O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim

2.1.3. Binoning konstruktiv sxemalari 
Har bir binoning bir necha konstruktiv sxemasi bo‘ladi. Bu sxemalar
ko‘tarib turuvchi elementlarning joylashishi va o‘zaro bog‘lanishi bilan bir-biridan
farq qiladi.
Karkassiz binolarning konstruktiv sxemalari quyidagi turlarga bo‘linadi:
2.3-rasm. Ramali (a) bog‘lanishli (b, v, g, d) va rama-bog‘lanishli (ye, j)
karkasli bino sxemalari;
b – qutisimon bog‘lanishli;
v – x simon bog‘lanishli;
g – doirasimon bog‘lanishli;
d – qo‘shtavrsimon bog‘lanishli;
ye – tekis bog‘lanishli;
j – fazoviy bog‘lanishli
1 – ustunlar;
2 – to‘sinlar;
3 – bog‘lanish yassi elementi.

---

18
Ko’tarib

turuvchi devorlari bo‘ylamasiga joylashgan binolar (6-rasm).
Bunday devorlar og‘ir va mustahkam materiallardan qurilib, issiqlik
o‘tkazmaydigan bo‘lishi kerak (g‘ishtli yoki blokli uylar). Bunday binolarning
ko‘ndalang yo‘nalishdagi ustivorligi maxsus ravishda o‘rnatilgan, qavatlararo
yopmadan yuk tushmaydigan ko‘ndalang devorlar orqali ta’minlanadi. (bunday
devorlar zina kataklari atrofini o‘rashda va tashqi devorlar ustivolrligi
ta’minlanishi kerak bo‘lgan joylarda ishlatiladi).

---

19
2.4-rasm. Karkassiz binolarning konstruktiv sxemalari:

a – bo‘ylama devorlari ko‘tarib turuvchi;
b – ko‘ndalang devorlari ko‘tarib turuvchi;
v – bo‘ylama va ko‘ndalang devorlari ko‘taruvchi;
1 – poydevorlar;
2 – bo‘ylama ichki devorlar;
3 – bo‘ylama tashqi devor;
4 – qavatlararo ora yopma panellari;
5 – ko‘tarib turuvchi ichki devor;
6 – yuqoridan yuk tushmaydigan devor;
7 – binoning yuqori tomonidagi ko‘tarib turuvchi devor.
- ko‘tarib turuvchi devorlari ko‘ndalang joylashgan binolarda (2.4-rasm, b)
sistema bikrligi ko‘proq ta’minlangan bo‘lsada, bunda ichki ko‘taruvchi
devorlarning umumiy uzunligi katta bo‘ladi. Shunga qaramay, bunday yechimlar
ko‘p hollarda maqbul hisoblanadi, chunki bunda tashqi bo‘ylama devorlar faqat
issiq o‘tkazmaslik vazifasini bajarib, ularni mos yengil materiallardan tayyorlasa
ham bo‘ladi;
- aralash sxemada (2.4-rasm, v) tashqi bo‘ylama va ichki ko‘ndalang
devorlarga qavatlararo yopmalar tayangan bo‘ladi.

---

20
Karkasli binolarning konstruktiv sxemalari bir-biridan quyidagi belgilar

bilan farq qiladi (2.5-rasm).
2.5-rasm. Karkasli binolarning konstruktiv sxemalari:
a – to‘sinlar ko‘ndalang joylashgan;
b – to‘sinlar bo‘ylama joylashgan;
v – to‘sinlar bir-birini kesib o‘tadigan qilib joylashtirilgan;
g – to‘sinlarsiz variant;
1 – ustunli poydevor;
2 – o‘zini-o‘zi ko‘tarib turuvchi tashqi devor;
3 – ustunlar;
4 – ko‘nadalang yotqizilgan to‘sinlar;
5 – qavatlararo ora yopma panellari;
6 – bo‘ylama yotqizilgan to‘sinlar.
-
to‘sinlar ko‘ndalangiga joylashgan;
-
to‘sinlar bo‘ylamasiga joylashgan;
-
to‘sinlar bir-birini kesib o‘tgan holda joylashtirilgan;
-
to‘sinlarsiz variant (ora yopma plitalari ustunlarga tayanadi).
Yarim karkasli (to‘sinlar va ora yopma plitalarining og‘irligi tashqi
devorlarga tushadigan) binolarning konstruktiv sxemasi 8-rasmda ko‘rsatilgan.

---

21