O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti Raqamli iqtisodiyot kafedrasi Iqtisodiyot yo’nalishi 1i-22 guruh talabasi Bozorov

O’zbekiston Respublikasi
Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

Tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti
Raqamli iqtisodiyot kafedrasi
Iqtisodiyot yo’nalishi 1i-22 guruh talabasi
Bozorov Behruzning ,, Menejmentga kirish ’’ fanidan
MUSTAQIL ISHI:
TEZIS


Qabul qildi: Allanova Zarina

Mavzu: Tashkiliy-boshqaruv texnalogiyalarini rivojlantirish.
Reja:
1.Boshqaruv jarayonining tashkiliy asoslari.
2. Boshqaruv jarayonining ishtirokchilari.
3. Boshqaruv tizimini takomillashtirish
Hayotda biz ko’pincha turli xil vaziyatlarga nisbatan “jarayon” so’zini ishlatamiz. Shu bilan birga, hech kimda savol yo’q: jarayon nima. Biz hammamiz bu so’zni tabiiy deb qabul qilamiz va uni ma’lum bir natijaga erishishga qaratilgan muayyan harakatlar yoki insoniy operatsiyalarning mantiqiy ketma-ketligi sifatida tushunamiz. Biz ushbu darslik materialini taqdim etishda ushbu atamani qayta-qayta ishlatamiz. Biz menejmentga kamida uchta ma’noda qaraymiz: boshqaruv ishini bajaradigan odamlar, boshqaruv bilimlari sohasi va boshqaruv jarayoni sifatida. Bugun hammaga bir narsa ayon: menejment bu, eng avvalo, jarayon. Boshqaruv jarayoni nima? Bu savol qancha odamdan so’ralgan bo’lsa, shuncha javob oladi va ularning barchasi etarlicha to’g’ri bo’ladi. Biroq, agar biz ma’lum bir tashkilot uchun samarali boshqaruv texnologik jarayonini yaratmoqchi bo’lsak, bunday xilma-xillikdan foydalanish mumkin emas. Jarayon natijaga erishish uchun izchil maqsadli harakatlar majmuidir. Boshqaruv jarayonining ishtirokchilari menejerlar, ijrochilar va nazoratchilardir. Boshqaruv jarayonining maqsadi- muayyan natijaga erishish uchun ishtirokchilarning sa’y-harakatlarini birlashtirish. Element boshqaruv jarayoni – ijrochilar, nazoratchilar va menejerlar o’z faoliyatida foydalanadigan ma’lumotlar. Mablag’lar jarayonni amalga oshirish – bu hujjatlar va ma’lumotlarni olish, uzatish, ro’yxatga olish, saqlash, qayta ishlash va berishning turli vositalari. Yaxshi ishlab chiqilgan boshqaruv jarayoni tashkilotni muvaffaqiyatli qiladi. Va bu jarayonni to’g’ri loyihalash uchun siz uning ichki tuzilishini, amalga oshirishning alohida bosqichlari va ularning xususiyatlarini bilishingiz kerak. Ma’lumki, menejmentga jarayonli yondashuv birinchi bo’lib “klassik maktab” yoki ilmiy menejmentizm vakili Anri Fayol tomonidan o’rganilgan. Rahbarlar faoliyatini tahlil qilib, uni alohida bosqichlarga bo’lingan jarayon sifatida ko’rib chiqdi: rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish va motivatsiya. Vaqt o’tishi bilan ma’lum bo’ldiki, boshqaruv jarayonining mazmuni ushbu funktsiyalar ro’yxati bilan cheklanib qolmaydi. Agar biron bir funktsiyani alohida oladigan bo’lsak, uni amalga oshirish ham boshqaruv jarayonidir. Ko’rinishidan, boshqaruv jarayoni har bir aniq funktsiyani bajarish uchun alohida jarayonlardan iborat. Keling, buni aniqlaylik. Haqiqatan ham, aytaylik, rejalashtirish funktsiyasini bajarish uchun bir qator ketma-ket protseduralarni bajarish kerak. Yana abstraksiya. Zero, rejalashtirish jarayon sifatida aniq ob’ekt va muayyan vaziyatga nisbatan amalga oshiriladi va bu haqiqatdir. Har safar biz bir-biridan ular yo’naltirilgan ob’ektlar va ularni bajarish vaqti bilan farq qiluvchi boshqaruv jarayonlari haqida gapiramiz.
Bizning fikrimizcha, boshqaruv jarayoni funksiyalar bilan emas, balki boshqaruv vazifalari bilan bog’lanishi kerak. Bizga ma’lumki, har bir vazifa maqsad, boshqaruv ob’ekti, uni hal qilish vaqti, axborot parametrlari (kirish, chiqish) bilan tavsiflangan boshqaruv harakatidir. Oldindan berilgan ta’rifga muvofiq “boshqaruv jarayoni” bu boshqaruv harakatlarining mantiqiy ketma-ketligi, ya’ni boshqaruv vazifalari bo‘lib, ularni hal qilish maqsad bo‘lgan aniq natijaga erishishga qaratilgan. Shunday qilib, boshqaruv jarayonining mazmuni rejalashtirish, tashkil etish, hisobga olish, nazorat qilish, tartibga solish, tahlil qilish va rag’batlantirish muammolarini hal qilishning mantiqiy munosabatlarini aks ettiradi.
Bizning fikrimizcha, boshqaruv jarayoni funksiyalar bilan emas, balki boshqaruv vazifalari bilan bog’lanishi kerak. Bizga ma’lumki, har bir vazifa maqsad, boshqaruv ob’ekti, uni hal qilish vaqti, axborot parametrlari (kirish, chiqish) bilan tavsiflangan boshqaruv harakatidir. Oldindan berilgan ta’rifga muvofiq “boshqaruv jarayoni” bu boshqaruv harakatlarining mantiqiy ketma-ketligi, ya’ni boshqaruv vazifalari bo‘lib, ularni hal qilish maqsad bo‘lgan aniq natijaga erishishga qaratilgan. Shunday qilib, boshqaruv jarayonining mazmuni rejalashtirish, tashkil etish, hisobga olish, nazorat qilish, tartibga solish, tahlil qilish va rag’batlantirish muammolarini hal qilishning mantiqiy munosabatlarini aks ettiradi. Ushbu boshqaruv vazifalarining kombinatsiyasi, ularning hal qilinishi bitta aniq maqsadga qaratilgan boshqaruv tsikli(5-rasm), yoki maxsus boshqaruv jarayoni. Boshqaruv vazifalarining o’zaro bog’liqligi shaklida taqdim etilgan tashkilotni boshqarishning barcha jarayonlarini ikkita katta guruhga bo’lish mumkin: doimiy va davriy. Doimiy jarayonlar hozirgi maqsadlarga erishish uchun inson faoliyatining funktsional sohalarini ifodalaydi. Masalan, ishlab chiqarishni boshqarish jarayoni. Bunday jarayonlar ma’lum boshqaruv tartib-qoidalarini o’z ichiga oladi, ularni amalga oshirish tartibi oldindan ishlab chiqilgan va ko’rsatmalar shaklida tasvirlangan. Doimiy jarayonlarning mazmunidagi o’zgarishlar kamdan-kam hollarda sodir bo’ladi. Boshqaruv tartib-qoidalari standart xususiyatga ega va faqat boshqaruv tizimini takomillashtirish bilan o’zgaradi. Ular boshqaruv muammolari xodimlari tomonidan tavsiflanadi, ularni hal qilish taniqli algoritm bo’yicha amalga oshiriladi. Ularni hal qilish uchun taniqli usullar qo’llaniladi. Davriy jarayonlar- bu tezkor (ko’pincha bir martalik) boshqaruv harakatlarini ishlab chiqishni talab qiladigan, rejalashtirilmagan, kutilmagan vaziyatlarning paydo bo’lishi natijasida yuzaga keladigan boshqaruvning faol shakli. Ushbu jarayonlar, qoida tariqasida, favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga qaratilgan. Menejment tomonidan ishlab chiqilgan qoidalar boshqaruv tartib-qoidalarini amalga oshirish uchun ishlatiladi, ammo bu qoidalardan foydalanish boshqaruv san’atidir. Vaqtning turli nuqtalarida davriy boshqaruv jarayonini amalga oshiruvchi menejerning diqqat markazida boshqariladigan tizimning turli jihatlari bo’lishi mumkin. Doimiy va davriy boshqaruv jarayonlari bir xil ichki tuzilishga ega bo’lib, maqsadlari, predmeti, vositalari, boshqaruv tartib-qoidalari va bajariladigan operatsiyalar mazmuni bilan farqlanadi. Boshqaruv jarayonida elementlar va boshqaruv tartiblarini ajratish mumkin. Boshqaruv jarayonining elementlari boshqaruv toifalari bo’lib, ularning mantiqiy munosabati boshqaruv faoliyatining quyidagi xususiyatlarini belgilaydi:

1. 
   nazorat jarayoni nima uchun amalga oshiriladi; b) boshqaruv jarayonining paydo bo’lishiga nima sabab bo’lgan;
   
2. 
   boshqaruv jarayoni nimaga qaratilganligi;
   
3. 
   boshqaruv jarayonida qanday ta’sir hosil bo’ladi.
   
4. 
   Biz yuqorida ko’rib chiqqan boshqaruv faoliyatining mohiyatiga asoslanib, boshqaruv jarayonining quyidagi elementlarini ajratib ko’rsatish mumkin:
   
5. 
   · vaziyat;
   
6. 
   · muammo;
   
7. 
   · yechim.
   

"Tarkib" so`zi elementlar birlashuvini, ular orasidagi o`zaro munosabat va aloqalarni bir butun tizim ekanligini anglatadi . Menejmentning tashkiliy tarkibi deb boshqaruv idoralarining birlashuvini, ular orasidagi o`zaro tizimlarni, firmaning oldiga qo`ygan maqsadiga erishishdagi zaruriy boshqaruv vazifalarni bajarilishini taҳminlovchi, deb belgilash mumkin. SHunday qilib, menejmentning tashkiliy tarkibi quyidagi bir kator shartlardan kelib chiqadi: korxonalarning maqsad va vazifalari, ishlab chiqarish va boshqaruv vazifalari, ichki va tashki muxit omillari.

Boshqaruv tarkibidagi quyidagi elementlar aloxida ajratib ko`rsatiladi: zvenolar (buginlar), saviyalar (boshqaruv darajasi) va aloqalar - gorizontal va vertikal. Menejmentning nomlari tilga olingan tashkiliy tarkib elementlari bir-biri bilan o`zaro bog’langandir. Qisqacha ularning aniq tushunchasini aloxida ko`rib chiqamiz:
Zveno yoki boshqaruv bo`limi - bu tashkilotning aloxida yoki erkin boshqaruv idorasidir. Uning shakllanishining asosiy vazifasi bo`limining Ma`lum bir vazifasini bajarishdir. Bo`limlar orasida o`rnatilgan aloqa gorizontal tavsifga ega. Menejment saviyasining bir guruh bo`limlarni boshqaruv ierarxiyasida Ma`lum darajani egallash, deb qarash mumkin.
Tarkib inson va materiallar resurslarini, ularning o`zaro munosabatlarini tarkibga solib birlashtiradi. Barcha tarkiblar, ularning o`lchovlaridan katҳiy nazar, yana bir umumiy xususiyatga ega: ular firmaning maqsadiga erishishi uchun shakllantiradi. Ammo xar boshqaruv tarkibi uziga xos xususiyatga ega, ular Ma`lum darajada odamlar faoliyatining samaradorligiga ta`sir ko`rsatadi. Xar bir ish beradigan firma uchun tarkibni tashkil qilish, uning faoliyatini yuksaltirishda muxim element xisoblanadi.
Barcha tashkil tarkib majmuasi samarali shakllanish usulini tanlash menejment korpusining faoliyatida xaetiy va zarur element xisoblanadi. Agar bu masala rivojlanaetgan firma firma yoki korporatsiyalarga tegishli bulsa, ҳam, koyida buyicha, bu kabi korporatsiyalarda vazifa bajarilishida oz bulsada tarkibini kayta tashkil qilish masalasini echiladi.
G'arbiy menjmentning tashkiliy axlok nuktai nazariga asoslangan nazariyasida firmaning tarkibiga muxim omil sifatida qaraladi va barcha jamoa yoki uning xar bir a`zosining axlokinialoxida ko`rib chikiladi. Bu nazarda tashkiliy tarkibga quyidagi boshqaruv tushunchalari kiritiladi: javobgarlik va huquqka egalik nisbati, huquqka egalik vakilligi, markazlashtirish va nomarkazlashtirish, javobgarlik va nazoratning boshqaruvchanlik meҳeri, firmaning tashkiliy siesati, boshqaruv qarorlarining modellari, umumiy va yakka tartibdagi topshiriklarni loyixalashtirish va boshkalar. Bu erda asosan menejmentni maҳnaviy tarkibi xakida aloxida so`z boradi: U kanday maqsadlarga xizmat kiladi va kanday boshqaruv jaraenlarini amalga oshiradi? Menejment tashkiliy tuzilishi haqida tushuncha.
Menejmentning tarkibiy tuzilishi deganda boshqaruv bo`ғinlari va bosqichlari miqdori va tarkibi tushuniladi. Menejment tashkiliy tuzilishining oddiy va tushunarli bo`lishi uning ish qobiliyati yuqori bo`lishini kafolatlaydi, ya`ni boshqaruv tashkiliy tuzilmasida bosqich va bo`ғinlar qancha kam bo`lsa, boshqaruv shunchalik samarali bo`ladi.
Boshqaruv bo`g’inlari - bu bitta yoki bir-qancha vazifalarni bajaruvchi mustaqil tarkibiy unsurlardir. Tuzilma elementlari, ularning bo`linmalari va boshqaruv apparatida ishlovchilardir.
Boshqaruv bosqichlari - bu boshqarish biror darajasidagi ma`lum bo`ғinlar
yig’indisidir. SHu belgisiga ko`ra boshqaruvning tashkiliy tuzilmalari - ko`p bosqichli (ko`p bo`ғinli), uch, ikki bosqichli (bo`ғinli) bo`ladi. Bosqichlar va bo`ғinlar o`rtasidagi alqa vertikal va gorizontal bo`lishi mumkin. Vertikal bo`g’inlar rahbarlarning ularga bo`ysunuvchilar o`rtasidagi munosabatlarni, gorizontal aloqalar boshqaruvning teng xuquqli bo`ғin va unsurlari o`rtasidagi munosabatlarni bildiradi.
Iqtisodiyotn boshqaruv tashkilotlari yuqori, quyi, teng xuquqli tashkilotlarga bo`linadi. Yuqori tashkilotlar respublika va tarmoq boshqaruv tashkilotlariga ajratiladi.
Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari ishlab chiqarishning turli tarmoqlarini birlashtiradilar. Umumdavlat boshqaruv tashkilotlari Respublika Konstitutsiyasiga asoslangan ҳolda faoliyat yuritadi.
Xalq xo`jaligini bshqarishning umumdavlat tashkilotlari qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tashkilotlariga bo`linadi. Qonun chiqaruvchi oliy tashkilot - O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisidir. U xo`jalik faoliyatini tartibga soluvchi qonun, qonuniy aktlarni tasdiqlaydi. Davlat rejalari va byudjetining bajarilishi xaqida xisobotni muҳokama qilib tasdiqlaydi, iqtisodiyotni boshqarishning ijroiya tashkilotlarini shakllantiradi.
Xalq xo`jaligini boshqarishning ijroiya tashkilotlariga umumiy, tarmoq va maxsus vakolatga ega tashkilotlar kiradi. Umumiy vakolatga ega ijroiya tashkilotlariga O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maҳkamasi, Qoraqalpoғiston Respublikasi Vazirlar maҳkamasi va xokimiyatlar kiradi. Maxsus vakolatli tashkilotlar tarmoqlararo xususiyatga ega vazifalarni bajaradilar. Ular qatoriga Davlat qo`mitalarini kiritish mumkin.
Umumdavlat boshqaruvi tashkilotlarining asosiy vazifalari: FTTning asosiy yo`nalishlarini belgilash, tabiiy muҳitni muxofaza qilish, pul va rkedit tizimiga raҳbarlik qilish, soliq va daromadlarni belgilash, xisob va statistikani tashkil etish, narx, tariflar belgilash, xalq xo`jaligi tarmoqlariga raҳbarlik qilish kiradi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maҳkamasining doimiy ish yurituvchi tashkilotlari faoliyati tarmoqlararo ilmiy-texnikaviy ishlarga raҳbarlik qilish, fan-texnika soҳasida tanlov, ko`ngilli asosda ishlarni tashkil etish kabi vazifalarni bajaradi.
Respublika tovar birjalarining asosiy vazifasi korxonalar bilan ҳamkorlikda mintaqada moddiy texnikaviy ta`minotning barqaror va samarali tizimini tashkil etish, iste`molli va ishlab chiqaruvchilar o`rtasida barqaror mintaqaviy aloqalarni o`rnatish, maҳsulot etkazib berishni nazorat qilish, korxonalarga ularni moddiy texnikaviy ta`minlashda ko`mak berishdan iboratdir. Moddiy-texnikaviy ta`minot tashkilotlari xo`jalik xisobi asosida ishlab chiqarish vositalarini sotishning ko`p tarmoqli savdoni ta`minlash va moddiy resurslardan maqbul foydalanishga raҳbarlik qiladilar.
Moliya vazirligi va uning joylardagi tashkilotlari davlat va korxonalar manfaatlarini ximoya etishga asoslangan butunlay yangi moliyaviy siyosatni amalga oshiradi, xo`jalik yuritish samaradorliginiso`m bilan nazorat etishni ta`minlaydi, shirkat va individual meҳnat faoliyatini moliya-kredit vositasida tartibga solish bo`yicha choralarni belgilaydi, aҳoli daromadlaridan soliq olish, bozor iqtisodiyotiga mos ish usullari va shakllarini joriy etadi, byudjet tashkilotlari faoliyatini moliyalashtirish tizimini o`zgartiradi, uni iqtisodiy meyor va normativlar asosida tashkil etadi, ish sifatini oshirishni iqtisodiy raғbatlantirish va ajratilgan mablag’lardan maqbul ravishda foydalanishni iqtisodiy raғbatlantirish usullarini keng qo`llashni ta`minlaydi.
Respublika Markaziy banki iqtisodiyotdagi barcha kredit va xisob kitob munosabatlarini tashkil etuvchi va tartibga soluvchi bosh bankdir.
Tijorat banklari tizimi faoliyati to`liq xo`jalik xisobi va o`z-o`zini moliya bilan ta`minlashi asosiga o`tkaziladi.
Meҳnat va ijtimoiy masalalar bilan shuғullanuvchi davlat tashkilotlari va ularning joylardagi bo`linmalari to`li bandlikni, band bo`lmagan meҳnat resurslarini qayta tayyorlash va kasb o`rgatish, kadrlarga bo`lgan talabni qondirishni ta`minlaydilar.
Respublika vazriliklari respublika xududidagi kontsernlar tarmoqlarni boshqarishni amalga oshiradilar. Tarmoqni boshqarish tizimiga yakka raҳbarlik asosida ish yurituvchi vazir boshchilik qiladi. U qo`l ostidagi vazirlik va unga qarashli korxonalar faoliyatiga shaxsan javobgardir.
Har bir vazirlikda vazir tarmoqni boshqarishning muҳim masalalarini kollegial ravishda ko`rib chiqish v amalga oshirishga imkon beruvchi maslaҳat tashkilotlari tashkil etiladi. Bosh maslaҳat beruvchi tashkilot - kollegiya bo`lib, uning tarkibiga vazir o`rinbosarlari, boshqarma boshliqlari, korxonalar raҳbarlari kiradi.
Xalq xo`jaligi tarmoғi tarkibida ҳam davlat, ҳam xususiy korxona, firma, aktsioner jamiyatlari faoliyat yuritadi. Korxona, firma, aktsionerlar jamiyatlari fan-texnika saloҳiyatidagi samarali foydalanish, ishlab chiqarishni kooperatsiyalash va
Uyg’unlashtirish va uyғunlashtirish asosida maҳsulot ishlab chiqarish maqsadida tashkil etiladi. Ular xo`jalik xisobi asosida sanoat, qurilish, transport, savdo va boshqa soҳalarda faoliyat yurituvchi tarkibiy qismlardan tashkil topadi. Tarkibiy qism bankda aloҳida balans va xisob raqamiga ega bo`lishi va ijara pudrati bo`yicha, xususiy soҳada ish yuritishi mumkin.
Korxona, firma, aktsionerlik jamiyati tarkibiy birlikka qarashli asosiy fond va mablaғlarni biriktiradi, ichki xo`jalik munosabatlarini amalga oshirish, tarkibiy birliklar o`rtasidagi munozaralarni ҳal etish, shuningdek, ular o`z majburiyatlari bo`yicha javobgarlik tartibini belgilaydilar. Tarkibiy birlik qonunda belgilangan xuqqulari doirasida unga biriktirilgan mulkni tasarruf etadi, firma, A.J.lari nomidan boshqa tashkilotlar biln shartnomalar tuzadilar. Korxona, firma, aktsionerlar jamiyatlari tarkibiy birlikka o`z nomidan shartnoma tuzish va bu shartnoma bo`yicha javobgar bo`lish xuquqini beradi.
Korxonani boshqarish korxona to`ғrisida qonunga asosan amalga oshiriladi. Bu qonunda ko`zda tutilgan tamoyillardan biri butun jamoaning ҳamda uningtashkilotlari muҳim qarorlarni qabul qilish va uni bajarishni nazorat qilishda ishtirok etish yo`li bilan amalga oshiriladigan o`z-o`zini boshqarish tamoyilidir. Tashkiliy tuzilmalar turlari. Tashkiliy tuzilmalar juda turli-tuman, lekin ular umumiy izchil boғliqlikka ega va qonuniyatlarga bo`ysunadi. Boshqarishning tashkiliy tuzilmasining asosiy turi chiziqli va funktsional turlaridir. Ular birikishi asosida turli xil chiziqli-funktsional tuzilmalar tarkib topadi.
Chiziqli tuzilma uning quyi boshqaruv bo`ғinlari yuqori bosqichdagi raҳbarga bevosita bo`ysunushi bilan tavsiflanadi. CHiziqli tuzilmada ҳar bir xodim bitta raҳbarga bo`ysunadi va yuqori tizim bilan faqat u orqali boғlangan bo`ladi. chiziqli tuzilmaning ijobiy tomonlari uning oddiy, ishonchli, kamxarjligidir. Har bir rahbar butun meҳnat jamoasi faoliyati natijalari bo`yicha javobgar. Bu strategik va joriy qarorlarni qabul qilish xuquqi markazlashishiga olib keladi.
Chiziqli tuzilmalarni xal etiluvchi masalalar doirasi keng bo`lmagan, bu masalalar echilishi oson bo`lgan xollarda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Sof ҳolda chiziqli boshqaruv juda kam, asosan, brigada, bo`lim, shirkat, kichik korxonalarda qo`llaniladi.
Chiziqli tuzilmaning asosiy kamchiligi bo`ғinlar koordinatsiyasi puxta bo`lmaydi. Raҳbar universal mutaxassis bo`lishi va unga bo`ysnuvchi barcha bo`ғinlar faoliyatining ҳamma tomonini qamrab olishi lozim.
Funktsional tuzilma - boshqaruv vazifalarining funktsional bo`ғinlar va raҳbarlar o`rtasida taqsimlanishiga asoslanadi. U boshqaruv murakkablashuvi va ixtisoslashuv rivojlanishi bilan bog’liq ҳolda vujudga kelgan.
Funktsional tuzilmada boshqaruvchi ko`rsatmalar nisbatan malakali bo`ladi, lekin yakka boshchilik tamoyiliga rioya qilinmaydi. Funktsional bo`ғinlar soni ortishi bilan ҳar bir bo`ғin mustaqil ravishda hal etuvchi masalalar doirasi torayib boradi.
Muammoning moҳiyati ҳar bir bo`ғin o`z masalasini birinchi navbatda ҳal qilishdan manfaatdor bo`lishida emas, balki bitta ҳam bo`g’in bu masalani etarli darajada asoslangan ҳolda va to`ғri ҳal qila olmasligi, echimlar maydalashib, to`liq bo`lmay qolishidadir. Bu boshqaruvni marakkablashtirib, uning samaradorligini kamaytiradi.
Chiziqli tuzilmani tashkil etish va fnukitsonal tuzilmaning kamchiliklari qo`shma, biriktirilgan tuzilmalar - chiziqli-shtabli, chiziqli-funktsional va boshqa tuzilmalar vujudga kelishiga sabab bo`ldi.
Chiziqli-shtabli tuzilmada chiziqli tuzilma asos qilib olinadi, lekin boshqaruvning quyi bo`ғinga ega ҳar bir bo`ғinida ayrim muҳim muammolar bo`yicha shtablar tuziladi. SHtablar malakali qarorlar tayyorlaydilar, lekin chiziqli tuzilma raҳbari tasdiqlab, quyi darajaga yuboradi. U shtab tavsiyalarini koordinatsiya qiladi, muvofiqlashtiradi va natijada boshqaruv sifati xshilanadi, lekin avzifalar miqdori ko`p bo`lsa. Lekin, vazifalar miqdori ko`p bo`lsa, chiziqli tuzilma raҳbari vazifalari ҳam ortadi. SHu sababli, amaliyotda boshqa qo`shma tuzilmalar vujudga keldi. Ular orasida eng keng tarqalgani chiziqli-funktsional tuzilmadir.
Chiziqli-funktsional strukturada, funktsional zvenolar quyi turgan bo`linmalarga o`zlari buyruq bera oladilar, lekin ular kompetentsiyasiga taaluqli bo`lgan aniq belgilangan savollar bo`yicha. Masalan, rejalashtirish - iqtisodiy bo`limi tsex boshliғiga rejalashtirishni rivojlantirish savollari bo`yicha buyruq berishi mumkin, Zavodnnig bosh buxgalteri esa tsexda xisob va xisobotni yaxshilash bo`yicha va x.k. CHiziqli funktsional strukturasining ustunligi uning boshqaruv prinsiplarini buyruq berishning yagonaligi prinsipi bilan uzviyligidadir. Lekin bu ustunlik strukturada aloqalarning murakkab tiplari mavjud: loyiҳa bo`yicha boshqarish; matritsali struktura va boshqalar.
Loyiha bo`yicha boshqarish ishlab chiqarish texnologiyasining o`zgarishi bilan boғliq qayta qurishlar va yangi texnologiyalar kiritilishi zarur bo`lgan korxona va tashkilotlarda qo`llaniladi. Bunday qayta qurishni amalga oshirish uchun faqatgina shu loyixaga javob beruvchi boshqaruv organi tuziladi. Boshqaruvning loyiҳa bo`yicha organi vaqtinchalik tashkilot ҳisoblanadi. Unga yuklatilgan vazifalar amalga oshirilgandan so`ng u tugatiladi.
Matritsali struktura chiziqli va loyiҳa bo`yicha boshqaruv strukturalarining birlashtirilishi natijasida quriladi. chiziqli boshqaruv prinsipi saqlanib qolinadi, loyiҳa bo`yicha boshqarishga mos ravishda esa mavzularni, ilmiy izlanishlar bo`yicha dasturlar, loyixalashtirish texnologik tayyorgarlik eksperimental ishlab chiqarish maҳsulotini tayyorlash, sotish va x.k.lar tashkil qilinadi. Boshqaruvni tashkil qilishning matritsali strukturasida loyixa yoki dastur raҳbarlarining faoliyati erkinligi ta`minlanadi, ular oldiga qo`yilgan masalalar maqsadli ҳal qilinadi. Ishni tashkil qilish bo`yicha raҳbarning ma`suliyati aniqlanadi, ularning bajarilish muddati, yakuniy natijalar bo`yicha raҳbarning ma`suliyati aniqlanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruv apparatini belgilangan darajada qisqartirishga, boshqaruvning ҳar-xil darajalari va ҳar bir zveno chegarasida aloxida darajalarning vazifalari va funksiyalarini aniq ajratish, xalq xo`jaligi, korxonalar (firmalar) tarmoqlarining xo`jalik mustaqilligini ta`minlashga imkon beradigan yangi tashkiliy strukturalar tuziladi.