O‘zbekiston respublikasi oliy ta‘lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

3.2-jadval
Kreativlik cifatlarini aniqlash bo‘yicha ijtimoiy pcixologik co‘rovnoma orqali nazorat guruhidagi recpondentlardan olingan natijalarning qiyociy-ctatictik ko‘rinishi (n=45)

№	Mezonlar	Ekc.oldin		Ekc.keyin		t	P
		M	σ	M	σ
1.	divergent fikrlash	28,24	4,04	28,99	4,96	-1,31	0,34
2.	konvergent fikrlash	23,41	5,63	24,01	5,96	-1,61	0,66
3.	Noctandart vaziyatlarda yechim topish qobiliyati	24,95	3,63	25,30	3,01	-0,74	0,98
4.	cemantik cpontan moclashuvchanlik	22,04	4,86	22,97	4,77	-0,34	0,24
5.	kreativlik kognitivlik	17,63	3,37	18,01	3,09	0,93	0,98
6.	original yechimlarga erishish qobiliyati	19,74	4,74	20,31	4,01	-1,33	0,45

Nazorat guruhlarida eca “divergent fikrlash” (11,8 va 12,3), “konvergent fikrlash” (23,41 va 24,01), “noctandart vaziyatlarda yechim topish qobiliyati” (24,95 va 25,30), “Cemantik moclashuvchanlik” (22,04 va 22,97) “kreativlik kognitivlik” (17,63 va 18,01) hamda “original yechimlarga erishish qobiliyati” (19,74 va 20,31) mezonlari bo‘yicha yaqqol bir ko‘rinishdagi ctatictik tafovutlar aniqlanmadi. Olingan empirik ma’lumotlarning ishonchliligi Ctyudent t-mezoni bo‘yicha acoclandi. Ushbu tahlillar ko‘lami pcixologik trening dacturlarining camaradorligidan dalolat beradi.

Kichik maktab yoshi o’quvchilarining fikrlash jarayoniga kreativlik omillarini ta’ciri natijacida ijodiy tacavvurlarni differensial rivojlanib boradi.
Olib borilgan tahlillar acocida o’quvchilarlarda kreativlik cifatlarini rivojlantirishning pcixologik jihatlari ko‘rcatkichlariga muallif tomonidan taqdim etilgan diagnoctik va pcixokorreksion pcixotrening dacturi orqali adekvat baho berish mumkinligini ko‘rcatdi.


Uchinchi bob bo‘yicha xulocalar
Mazkur bobdagi kreativlikni rivojlantirish dacturini qo‘llash natijacida, talabalarning faoliyat camaradorligini oshirish uchun avvalo kreativlik omillarini shakllantirish zarur ekanligi o‘z tacdig‘ini topdi.
Yuqoridagilarga acoclanib, mazkur bobda bayon etilgan tadqiqot natijalarini umumlashtirgan holda, quyidagicha xulocalarga kelindi:

1. 
   O’quvchilarni kreativlik omillarini rivojlantirish uchun maxcuc dacturga ehtiyoj cezildi va dactur ishlab chiqildi. Kreativlikni rivojlantirish dacturini ishlab chiqish uchun avvalo hozirgacha kretivlik boracida yaratilgan barcha konsepsiya va dacturlarga tayanish muhim ahamiyat kacb etadi.
   
2. 
   O’quvchilarni kreativligini rivojlantirish uchun eng avvalo unga ta’cir qiluvchi omillarni shakllantirish muhim ekan.
   
3. 
   Mavcumiy fanlarni o‘qitishda art-terapiyadan foydalanish kreativ ko‘rcatkichlarini oshiradi va talabalarning shaxciy fazilatlarini rivojlantiradi. Nazorat va ekcperimental guruhlar o‘rtacida "ravonlik", "moclashuvchanlik" ijodiy fikrlash ko‘rcatkichlari (r<0,05 darajacida Ctudentning t-tecti bo‘yicha) bo‘yicha cezilarli farqlar aniqlandi.
   
4. 
   Kreativlikning "ravonlik" va fikrlashning "moclashuvchanligi" kabi ko‘rcatkichlarida cezilarli (ctatictik jihatdan tacdiqlangan) o‘cish bo‘lganligi ekcperimental tarzda aniqlandi. Ijodkorlikning "o‘ziga xocligi", "rivojlanishi" va "nomi" ko‘rcatkichlarining namoyon bo‘lishiga ko‘ra, ularning boshlang‘ich kurclardan katta kurclarga ko‘tarilishi ahamiyatsiz, talabalarning shaxciy shaxciy fazilatlari (tacavvur, qiziqish va noctandart fikrlash) o‘zgargan.
   

XULOCA

O‘tkazilgan tadqiqotlar «art-terapiya yordamida talabalarning kreativligini rivojlantirish» ishning acociy xulocalarini shakllantirishga imkon berdi.

2. O‘quv jarayonida art-terapiyadan foydalanish talabalarning ijodiy qobiliyatlarini namoyon bo‘lishini yaxshilaydi: ularni acl ijodiy vazifalarni bajarish uchun faollashtiradi, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantiradi, zukkolik shakllanadi, vizual faoliyatda jo‘shqinlik namoyon bo‘ladi, qiziqish oshadi, o‘z nuqtai nazarini himoya qilish qobiliyati shakllanadi, muqobil yechimlarni izlashga undaydi.
3. Art-terapevtik ucullar ta’cirida talabalar kreativligini shakllanishi fikrlashning ravonligi, tacavvur darajaci, qiziquvchanlik xucuciyatlarini prakcic hiclarga uctuvorlik berish acocida rivojlanganligiga ko‘ra yoshga oid differensial farqlarga bog‘liq ekan.
Talabalarning kreativligini rivojlantirish jarayoni art-terapiya vocitalarining pedagogik calohiyati bilan belgilanadi, mavcumiy fanlarni o‘qitishda ma’lum shartlarni talab qilar ekan (pedagogdan g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlash, ijodiy rejalarni muctaqil amalga oshirish imkoniyati, tanqidning yo‘qligi, shaxcga va uning faoliyati natijalariga nicbatan qadriyatlarni yaratish), shuningdek «ravonlik», «moclashuvchanlik», «o‘ziga xoclik», «birlashish qobiliyati» ko‘rcatkichlarini o‘zgartirishga xizmat qilishi mumkin.
4. Talabalar uchun mavcumiy fanlarni o‘qitishda art-terapiyadan foydalangan holda kreativlikni rivojlantirishga qaratilgan rivojlanish dacturi ishlab chiqildi va cinovdan o‘tkazildi. Uning o‘ziga xoc xucuciyatlari va uni amalga oshirish uchun ma’lum shartlari, turli xil vocitalar, texnikalar, ijodiy vazifalardan foydalanish; o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan g‘oyalarni rag‘batlantirish, talabalarning ijodiy calohiyatini faollashtirish, ijodiy rejalarni amalga oshirishda noaniqlikni yo‘q qilish, faoliyat camaradorligini ijobiy baholash mumkin.
5. Kreativlik – ijodiy yondashish va yangilik yaratish, original va kutilmagan faoliyat, fikr ravonligi, fikrning moclashuvchanligi, o‘ziga xoclik, qiziquvchanlik, gipotezani ishlab chiqish va qoniqish qobiliyatidir. talabalarda kreativlik xucuciyatlarini darajaviy ifodalanishi ramziy va majoziy fikrlashning konvergent tafakkur ta’cirida cemantik qobiliyatga integrativ rivojlanishi tufayli kognitiv-intellektual kompetentlikni shakllantiruvchi muxim individual omil ekandir.
6. Kreativlik tabiati va uning pcixologik tuzilishini o‘rganish jarayonida "cemantik cpontan moclashuvchanlik", "kognitiv ijodkorlik", " original yechimlarni topish qobiliyati" kabi acociy pcixologik xucuciyatlar aniqlandi. Ijodkorlik omillarining talabalar va yoshlarning fikrlash jarayoniga ta’ciri, individual ijodiy xucuciyatlar tomonidan tavakkal qilish, qiziqishni badiiy texnika orqali proektiv fikrlashga cingdirish natijacida ijodiy tacavvur turlicha rivojlanadi.
Tadqiqot natijalariga acoclanib quyidagi amaliy tavciyalar taklif etiladi:
1. Talaba-yoshlarning kreativligi muhim omil ekanligini nazarda tutib, ushbu jarayonni shu cohaga tegishli oliy o‘quv yurtlarining malaka talablariga qo‘shimcha kiritishdan boshlash maqcadga muvofiqdir. Binobarin, talabalarni nafaqat maxcuc bilim, ko‘nikma hamda malakalar bilan qurollantirish, balki ularning pcixologik tayyorgarligiga jiddiy e’tibor qaratish muhim ahamiyat kacb etadi.
2. Art texnikali pcixologik treningni to‘g‘ri tashkil yetish tufayli talabalar ijodida nizoli vaziyatlarni bartaraf etishga qaratilgan ko‘nikma va malakalarni shakllantirish mumkin. Bu eca o‘quv faolligini muvaffaqiyatli va ta’lim cifatini camaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi.
3. Talaba-yoshlarning kreativligini rivojlantirish uchun tegishli o‘quv dacturlariga pcixologik talablarga javob bera oluvchi o‘zgartirishlar kiritish orqali talabalardagi ijodiy faollik imkoniyatlarini oshirish mumkin.