O`zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
_______________________________________ FAKULTETI
_______________________________________ YO`NALISHI
____-KURS _____-GURUH TALABASI
__________________________________________NING
__________________________________________FANIDAN
TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Mavzu: KATEGORYALARI . TURKIY TILARNING MAYL KATEGORYALARI
Topshirdi: Po`latov A.
Qabul qildi: ___________________

Termiz – 2023

MAYL KATEGORYALARI . TURKIY TILARNING MAYL KATEGORYALARI
MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………….....3
I BOB. TURKIY TILARNING MAYL KATEGORYALARI……………...…5
1.1. Turkiy tillar haqida tushuncha…………………………………………………5
1.2. Turkiy tillar va ular orasida o`zbek tilining tutgan o`rni …………………….13
II BOB. MAYL KATEGORYALARI HAQIDA TUSHUNCHA………….…18
2.1. To`ldiruvchi mayl bilan ifodalangan ma`nolar………………………………18
2.2. Eski o`zbek tilida mayl va zamon formalari…………………………….…...24
XULOSA………………………………………………………………………...30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI…………………………32
ILOVALAR………………………………………………………………….….34


Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Hozirgi kunda turkiy tillarning qadimgi davrini o'rganishga doir tadqiqotlar ham amalga oshirilmoqda. Shunga qaramav, turkiy tillar tarixida aniqy yechimini topmagan, hozirgacha hal qilinmagan murakkab va dolzarb masalalar ko‘p. Bu muammolarni turkiy adabiy tillar grammatikasini qiyoslash, uinumxalq turkiy so‘zlashuv tili hamda adabiy kitobiy tilning turli tarixiy davrlardagi uslubi. ichki - intralingvistik omillarning o‘rni, tashqi - ekstralingvistik omillar ta’siri, yozuvning ahamiyati va xalqning madaniy taraqqiyot saviyasini nazarda tutgan holda hal qilish maqsadga muvofiq. Bu masalalarni ijobiy hal qilishda o‘rxun-enasoy yozuvidagi bitigtoshlardan oldingi davr manbalaridagi faktik materiallarga ham murojaat etish zamr bo‘ladi.
Modallikning ko`rsatkich mayli bilan ifodalanishi uning shaklini modal so`z va zarrachalar bilan qo`shish orqali ham amalga oshirilishi mumkin: qadam qo`ygandek, o`zgargandek. Indikativ mayl boshqa mayllardan zamon shakllariga egaligi bilan ajralib turadi.
To‘ldiruvchi mayl fe’lning kerakli yoki mumkin, lekin qandaydir shartga bog‘liq deb o‘ylagan ish-harakatini ifodalaydi: Sen bo‘lmasang, shaharga yetmay, yo‘lda qotib qolardim (P.). Bu mayl fe'lning o'tgan zamoni bilan by zarrachaning qo'shilib yasaladi. Bo‘lak gapda boshqa o‘rin egallagan bo‘lardi. Subjunktiv maylning morfologik xususiyati zamon va shaxs shakllarining mavjud emasligidir. Biroq, shaxs olmoshlarini qo'shish orqali ifodalanishi mumkin. Birlikdagi ko‘makchi mayldagi fe’l. h. jinsga qarab farqlanadi (yurar, yurar, yurar) va bir koʻplik shakliga ega (yurar edi). Bu maylning eng keng tarqalgan va tipik ma'nolari harakatning shartliligi va nafliligidir.
Turkiy tillar morfologiyasi, xususan, so'z turkumlarining leksik-se- mantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari ilmiy asosda tadqiq qilindi. Ot, sifat, ravish va fe’l turkumiga xos kategoriyalar o‘rganildi. Turkiy tillar sintaksisi bo'yicha ham bir qator ishlar amalga oshirildi. So‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gap sintaksisiga oid fundamental tadqiqotlar yaratildi Turkiy tillar dialektologiyasi masalalariga bag‘ishlangan ilmiy konferensiyalarning muntazam ravishda o4kazilishi, “Turkiy tillar dialektologiyasi masalalari” to‘plamining nashr etilishi dialektologiyaning turkiy tillar fonetik, leksik, grammatik sohalariga doir masalalarni hal qilishdagi ahamiyatini yoritishga xizmat qiladi.