar toponimining yasalishi sharq 
adabiyotidagi Iskandar poetonimi bilan bog‘liqligi, tarixiy shaxs Aleksandr 
Makedonskiyning joy nomi shakllanishiga aloqasi yo‘q ekanligi haqida aytib o‘tadi 
[6, 151]. Olim toponimlarning motivlanishi haqida fikr yuritar ekan, asosiy 
diqqatini apellyativning toponimga ko‘chishi hodisasiga qaratadi, shuningdek, 
birinchi, ikkinchi (ruscha “вторичное наименование” terminini biz “ikkilamchi 
nomlanish” tarzida berdik), uchinchi nomlanish qonuniyatlari ham apellyativlar 
asosida ko‘rib chiqadi, toponimlarning shakllariga oid faraz va tahminlarda, 
motivlanishida atoqli otlarning o‘rni mavjudligi inkor etmaydi. Biz deonimlashish 
va transonimizatsiya hodisalari asosida atoqli otlarning yangi leksik birliklar 
yasalishidagi faol roli borligini isbotlashga harakat qilmoqchimiz. A.Primovning 
dissertatsion ishida ham turli kosmik obyektlarni nomlashda antroponim va 
toponimlarga murojaat etilishi haqida mulohazalar keltirilgan, xususan, mashhur 
ayollar va erkaklar ismi yoki familiyasi, davlat hukmdorlari, kashfiyotchilar; 
qitʼalar, daryolar, joy nomlari, poetonimlar, mifonimlar asosida kosmonimlar 
nomlanishiga oid qimmatli fikrlari transonimizatsiyaga misol bo‘la oladi, deb 
keltirishimiz mumkin [7, 60-63]. Dissertatsiyadan tashqari muallif maqolasida 
aynan transonimizatsiyaga oid baʼzi maʼlumotlar berilgan [8, 51-53].
Turli tillarda olib borilgan atoqli otlarning so‘z yasalishidagi faolligiga oid 
tadqiqotlar tahliliga tayanilsa, ularning bari denotatning ijtimoiy jihatdan muhim 
o‘rin egallaganligini yaqqol ko‘rsatib turadi. Bizningcha ham deonimlashish, 
transonimizatsiya hodisalari uchun nomning ijtimoiy mavqei muhim. Birlamchi 
nomlanishdan keyingi bosqichlarga ko‘tarilgan har qanday atoqli ot pretsedent 
nomdir, bu nomlar lingvomadaniy jamiyat vakillari lisoniy xotirasidan mustahkam 

---

189 
o‘rin egallagani, shuningdek, onimning yagona obyektni nomlashga xizmat 
qilmay, umumni ifodalovchi turdosh otlarga, baʼzilari boshqa onomastik qatlamga 
xos nomlashga xizmat qilishi bilan ham dalillanadi. Onomastik leksikaga oid 
pretsedent so‘z deonimlashishi yoki transonimizatsiyaga uchrashi ortidan baʼzan 
uning motivlashuv omili yo‘qolishi yoki eskirishi mumkin. Bunda onim o‘zining 
pretsedentlik xususiyatini yo‘qotadi, faqat deonim sifatida saqlanib qoladi. 
Masalan, o‘zbek tilidagi daqqiyunusdan (daqyonus) qolgan iborasi tarkibidagi