O’zbekiston Respublikasi Oliy Va Maxsus Ta’lim Vazirligi

Tushum kelishigi. Ish-harakatni o‘ziga qabul qilgan narsani 
anglatib, kimni? nimani? qayerni? so‘roqlaridan biriga javob bo‘ladi.
Tushum kelishigining asosiy ko‘rsatkichi –ni bo‘lib, mazkur kelishik 
bilan shakllangan so‘z hamma vaqt o‘timli fe’l bilan birikadi: hayotni 
tushunmoq, vazifani bajarmoq, bahorni his qilmoq, dalani aylanmoq. 

She’riy nutqda tushum kelishigi –n shaklida ishlatiladi: Tinim yo‘q, 
har nafas sep yozar, bahor yozib o‘z tugunchagin (H.O.).

Tushum kelishigi men, sen olmoshlaridan so‘ng va mumtoz 
she’riyatda –i shaklida ishlatiladi: Men+i tanimay, sen+i tanibdi. Adl 
qulog‘ila eshit holim+i (Muqimiy.). 

Tushum kelishigi belgili va belgisiz ishlatiladi. Atoqli va shaxs 
bildiruvchi otlar, egalik affiksini olgan turdosh ot, aniqlovchi olgan ot, 
harakat nomi, olmosh, son, sifat, ravish va boshqa otlashadigan so‘zlar 
tushum kelishigi bilan turlansa har doim belgili bo‘ladi: Navoiyni oldim 
qo‘limga (H.O.). Yo‘lchi titroq qo‘llari bilan Gulnorning sochlarini 
asta siladi (O.). Egilgan boshni qilich kesmas. Bo‘linganni bo‘ri yer. 
(Maqol) 

Tushum kelishigidagi so‘z, asosan, bir turdagi narsani ifoda qilib, 
uni ta’kidlash lozim bo‘lmaganda belgisiz qo‘llanadi: «Eshon hey» 
degani esa «Hovliga borib ayt, nozik mehmon olib kelaman»degani 
bo‘lar ekan (A.Q)²⁷. Shoirlari g‘azal yozadi, botirlari kanal qazadi (H.O). 



Tushum kelishigining doim belgisiz ishlatilishi, ma’no kasb etmoq, 
farzand kutmoq, quloq solmoq singari turg‘un birikmalarda ham 
uchraydi. 

Tushum kelishigidagi so‘z gapda vositasiz to‘ldiruvchi vazifasini 
bajaradi: Umrini ilmga bag‘ishlagan odam abadiy umrga erishadi. 

Nemis tilini o'rganuvchilar uchun shaxsiy olmoshlarning egilishi odatda alohida qiyinchiliklarni keltirib chiqarmaydi, chunki olmoshlarning ushbu toifasi eng sodda va mantiqiy, ko'p jihatdan rus tilidagi tegishli olmoshlarga o'xshaydi va boshqa nemis grammatik mavzusi – ma'lum maqolalarning egilishi bilan chambarchas bog'liqdir. Nemis tilidagi shaxsiy olmoshlar men-ich, siz-du, u-er, u — es, u — sie, biz — wir, siz — ihr (ko'plik), ular — sie, siz (muloyim shakl) — Sie.

Nemis tilini o'rganayotganda-shaxsiy olmoshlarning pasayishi — "men-ich" ma'ruzachi yoki yozma matnda tinglovchilarga murojaat qiladigan shaxsni anglatishini tushunish kerak; "siz-du" - ma'ruzachi, tinglovchi yoki o'quvchi murojaat qiladigan ma'lum bir shaxs (birlik), aksariyat hollarda bu murojaat ishonchli, yaqin kishiga;" u, u, u – er, sie, es " aytilgan yoki eslatib o'tilgan shaxs yoki ob'ektni nomlaydi; "biz — wir" olmoshi bir vaqtning o'zida bir nechta shaxslarni, shu jumladan ma'ruzachini anglatadi; "siz — ihr" olmoshi bir vaqtning o'zida bir nechta tinglovchilar yoki o'quvchilarga murojaat qiladi va mos keladi birlikda "siz — du" olmoshi; "ular — sie" olmoshi ko'rib chiqilayotgan shaxslarni yoki ob'ektlarni bildiradi va o'z funktsiyalari bo'yicha birlik ichida uchinchi shaxsga mos keladi.

Wir gedenken der im 2. Weltkrieg gefallenen Helden (= Wir gedenken ihnen). - Biz ikkinchi Jahon urushida halok bo'lgan qahramonlarning xotirasini hurmat qilamiz (=biz ularning xotirasini hurmat qilamiz).

Rus tilidan farqli o'laroq, nemis tilida genetik va ayblov holatining shaxsiy olmoshlari shakli mos kelmaydi – bunga alohida e'tibor berish kerak.

Nemis tilidagi ²⁸"siz" ning muloyim shakli, rus tilidan farqli o'laroq, ikkinchi shaxsning ko'pligi bilan emas, balki uchinchi shaxsning ko'pligi bilan mos keladi –"ular — sie" = "siz — Sie". U nutqda bir kishiga yoki bir nechta odamga xushmuomalalik bilan murojaat qilish kerak bo'lganda ishlatiladi. Xuddi rus tilida bo'lgani kabi, ushbu shaklni barcha holatlarda bosh harf bilan yozish yozma nemis tilida majburiydir. Odatda, bu shakl begonalarga yoki yuqori martabali shaxslarga murojaat qilishda ishlatiladi. Undan farqli o'laroq, olmosh siz—ihr ma'ruzachi tinglovchilarga xushmuomalalik bilan murojaat qilishni talab qilmasdan ko'plik bilan murojaat qilishi kerak bo'lganda ishlatiladi.

Ko'plik (Plural) va birlik (Singular) shaxs birlikda ishlatiladigan shaxsiy olmoshlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ko'p hollarda (bu uchinchi shaxsning Singular va Plural-ga tegishli) ularning oxirlari deyarli tegishli aniq maqolalar bilan to'liq mos keladi. Buni yuqoridagi jadvalni tahlil qilish orqali ko'rish mumkin.

Der Junge war unerträglich — er hat geschrien und mit den Füssen gestampft. - Bola chidab bo'lmas edi-u qichqirdi va oyoqlarini qoqdi.

Das Mädchen sendet besondere Strahlen aus — es macht mich verrückt. - Qizdan maxsus nurlanish chiqadi-u meni aqldan ozdiradi.

Mir schmeckt diese (die) Pizza — sie ist immer gut. - Menga bu pizza ta'mi yoqadi-bu har doim yaxshi.

Im vorigen Jahr waren unsere (die) Eltern am Schwarzen Meer. Dort haben sie unvergessliche Tage verbracht. - O'tgan yili ota-onamiz qora dengizda edi. U erda ular unutilmas kunlarni o'tkazdilar.

Nemis tilini o'rganayotganda - "shaxsiy olmoshlarning moyilligi", shuni ta'kidlash kerakki, nemis va rus tillaridagi olmoshlar deyarli bir-biriga to'g'ri keladi, ammo bu erda har doim ham ushbu olmoshlar nutqda almashtirilishi mumkin bo'lgan ismlarning tegishli jinsini hisobga olish kerak. Masalan: qaychi / ular-Die Schere / sie (u), tulki / u-der Fuchs / er (u), sut / u-die Milch / sie (u), non / u - Das Brot / es (u), maymun / u-der Affe / er (u), bola / u – Das Kind / es (u), plastinka / u — der Teller / er (u), bodring / u – die Gurke / sie (u), pomidor / u – die Tomate / sie (u) va boshqalar.²⁹

Nutqda ishlatilganda, shaxsiy olmoshlar predmet yoki to'ldiruvchi rolini o'ynashi mumkin, chunki shaxsiy olmoshlar, egalik olmoshlaridan farqli o'laroq, hech qachon otlar bilan ishlatilmaydi, garchi ba'zi hollarda imlo va talaffuzda ular bilan mos keladi. Ular har doim mustaqil nutq birliklari sifatida ishlatiladi. Nemis tilini o'rganuvchilar uchun shaxsiy olmoshlarning egilishi foydali va vizual bo'lishi mumkin, agar siz ulardan foydalanishni aniq misollar bilan ko'rsatsangiz.

Ich bestelle Schweinebraten und grünen Salat. - Men qovurilgan cho'chqa go'shti va yangi sabzavotli salat buyurtma qilaman.

Du bist ja ein Spaßvogel! - ex siz xazilkash

Er kauft mir ein Fahrrad zum Geburtstag. - U menga tug'ilgan kunim uchun velosiped sotib oladi.

Sie möchte diese Regeln wiederholen: sie sind besonders schwierig. - U ushbu qoidalarni takrorlashni xohlaydi: ular ayniqsa qiyin.

Dieses Buch haben wir gelesen – es war unheimlich interessant! - Men bu kitobni o'qidim – bu juda qiziqarli edi!

Ihr habt uns nicht gesehen, wir sind sicher. - Siz bizni ko'rmadingiz-biz bunga aminmiz.

Mich interessiert in erster Linie die Frage, warum Sie ihn so beleidigt haben. – Meni birinchi navbatda nima uchun uni shunchalik xafa qilganingiz haqidagi savol qiziqtiradi.

Nutqda ismni almashtirish uchun faqat uchinchi shaxs olmoshlari ishlatilishi mumkin, qolganlari ular uzatgan ma'noga ko'ra bu rolga mos kelmaydi
. Masalan,:Heute haben wir Tomaten und Gurken auf dem Markt gekauft. Sie waren so lecker, dass wir sie morgen wieder kaufen. - Bugun biz bozorda pomidor va bodring sotib oldik. Ular shunchalik mazali ediki, ertaga biz ularni yana sotib olamiz.

Nemis tilini o'rganayotganda, nemis olmoshlarining egilishi unchalik murakkab bo'lmasa-da, juda muhim mavzudir, chunki nemis tilida qisqa gaplarni tuzishda ham shaxsiy olmoshlardan foydalanish o'ta zaruratga aylanadi.

Xulosa
Kelajakdagi maqsad va orzularga erishish uchun qo`shimcha imkoniyatlar kaliti bo`lib xizmat qiladi.Qat``iyat esa mashaqqat va sinovlarga qaramasdan muvaffaqqiyatga erishish uchun bizga yordam beradi.Qat`iy irodaning asosi esa sabrli bo`lish va mehnat qilishdan to`xtamaslikdir.Albatta chet tillarini o`rganish oson ish emas.Inson o`zi- ga bo`lgan ishonchini yo`qotmaslidi darkor.”Ucha olishingga shubha qilgan maha- ling sen bu imkoniyatni bir umrga qo`ldan boy berasan”.Shu sababli ham til o`rga- nishni hozirdan boshlang.Chunki,ilm olishning erta kechi yo`q.Olg’a tengdoshim!


Chet tilini bilishimiz nafaqat o‟zimizga balki jonajon yurtimizga ham foyda keltira di.Yillar davomida mamlakatimiz jahon standartlariga munosib bo‟lish uchun tez suratlarda rivojlanmoqda.U jahonda maqtansa arzigulik binolar qurmoqda,ilmiy tadqiqotlar olib bormoqda va shu bilan birga uning bayrog‟ini yuksaklarga ko‟ta- ruvchi yoshlarni tarbiyalamoqda.Prezidentimiz aytganidek chet tillarini bilish biz- ga jahon eshiklarini ochadi.Rahbarimiz xorijiy tillarni bilgan kasb egalariga qo‟- shimcha qulayliklar berdi.Jumladan:inliz tili o‟qituvchilarining oylik maoshiga 50% qo‟shimcha miqdor berilishi joriy qilindi.Bu o‟qituvchilarda o‟z kasbiga bo‟l- gan faxr tuyg‟usini oshirdi.2022-yil Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev imzola- gan qarorlariga binoan 2022-yilning o‟quv yilidan boshlab chet tillari fanidan dars beradigan har bir o‟qituvchida xalqaro yoki milliy sertifikat bo‟lishi shart deb bel- gilandi.Shu qarorga muvofiq o‟qituvchilar hamda barcha bo‟lajak pedagoglar o‟z bilimini yanada mustahkamlab sertifikat qo‟lga kiritish uchun tayyorlanishmoqda.

Xulosa qilib aytadigan bo‟lsak,jadal suratlar bilan rivojlanib boryotgan zamonda yashar ekanmiz biz ham shu zamonga mos va xos bo‟lishimiz kerak.Bizni boshqa bolalardan nima farqimiz yoki kamchiligimiz bor?Inson qilgan ishni albatta boshqa inson ham qila oladi.To‟g‟ri,til o‟rganish mushkul ish bo‟lishi mumkin.Ammo shu bilan birga bu juda zavqli mashg‟ulot.O‟zingiz o‟ylab ko‟ring qo‟shimcha bir tilni bilsangiz davlatlararo sayohat qilishingiz,biror davlat oliygohida taxsil olishingiz, ishlashingiz va eng muhumi komil inson darajasiga chiqishingiz mumkin.Shu bilan birga sizga til o‟rganishingiz uchun qulayliklar yaratib bergan jannatmakon yurtin-gizning mavqeyini yanada yuksakroqqa ko‟tarish imkoni bo‟ladi.”Yangi O‟zbekis- ton”ni rivojlantirish uchun yoshlarning bilimiga bilim qo‟shib,ma‟naviyatini yuk- saltirish,qobiliyatlarini oshirish va chet el davlatlarining tili va sinalgan ko‟nikmala larini o‟rganishga chorlash lozim.Bu barchamiz uchun birdek foydali aziz yurtdoshim !