O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

NAZORAT SAVOLLARI
1. Javdarning afzallik jihatlarini gapirib bering.
2. Tritikalening afzallik jihatlarini gapirib bering.
3. Javdar unidan non yopiladimi?
4. Tritikalening bug'doydan qanday farqi bor?
91

---

Suli
Ahamiyati. Sulining doni va somoni yoki k o ‘k massasi chorva mollari 
uchun to ‘yimli ozuqa sifatida keng ishlatiladi. Shuningdek, donidan
yorm a va kofe kabi o ziq-ovqat m ah su lo tlari ham tay y o rlan ad i. Bu 
m ahsulotlar oqsil, kraxm al va vitam inlarga boy bo'lib, yosh bolalam ing 
shifobaxsh ovqat sifatida k atta aham iyat kasb etadi. Sulining somoni va 
poxoli boshqa donli ekinlarnikiga q a ra g a n d a chorvachilikda yaxshi 
ozuqadorligi bilan qimm atlidir. Bir kg suli donining to'yimliligi bir ozuqa 
birligiga teng.
Tarixi. Suli qadim iy ekinlardan hisoblanib, yovvoyi holda qadim - 
qadim dan b u g 'd o y va a rp a ekinlari ichida aralash m a holida uchrab 
kelgan. Tashqi sharoitga chidamliligi sababli m adaniy shakllari alohida 
ekila boshlangan. Yevropada suli ekini eram izdan 1500-1700 yillar ilgari 
ekilganligi haqida tarixiy m a’lumotlar uchraydi. H am do'slik davlatlarida 
esa u XI asrdan boshlab ekila boshlanganligi m a’lum.
Jahon dehqonchiligida sulini ekish m aydoni 26 mln gani tashkil etib, 
bu ekin G 'arbiy Y evropa, AQSH va K anada davlatlarida k o 'p lab ekiladi. 
O 'rtacha don hosili 19 s/ga teng.
O 'zb ek isto n d a suli don va k o 'k a t m assa uchun ekilib, m aydoni 
jihatidan arpadan keyingi o'rinni egallaydi. Respubikamiz sug'oriladigan 
yerlarida sulidan 20-35 s/ga don hosili va 150-400 s/ga k o 'k a t yetishtiriladi.
Biologiyasi. Sulining urug'i 2-3°C da una boshlaydi, unib chiqish va 
tuplash davrlari uchun 15-18° С eng qulay hisoblanadi. Yosh niholi 8- 
9° С sovuqqa chidash beradi.
S u lin in g ild iz siste m a si tez riv o jla n is h n a tija s id a b a h o rg i 
q u rg 'o q ch ilik d a n bahorgi b u g'd o y va a rp a g a q a ra g a n d a kam z a ra r 
ko'radi.
Suli nam talab o'sim llik, uning qobiqli navlari qobiqsiz donlilarga 
nisbatan unib chiqish uchun k o 'p nam talab etadi. Suli unishi uchun 
d o n n in g o g 'ir lig ig a n is b a ta n 60 fo iz n a m n i s h im a d i. S u lin in g
transpiratsiya koeffitsienti 474 ni tashkil etadi. Boshqa g 'alla ekinlariga 
q arag an d a sulining tu p ro q q a talabchanligi past b o 'lib , ildizi 120 sm 
c h u q u rlik k a va yon to m o n ig a 80 sm g ach a b o rad i. Suli o 'sim lig i 
tu p ro q d a n q iy in e ru v c h a n o zu q a e ritm a la rin i yaxshi o 'z la s h tiris h
xususiyatiga ega. K uchli s h o 'rla n g a n tu p ro q la rd a suli yaxshi hosil 
berm aydi.