О‘zbekiston Respublikasi Oliy

О‘RTA MAXSUS PROFESSIONAL TA’LIMNING

1. 
   “Avtotransportga texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash”
   

Avtomobil va dvigatel nazariyasi fanidan

O’QUV DASTURI

Kvalifikatsiya nomi:	1.Texnik-mexanik
O’quv rejadagi tartib raqami:	3.1.2.
Ajratilgan soat:	60

Toshkent 2021 yil

Tuzuvchilar:	J.R.Qulmuxmedov	Toshkent avtomobil va yo’llar texnikumi direktori
	S.O.Mirshaxo’jaev	Toshkent avtomobil va yo’llar texnikumi o’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari
	S.S.Raximberdiev	Toshkent avtomobil va yo’llar texnikumi direktor o’rinbosari..
	R.J.Maxkamov	Toshkent avtomobil va yo’llar texnikumi maxsus fan o’qituvchisi.
Taqrizchilar:	R.S.Xikmatov.	TDTrU t.f.n. dotsent
	U.Soipov.	SHMKFUSTIB yetakchi muxandis

1. 
   O’quv dasturi umumiy talablari
   

Dastur nomi	Avtomobil va dvigatel nazariyasi
Ajratilgan soat	60
Мavzular soni	19
Dasturning maqsadi	Avtomobil va dvigatellarga ta’sir etuvchi omillar haqidagi bilimlarni shakllantirish.
O’zlashtirish (o’qitish) natijalari	-ichki yonuv dvigatelida sodir bo’layotgan texnologik jarayonlarni; -kimyoviy elemenlarning tuzilishi va xossalarini; -zamonaviy avtomobillarning tuzilishi, yonilg’i, moylash va surg’ichli materiallarning avtomobillarni ishlashiga ta’sirini; -avtomobil va dvigatellarga ta’sir etuvchi kuch va momentlarni; -avtomobil va dvigatellarning konstruktsiyalarini bilish.
Bilimlar	-ichki yonuv dvigatellarida sodir bo’ladigan jarayonlarni; -dvigatel, kuvvat va tejamkorlik ko’rsatkichlari; -dizel va benzinli dvigatellarda aralashma xosil kilishni; -dvigatellarni tavsivlashni; -krivoship va shatun mexanizmlarinig kinematikasi va dinamikasini; -avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlarinini; -avtomobillar konstruktsiyasini bilishi.
Ko’nikmalar	-dvigatelning ishlashini mustakil ta’lil qila olishni; -dvigatellarni xar xil tartiblarda ishlashini tavsiflay olishni; -avtomobillarni tortish kuchini; -dinamik xisoblarini bajara olishni; -tormozlash dinamikasi, turgunligi, boshkariluvchanligi, yo’l to’siqlaridan o’tuvchanligi, yurish ravonligi va boshqa xususiyatlarni aniqlay olishni; -avtomobillarni ekspluatatsion xususiyatlarini zamonaviy vositalar yordamida tajribalar orqali aniqlay olishni mustaqil bajarish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak.
O’quv rejasiga muvofiq o’zaro bog’liq bo’lgan fanning nomi	Texmexanika,matematika, fizika,kimyo.
O’qitishni tashkiliy shakli	N/A-nazariy ta’lim;
Dasturga qo’yilgan talab	Majburiy
O’qitish tili	Guruxda belgilangan o’qitish tili asosida
Baholash tartibi	Baholash bo’yicha amaldagi tartib asosida
O’quvchilarning bilim va ko’nikmalarini baholash	og’zaki, savol-javob, test.

2. 
   O’quv dasturi mazmuni
   

№	Mavzuning nomi	Mavzuning qisqacha mazmuni	Jami	O’qitishni		Mustaqil ta’lim
					tashkiliy shakli
11.	Kirish.Texnikaviy termodinamika asoslari, nazariy tsikllar va haqiqiy tsikllar	Termodinamikaviy jarayonlari. Gaz holatining o’zgarishi. Nazariy tsikllarni analiz qilishda qabul qilingan chekinishlar. Benzinli va dizel dvigatellarining haqiqiy tsikli va ularning nazariy tsikldan farqi.	4	N		2
12.	Dvigatel quvvati va tejamkorlik ko’rsatkichlari	Haqiqiy indikator diagrammasi. O’rtacha indikator bosimi, indikator quvvati, indikator FIK. O’rtacha effektiv bosim, effektiv quvvat, mexanik va effektiv FIK.Yonilg’i sarfiga ta’sir etuvchi omillar.	4	N/A		2
13.	Issiqlik balansi	Issiqlik balansi va uning analitik ifodasi. Issiqlik balansi tenglamasining tahlili. Dvigatel tirsakli valining aylanish chastotasi va yuklanish darajasi, siqish darajasi, yondirish burchagi va yoqilg’i aralashmasini tarkibini issiqlik balansiga ta’siri.	2	N		1
14.	Suyuqlik dinamika-si	Suyuqlik dinamikasi. Suyuqlik oqimi va uning kesim yuzasida o’rtacha tezligi. Suyuqlik sarfi. Oqimning uzluksizligi tenglamasi. Teshikdan suyuqlikning chiqishi.	2	N		1
15.	Karbyuratsiya	Karbyurator va injektorga bo’lgan talablar. Kiritish yo’li bo’yicha havo oqimi, bosim va tezlikning o’zgarishi. Havo sarfi. Bosh dozalash (mehyorlash) tizimining turlari va yordamchi qurilmalarning vazifasi, ularga qo’yiladigan talablar, ishlashi va tavsifi.	2	N		1
16.	Dizellarda aralashma hosil qilish	Yondirish kamerasining turlari va ularda aralashma hosil qilish uslublari, bularning bir-biriga nisbatan tavsiflari. Hajmiy, hajmiy pardali aralashma hosil qilish usullari. Yoqilg’ini purkab uzatish. Purkab uzatish sifatining ta’siri.	2	N		1
17.	Dvigatellarni tav-siflari	Tavsif turlari: salt ishlash, tezlik, yuklanish va sozlash. Tavsiflarni olish sharoiti, ko’rinishi, tahlil etilishi va aniqlanishi	2	N		1
18.	Krivoship-shatun mexanizmining kinematikasi	Mexanizm turlari va sxemasi. Markazli krivoship shatun mexanizmida tirsakli valning burilish burchagiga nisbatan dvigatel porshenining yo’li, tezligi va tezlanishi.	6	N/A		3
19.	Krivoship-shatun	Bir tsilindrli dvigatel mexanizmiga ta’sir	4	N/A		2

	mexanizmining dinamikasi	etuvchi kuchlar va momentlar. Kuch va momentlar yig’indisini analitik va grafik usulda aniqlash. Dvigatel tirsakli valining joylashish sxemasi va tsilindrlar soni bo’yicha ishlash tartibi.
20.	Dvigatellarni muvozanatlash	Dvigatellarda muvozanatlash-magan kuchlar va momentlar. Muvozanatlash shartlari. Dvigatellarni muvozanatlash sxemasi. Tirsakli vallarni dinamik va statik muvozanatlash.	2	N	1
11	Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlari	Avtomobilning tuzilishiga qo’yiladigan talablar. Avtomobilning tortish qobiliyati, tortish dinamikasi, yoqilg’i tejamkorligi. boshqaruvchanligi, turg’unligi, yo’l to’siqlaridan o’ta olish qobiliyati, yurish ravonligi, mustahkamligi, uzoq muddat ishlay olish qobiliyati va ta’mirlash.	2	N	1
12	Harakatdagi avto-mobilga ta’sir etuvchi kuch va momentlar	Dvigatelning tezlik tavsifi. Yetaklovchi g’ildirakka ta’sir etuvchi kuchlar va momentlar. Yetaklovchi g’ildirakdagi tortish kuchi, g’ildirakning radiuslari, transmissiyaning FIK. Avtomobilning tortish tavsifi. Avtomobilning harakat tenglamasi. G’ildirakning shataksirash sharti.	4	N	2
13	Avtomobilni tortish dinamikasi	Kuchlar va quvvatlar balansi va uning grafigi. Avtomobilning dinamik omili. Dinamik tavsifi va yuklanish nomogrammasi. Avtomobilning dinamik pasporti. Avtopoezdning tortish imkoniyatini aniqlash.	6	N/A	3
14	Avtomobilning tor-moz dinamikasi	Tormozlashdagi xavfsizlik texnikasi va tormoz momenti. Avtomobilning tormoz kuchi, tormoz dinamikasini baholovchi ko’rsatkichlar. Sekinlashishdagi tormoz yo’li va ta’sir etuvchi omillar. Tormozlovchi kuchlarni o’qlar bo’yicha taqsimlanishi.	6	N/A	3
15	Avtomobilning yonilg’i tejamkorligi	Yonilg’i tejamkorligi ko’rsatkichlari, avtomobil va avtopoezdning yonilg’i tejamkorligi tavsifi. Avtomobil konstruktsiyasi va ekspluatatsion omillarning yonilg’i sarfiga ta’siri.	2	N	1
16	Avtomobilning turg’unligi	Avtomobilning ko’ndalang turg’unligiga ta’sir etuvchi kuchlar. Avtomobilning sirpanish va ag’darilish shartlari. Avtomobil konstruktsion va ekspluatatsion omillarining turg’unligiga ta’siri. Avtomobilning bo’ylama turg’unligi ta’sir etuvchi kuchlar. Avtomobilning shataksirash va og’ish shartlari.	4	N	2
17	Avtomobilning boshqariluvchanligi.	Avtomobilning yonga surilishi, buruluvchanligi va boshqari-luvchanligi.	2	N	1

		Boshqariluvchi g’ildiraklarning burilish burchaklari o’rtasidagi bog’lanish.
18	Avtomobilning yo’l to’siqlaridan o’tuv- chanligi.	Yo’l to’siqlaridan o’ta olish va uning geometrik o’lchamlari. Avtomobilning o’ta olish qobiliyatiga konstruktsiyaning ta’siri.O’ta olish qobiliyatini oshirish usullari	2	N	1
19	Avtomobilning yurish ravonligi	Avtomobilni yurish ravonligini ta’minlash uchun qo’yiladigan asosiy talablar. Avtomobilning yurish ravonligi va uning o’lchov birliklari. Osmalar qattiqligini yurish ravonligiga ta’siri.	2	N	1