O'zbekiston respublikasi oliy

Yuqori daraja: Siz yetti o'lchab, bir kesadigan insonlar toifasidansiz. Internetdagi ma'lumotlarga unchalik ishonmaysiz. Agar bu ma'lumotlar to'g'ri deb aytishsa ham, kitoblarda mukammal ma'lumot berilgan deb hisoblaysiz. Shuning uchun kitoblardan foydalanasiz.

O'rta daraja: Siz vaqtni juda ham tejaydigan insonlar toifasiga kirasiz. Kitob varaqlab vaqt ketkazgandan ko'ra kerakli ma'lumotlami tezda internetdan olishni abzal bilasiz.

Past daraja: Siz har doim vaziyatga qarab ish tutasiz. Sizga biror ma'lumot kerak bo'lsa faqat internet ma'lumotlariga ishonibgina qolmay. taqqoslash maqsadida kitoblardan ham izlab ko'rasiz

Zararli axborotlar tahdidini bartaraf etishni shakllanganlik darajasini aniqlashda talabalarning egallagan bilim va tushunchalarini hayotda qo'llay olishlari nazarda tutildi. Zararli axborotlar tahdidini bartaraf etish shakllanganligi talabaning xulqida, aqliy rivojlanishida namoyon bo'ldi. Talabalar atrof-muhitga o'z munosabatini bildira oladigan, tengdoshlaridagi axborotlar tahdidini bartaraf etish qadrlaydigan bo'lib, ularni o'z faoliyatida namoyon eta boshladilar. Buning natijasida talabaning ongi va tafakkuri ma'naviy-ahloqiy tarbiyalanganlik darajasi rivojlandi. Talabalar odamlarning ogoh va fidoyiligiga ahamiyat bera boshladilar. Biz ularni quyidagicha belgiladik:

1. 
   Zararli axborotlar tahdidini bartaraf etish haqidagi tushunchalar hayotiy va amaliy mazmundagi fazilatlardan iborat bo'lib, talaba faoliyatida, hayotida keng o'rin oldi.
   
2. 
   Talabada zararli axborotlar tahdidini bartaraf etish ko'nikmalarining shakl- lanishi natijasida do'stlari, o'rtoqlari, ota-onalari va boshqa kishilarning hayotida yuz berayotgan voqea-hodisalarga o'z munosabatini bildirish, turli vaziyatlarga to'g'ri yondashish va uni har tomonlama ijobiy hal qilishning eng qulay yo'llarini topish, kundalik hayotidagi muammolarni tahlil qilish, bu haqida munozara yurita bilish kabilar rivojlanib bordi.
   
3. 
   Talabalar o'z Vatani va halqi hayotini o'rganish va muhofaza qilish bo'yicha ishlarni bajarish, ahloq-odob qoidalariga rioya qilish kabilarda faollik ko'rsatdilar.
   

Ta'lim tizimida shaxs xavfsizligi sohasidagi adabiyotlar va ilmiy tadqiqotlarning tahlili shuni ko'rsatadiki, bu masala yuzasidan bir qancha ishlar amalga oshirilgan. Bu muammo yuzasidan ilmiy tadqiqot ishlarini olib borgan olimlar sirasiga I.A. Baeva, S.L. Soloveva, N. G., Rassox, L.N. Sobchik va boshqalarni kiritishimiz mumkin.

Biz mazkur tadqiqotda I.A.Baevaning «Psixologicheskaya diagnostika

75

bezopasnosti obrazovatelnoy sredbi shkolbi» metodikasini modifikatsiyalashtirgan va mavzuga moslashtirgan holda foydalandik.

Mazkur anketa savollariga olingan javoblar asosida quyidagi natijalar ma'lum bo'ldi:

1. Nima deb o'ylaysiz, kasbiy mahoratingizni doimo oshirib borishda axborot-resurs markazidan foydalanish talab etiladimi?

Ha	Ehtimol, ha	Bilmadim	Ehtimol, yo'q	Yo'q
19	1	1		2

Respondentlarning 83%i bu savolga "ha" deb javob berishgan. Demak, ta'lim tizimi xodimlarida mas'uliyat va uni anglash hissi yuqori darajada ekan.




2. "0" siz internet ma'lumotlaridan umuman qoniqmasligingizni; "9" - siz internet ma'lumotlaridan juda ham qoniqishingizni bildiradi. Siz internet maTumotlaridan foydalanishni qaysi katakchaga belgilagan Ьо'1аг edingiz?

0									9
			2	3	5	5	3		4

Mazkur shkala orqali respondentlarning o'z hayotidan qanchalik qoniqishlari ko'гinib turibdi. Natija shuni ko'гsatmoqdaki, respondentlarning o'z hayotlaridan va turmush darajalaridan qoniqish hosil qilish darajalari yuqori.




3. YAqin 1-2 yil ichida kitoblardan voz kechgan holda internet ma'lumotlaridan foydalanishga o'tib ketishni xohlarmidingiz?

Ha	Bilmadim	Yo'q
6	1	16

Bu savolga respondentlarning 70%i "yo'q" deb, 26% esa "yo'q" deb javob berishgan. Demak, respondentlarning mutlaq ko'pchiligi o'z ish o'rinlari bilan qoniqadilar va boshqa ishga o'tishni rejalatirishmagan.




4. Hozirgi ishingiz sizning qobiliyatlaringizni rivojlanishiga olib kelayapti deb o'ylaysizmi?

Ha	Ehtimol, ha	Bilmadim	Ehtimol, yo'q	Yo'q
20	2			1
Natijalardan ko'rinib turibdiki, 87% respondentlar mehnat fao					iyatlari shaxsiy

qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qilayapti deb hisoblashadi. Bu esa ularning o'z ish faoliyatlaridan qoniqish va rag'bat hosil qilayotganliklarini bildiradi.

5. Siz internet ma'lumotlarining barchasiga salbiy munosabatdamisiz?

Ha	Bilmadim	Yo'q
5	3	15

65% respondentlar bu savolga "yo'q" deb, 22% respondentlar "ha" deb, 13% respondentlar esa "bilmadim" deya javob berishgan. Natijalardan ma'lumki, ta'lim tizimi xodimlarining ko'pchiligi o'z kasblarini yoki ish o'rinlarini o'zgartirishga ehtiyoj sezishmayapti. Demak, ular faoliyatlaridan umuman olganda qoniqish hosil qilishmoqda.




6. Hozirgi internet ma'lumotlariga tanqidiy munosabatda bo'lish sizda qanday kayfiyat uyg'otadi?

Doimo yomon	Ba'zan yomon	Ta'sir qilmaydi	Ba'zan yaxshi	Doimo yaxshi
	7		7	9

39% respondentlar bu savolga "doimo yaxshi", 30% respondentlar "ba'zan yaxshi" deb javob berishgan umumiy kayfiyat yuqori ekanligini ko'rsatib turibdi. Biroq, yana 30% respondent bu savolga "ba'zan yomon" deya javob berishi ta'lim muassasalarida muammoli vaziyatlar va shaxs kayfiyatiga salbiy ta'sir etuvchi holatlar ham bo'lib turishidan dalolat bermoqda.




7. Quyida ko'rsatilgan ARM tavsiflaridan sizning fikringizcha muhim bo'lgan beshtasini tanlab oling va ularni 5 ballik tizimda baholang.

ARM muhiti tavsifi	Tanlangan tavsiflarning qoniqish darajasi
	juda yuqori darajada	yuqori darajada	o'rtacha	kamroq darajada	umuman y°'q
1. O'qituvchilar bilan o'zaro munosabatlar		12	6
2. O'quvchilar bilan o'zaro munosabatlar		13	6
4. Hissiy qulaylik	2	2	4	1
5. O'z fikrini erkin aytish imkoniyati	2	7	8	1
6. Manbalarga hurmat tuyg'usi	3	3	3
6. SHaxsiy qadr-qimmatini	1	5	2	1

saqlash
7. Yordam olish imkoniyatining mavjudligi		1	3	1
8. Faollik va tashabbus ko'rsatish imkoniyati	1	5	5	1
9. SHaxsiy muammo va qiyinchiliklarni inobatga olinishi		1	2	2
10. Taklif va mulohazalarga e'tibor	1	5	2
11. SHaxsiy qarorlar qabul qilishda ko'makning mavjudligi		2	1

Respondentlardan ARM hayoti tavsiflaridan muhim bo'lgan beshtasini tanlab olib, ulardan qoniqish darajasini baholash so'ralgan edi. Respondentlar "O'quvchilar bilan o'zaro munosabatlar", "O'qituvchilar bilan o'zaro munosabatlar", "O'z fikrini erkin aytish imkoniyati", "Faollik va tashabbus ko'rsatish imkoniyati", "Taklif va mulohazalarga e'tibor" tavsiflarini eng ko'p tanlashgan. Natijalardan "O'quvchilar bilan o'zaro munosabatlar"dan qoniqish darajasi eng yuqori chiqqanligi ko'rinib turibdi. Boshqa ijtimoiy hayot tavsiflaridan ham qoniqish darajasi yuqori ko'rsatkichni qayd etib turibdi.

8. Ijtimoiy tarmoqlardan tarqatilayotgan ma'lumotlarga tanqidiy nuqtai nazar bilan qaraysizmi?

Ha	Ehtimol, ha	Bilmadim	Ehtimol, yo'q	Yo'q
20	2	1

Natijalardan ma'lumki, 87% respondentlar o'z kasbini qiziqarli deya hisoblaydilar. Demak, ta'lim tizimi xodimlari o'z kasbiy faoliyatlarini yoqtirishlari ko'rinib turibdi.




9. Ijtimoiy tarmoqlarda tarqatilayotgan reklamalardan o'zingizni qanchalik himoyalangan deb hisoblaysiz?

Butunlay himoyalanmagan	Himoyalanmagan	Aytish qiyin	Himoyalangan	Butunlay himoyalangan
0	1	3	12	9

Natijalardan ma'lum bo'layaptiki, respondentlar Ijtimoiy tarmoqlarda tarqatilayotgan reklamalardan o'zlarini himoyalangan his etadilar.




10. Ijtimoiy tarmoqni tezkor va qulay axborot manbayi sifatida qaraysizmi?

Ha	Bilmadim	Yo'q
20	2

87% respondentlarning ijtimoiy tarmoqni tezkor va qulay axborot manbayi sifatida qaraydi, ularning ijtimoiy tarmoq tizimida o'zlarini xavfsiz his etayotganligiga dalolat bo'la oladi.

3.2. Tajriba-sinov ishlarining natijalari

Yakuniy tajriba-sinov ishlarida 2015-2017 yillar davomida Farg'ona davlat universiteti pedagogika fakultetining professor-o'qituvchi va talabalari ishtirok etdi.

Tajriba-sinov ishlarini amalga oshirishda pedagogik kuzatuv, so'rovlar uyushtirish, suhbat, intervyu va anketa metodlaridan foydalanildi. Tajriba-sinov ishlarining natijalarida ta'lim-tarbiya jarayonida zararli axborotlarni bartaraf etilishi ko'rsatildi.

Anketalarda tajriba va nazorat guruhlaridagi respondentlarning ko'rsatgan natijalari, ikkala guruhlarning orasidagi farq hamda professor-o'qituvchilar va talabalardagi natijalar xilma-xilligi tahlil etildi.

Pedagogik tajpiba-sinov natijalapini tahlil etishda ta'lim-tarbiya jarayonida zararli axborotlarni bartaraf etish yuzasidan olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalariga asoslangan holda matematik-statistik tahlil metodi qo'llanildi.

Tajriba-sinov jarayonida 40 nafar respondent-o'qituvchi; shundan tajriba guruhida 1В nafar va nazorat guruhida 22 nafar o'qituvchi ishtirok etdi. O'qituvchilarning tajriba va nazorat guruhlaridagi ko'rsatkichlari anketa asosida o'rganilishi quyidagi jadvalda aks etgan:

2-jadval

Daraja	O'qituvchilarning umumiy soni 40 nafar
	Tajriba guruhlari ni = 18 nafar			Nazorat guruhlari n2 = 22 nafar
	Dastlabki tajriba	Yakuniy tajriba	Dastlabki tajriba		Yakuniy tajriba
Yuqori	4	lO	3		9
O'rta	5	б	9		б
Quyi	9	2	lO		7

Matematik-statistik tahlil V.Bespalko metodi bo'yicha olib borildi:

a *5 + a *4 + a *3

л =

a *5 + a *4 + a *3 83

л = 83

^ 28*5+8*4+4*3 ^ 84

K = = 4.6 84

3 40 84

Д^ = Ç-H = (07 - 04) = 0.27 85

(C+r) (0.7 + 0.4) 85

Metodika mohiyatiga ko'гa hosil bo'lgan qiymatlar asosida tajriba va nazorat guruhlarining o'qituvchilari tomonidan qayd etilgan ko'гsatkichlaг o'rtasidagi o'гta arifmetik ayirma topiladi. Ya'ni:

t=Ki-K2= 4,4 - 4= O,4. 2-jadvalga asosan, yakuniy tajriba ishlari natijalarini tajriba va nazorat guruhlaridagi zararli axborot bartaraf etilganlik ko^satkichlari l-diagrammada aks etgan.

44
31 —,	33,8 40
30 ^33'^3		' ft
	l\ Л	J
/ Я 1 '— —'	Щ ■^n	"1	n

50 40 30 20 10 0


nazorat


quyi o'rtachayuqori




Tajriba-sinov jarayonida 90 nafar respondent-talaba; shundan tajriba guruhida 40 nafar va nazorat guruhida 50 nafar talaba ishtirok etdi. Talabalarning tajriba va nazorat guruhlaridagi zararli axborot bartaraf etilganlik ko'rsatkichlari anketa asosida o'rganilishi quyidagi jadvalda aks etgan:

3-jadval

Mezonlar	Talabalarning umumiy soni 90 nafar
	Tajriba guruhlari n1 = 40 nafar			Nazorat guruhlari n2 = 50 nafar
	Dastlabki tajriba	Yakuniy tajriba	Dastlabki tajriba		Yakuniy tajriba
Yuqori	8	28	10		14
O'rtacha	10	8	15		16
Quyi	22	4	25		20

Tajriba guruhlari uchun o'rta arifmetik qiymat:

^ 28*5+8*4+4*3 ^

K = = 4.6

³ 40

•