O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va inovatsiyalar vazirligi

Kuchlanishning n-ta garmonik tashkil etuvchilar koeffitsienti
1.4.- jadval

3ga karrali bo‘lmagan toq garmonikalar, kV						3ga karrali toq garmonikalar, kV						juft garmonikalar, kV
n	0,38	6...20	35	110...330	n		0,38	6...20	35	110...330	n		0,38	6...20	35	110...330
5	6,0	4,0	3,0	1,5	3		5,0	3,0	3,0	1,5	2		2,0	1,5	1,0	0,5
7	5,0	3,0	2,5	1,0	9		1,5	1,0	1,0	0,4	4		1,0	0,7	0,5	0,3
11	3,5	2,0	2,0	1,0	15		0,3	0,3	0,3	0,2	6		0,5	0,3	0,3	0,2
13	3,0	2,0	1,5	0,7	21		0,2	0,2	0,2	0,2	8		0,5	0,3	0,3	0,2
17	2,0	1,5	1,0	0,5							10		0,5	0,3	0,3	0,2
19	1,5	1,0	1,0	0,4							12		0,2	0,2	0,2	0,2
23	1,5	1,0	1,0	0,4
25	1,5	1,0	1,0	0,4

n=3 va 9 uchun berilgan normal qiymatlar bir fazali tarmoqlarga tegishli. Uch fazali tarmoqlarda 1.4 – jadvalda berilgan qiymatlarning yarmi sifatida olinadi. [14]
n-chi garmonik tashkil etuvchi koeffitsientining ruxsat etilgan chegaraviy qiymatlari 1.4– jadvalda ko‘rsatilganidan 1.5 barobar ko‘proq olinadi.
Elektr energiya sifat ko’rsatkichlarining meyoriy hujatlari talablarni o’rganib uni normalarini jadvalarda keltirib o’tildi. GOST 13109 -97 talablarga asosan elektr enertgiya sifat ko’rsatkichlari me’yoriy talablari keltirib o’tilgan. Bunga asosan sifat ko’rsatkichlarini ruxsat etilgan qiymatlari va chegaraviy qiymatlari mavjud bo’ladi. Chegaraviy qiymatdan o’tkan elektr energiya sifat ko’rsatkichlari me’yoriy talabalarga mos emasligini bilib olishimiz mumkin bo’ladi.
Yuqoridagi ma’lumotlarga asosan xulosa qilishimiz mumkinki Elektr energiya sifat ko’rsatkichlarini buzulishi juda yomon oqibatlarga va avariya holatlarga olib kleishi mumkin. Shu sababli biz tarmoqlardagi sifat ko’rsatkichiga ta’sir ko’rsatadigan qurilmalarni aniqlab, salbiy ta’sirni oldini olishi mumkin bo’lgan modelllarni ishlab chiqishimiz mumkin bo’ladi.

2. BOB. ELEKTR TARMOQLARIDA YUQORI GARMONIKALARDAGI QO‘SHIMCHA QUVVAT YO‘QOTISHLARI

Ishlab chiqarish jarayonlarini jadallashtirish, yangi texnologiyalarni takomillashtirish va joriy etish natijasida ventilli o‘zgartirgichlar, bir fazali va uch fazali elektr payvandlash qurilmalari, katta quvvatli elektr yoy pechlari, volt-amper xarakteristikasi nochiziqli yuklamalar tobora ko‘proq qo‘llanilmoqda. Kuch transformatorlari, magnitli kuchaytirgichlar va gaz razryadli lampalar shunday xususiyatlarga ega. Ushbu qurilmalarning xususiyati – ularning qisqichlariga sinusoidal kuchlanish qo‘llanilganda tarmoqdagi nosinusoidal toklarni iste’mol qiladi.

Nosinusoidal tok egri chiziqlarini har xil chastotali oddiy garmonik tebranishlar majmuasidan iborat murakkab garmonik tebranishlar deb hisoblash mumkin. Tarmoq elementlari orqali o‘tadigan yuqori garmonika toklari bu elementlar qarshiligida kuchlanish pasayishini olib keladi, bu esa asosiy sinusoidal kuchlanishga qo‘shilib, kuchlanish egri shaklining buzulishiga, ta’minot tarmog‘idagi elektr energiyasi sifatining buzulishiga olib keladi ya’ni, elektr qabul qilgichlarni elektr ta’minoti bilan elektromagnit mosligi muommosi hosil bo‘ladi.

1. Kuchlanish nosinusoidalligini hisoblash usuli

Kuchlanish nosinusoidallik koeffitsienti ni hisoblash usuli, ta’minot tarmog‘ining istalgan nuqtasida kommutatsion kuchlanish buzilishlarining haqiqiy qiymatlarni hisoblashga asoslanadi, bu barcha yuqori garmonikani hisobga olish bilan tengdir. Shuning uchun, ventilli o‘zgartirgichlar ishlaganda ni aniqlash uchun alohida garmonikalar darajasini aniqlash shart emas. Bundan tashqari, o‘zgartirgichni nosimmetrik boshqarishda tarmoq toklarining garmonik nosimmetriyasi tufayli ni ifodalarga ko‘ra garmonikaning qiymatlari bo‘yicha baholash katta xatoliklar bilan bog‘liq.[14]

2.1 – rasm. Olti fazali to‘g‘rilagich sxemasida egri kuchlanishdagi kommutatsion buzulishlar

Bu usuldan foydalanish faqat ma’lum miqdordagi yuqori garmonikani hisobga olgan holda yuzaga keladigan xatoliklardan qochish imkonini beradi. 2.2 va 2.3 – rasmlarda ni hisoblashda qanday xato qilinganini aniq ko‘rsatuvchi egri chiziqlar ko‘rsatilgan, gacha bo‘lgan barcha yuqori garmonikalarni inobatga olib hisoblanganda, ga nisbatan ma’lum miqdordagi garmonikani hisobga olgan holda quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: