O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Muammolar. K a rto sh k a ekiniga z a ra rk u n a n d a la rd a n sim q u rt, kuzgi 
tu n la m , k o lo ra d o q o 'n g 'iz i va q a n d a la r k a tta z a ra r y etk az ad i. Kuzgi 
tu n lam g a qarshi 7 foizli g ra n u lla n g an xlorofoslangan k a rto sh k a ekilish 
v a q tid a gektariga 50 kg tu p ro q q a solinishi kerak. O 'sish d av rid a 0,5 foiz 
x lo r o f o s f o r e ritm a s i s e p ilis h i k e r a k . K o lo ra d o q o 'n g 'i z i g a q a r s h i 
K IN M P K S 5% (0,15-0,2 1 ga m av su m d a 2 m arta ), M O S P IL A N 20 %, 
(0,02-0,025 kg ga)., S U M I - A L F A 5 % (0,25 1 ga) hosil y ig 'ish g a 20-30 
k u n q o lg an d a 1-2 m a rta ishlatiladi, detsiyasum m a alfa p re p ara tlarin in g
b ir o r ta s id a n 0 ,15-0 ,3 k g , q a n d a la r g a q a r s h i esa B I-58 y o k i a n tis h
p re p a ra tla r in in g b iro rta s id a n 0 ,1 5 -0 ,2 0 foiz e ritm a s i sep ilish i k erak . 
K o lo ra d o q o 'n g 'iz la rin i terib olish, g 'u m b a k v a tux um ig a qarsh i sum itsin 
ishlatish ijobiy natija beradi. P o y a n em ato d ig a q arsh i tu p ro q k arb atio n
bilan ishlanadi, lm 2ga 150-200g p re p a ra t to 'g 'r i keladi.
122

---

K n rlo sh k a k a s a llik la rid a n fu z a rio z so 'lis h , m a k ro sp o rio z , x alq ali 
»bit mil kabi kasalliklar ayniqsa k o ‘p tarq alg an . B undan tashq ari fito fto ra 
hum uchrab turadi.
M akrosporioz va fitoftoraga qarsh i 1 foizli b ordo suyuqligi eritm asi 
shuningdck, m is xloridning 0,3-0,5 foizli eritm asi yoki sineb p rep aratin in g
0,4-0,5 foizli suspcnziyasi purkaladi.
M urfologiyasi. M adaniy k a rto sh k a tu g an ak m eva hosil qiladigan k o ‘p 
yillik o 'tim lik b o 'lib , uni yer ustki qism li barg va poyalari h ar yili o 'sa d i 
va nobud b o 'lad i.
K a rto s h k a v cg c ta tiv o 's im ta la r i va q a la m c h a la rid a n k o 'p a y a d i. 
K u n d an ta s h q a r i k a r to s h k a u r u g 'id a n h am k o 'p a y a d i. Bu u s u ld a
ko'pitylum h qiyin bo'lganligi uchun bu usul faq at k arto sh k a seleksiya 
Itliluiula q o 'lla n ila d i.
//h a y d a lm a q a tla m id a jo y la s h a d i. Ildiz p o y a b o 'g 'im la r id a n , o q ildiz 
(nlolon)dan va p oyaning y an a tu g a n a k g a b irik k an qism id an 3 -5 tad a n
g u ru h b o 'l i b o 's i b c h iq a d i. U r u g 'id a n e k ils a o 'q ildiz riv o jla n a d i. 
K ailonhka tu g an ag i m uhim biologik x ususiyatg a, y a ’ni tin im d av rig a 
ega, nhimmg uchun u kovlab o lin g an id an so 'n g tezda o 'sm ay d i. T inim
d a v n k o'pch ilik navlarda 60 k u n d an k o 'p v aq t talab etadi.
1‘oya.il.
K a rto sh k a 3-5 va u n d an k o 'p poya hosil qilib, tik yoki yotib 
o 'lu v c h i o 'lim lik d ir, poyalari ham o ‘z n av b atid a shoxlaydi. P oyalari uch 
yoki to 'r t q m a li, kam dun-kam holda yum aloq b o 'lad i, pastki qism ining 
Ivlil g ’ovak, k u ito ih k a ekilganda bir poyali o 'sim lik o 'sib chiqadi.
Ilatffl
toq patsim on, kcsikli 3-7 ju ft b arg la rd an ib orat. U larn in g
in,m ula m ay da burgchular jo y la sh g a n b o 'la d i. M ay da b arg ch alarn in g
kutta-kichikligi, shakli va soni k a rto c h k a n in g nav belgilari hisoblanadi. 
Ilarg va p o y alar kalta tu k ch alar bilan q o p lan g an b o 'lad i.
O uli gajaklarga to 'p la n g a n to 'p g u l k o 'rin ish ig a e g a . G u llari ikki jinsli, 
o ’/id a n ch u n glanuvshi, to jb a rg la ri q o 's h ilib ketgan , naviga q a r a b oq, 
i|t/g ’inh b m alsha yoki zangori-binafsha rangli b o 'lad i. K arto sh k a naviga 
q n ittb g u lla s h b o s q ic h i te z lig i b ir x ild a b o 'lm a y d i. B a ’zi n a v la r i 
g 'u n c h a iin i tash lay d i va g u lla m a y d i, b o sh q a la ri esa gu llay d i, am m o
ch angchining jinssiz b o 'lg an lig id an m eva (u ru g 1) hosil qilm aydi. F a q a t 
iiyrim navlargina urug' hosil qilish xususiyatiga ega b o 'lad i.
Guito'plami
supurgisim on, po y a va yon shoxlarning uchida joylashadi. 
( J u lto 'p la m n in g asosiy o 'q i p o y a d a v o m i b o 'lib , u n d a n y on sh o x la r
123

---

paydo b o 'la d i va uning uchida boshoq chalar, y a ’ni gullar, do n jo ylashgan 
b o 'la d i. J o 'x o r in in g su p u rg isim o n tu rla rid a ta rq o q , d o n li n a v la rid a
egilgan, zich, qandli nav larid a esa yarim tarq o q shaklga ega b o 'lad i.
M evasi
ikki uyali k o 'p u ru g 'li, sariq-yashil rangli rezavordir. U ru g 'i 
m a y d a , yassi, sa riq -p u sh ti ra n g d a b o 'lib , m u tlo q o g 'irlig i 0,5g g ach a 
b o 'la d i (8-rasm ).
T u g an ag i yerosti p oya (o q ildiz - stalon)ning y o 'g 'o n la sh g a n uchidir. 
S to lo n n in g tu g a n a k k a b irik k a n q ism ig a k in d ik dey ilad i. B o sh q a h a r 
q a n d a y
n o v d a
s in g a r i 
t u g a n a k l a r
h a m
u s tk i 
to m o n id a n
o 'sa d i.T u g a n a k n in g ustki q ism ida spiral shaklida jo y lash g an k o 'z c h a la r 
bor. K o 'z c h a la r tu g a n a k n in g y u q o ri q ism id a k o 'p v a p a s tk i k in dik li 
y a r m id a esa k a m b o 'l a d i . K o 'z c h a d a q o s h c h a b a r g o 'r n i b o 'la d i, 
k o 'z ch an in g o 'z id a 3-4 ta k u rta k b o 'lib , ular o 'sib no vd a chiqaradi.
K o 'z c h a la rd a k u rta k la m in g ham m asi k o 'k a rm a y d i. O d a td a , fa q a t 
o 'r t a s i d a g i , o 'r t a d a g i k u r t a k n i n g n is h i z a r a r l a n g a n d a esa u n in g
yonidagilaridan biri k o 'k a ra d i. B ordi-yu ikkinchi nish zararlan sa, uchinchi
T u g a n a k sirtid ag i h a m m a k o 'z c h a la r olib 
ta s h la n g a n d a , u n in g ic h k i t o 'q i m a l a r i d a n
q o 'sh im c h a k u rta k la r hosil b o 'lish i m um kin.
T u g an a k larn in g eti oq, sariq, qizil va zangori 
b o 'la d i. P o 's ti sariq, pushti, qizil, och zangori 
yoki k o 'k ran g d a b o 'lad i. T u g an a k larn i p o 'sti 
k a rto sh k a naviga b o g 'liq b o 'lib , u silliq, g 'a d ir- 
b u d ir yoki to 'rs im o n b o 'lish i m um kin.
T u g a n a k n a f a s o lis h i u c h u n u n in g
y asm iq ch alar deb ataluvsh i k o 'p la b teshiklari 
b o 'la d i.