O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim

90-tipovoy seriyali turar-joy panelli bino konstruksiyalari va ko‘zda 
tutilgan ishlarining loyiha bo‘yicha yaxlitlashtirilgan smeta narxi 
ko‘rsatkichlari 

2.1-jadval 
№
Konstruktiv elementlar 
Smeta narxi salmog‘i % bino loyihasi 
bo‘yicha 
5 qavatli bino 
uchun 
9 qavatli bino 
uchun 
Umumiy smeta bahosi
Shulardan:
100
100
1
Yer osti qismi
11,5
7,5
2
Yer ustki qismi:
77,5
77,6
Tashqi devorlar, deraza, ayvon
eshiklari, ayvon (loja) va
balkonlar
23,2
22,6
Ichki devorlar
11,7
13,3
Qavatlararo yopma va pollar
17,6
18,5
To‘siq devorlar va eshiklar
8
7,7
Tom
8,1
4,8
Zina va lift shaxtasi
6,1
8,3
3
Santexnika ishlari
7,9
7,2
4
Elektr yoritgichlar, jihozlar va
liftlar
3
7,6
Binolarni loyihalashda ularning konstruktiv elementlarini to‘g‘ri tanlash
binoning hajmiy planlashtirish yechimlari sifatiga ta’sir etib qolmay, balki umumiy
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ham ta’sir etadi.
2.1.2. Binoning konstruktiv yechimlari 
Binoni ko‘tarib turuvchi konstruksiyalari, ya’ni poydevori, devorlari, alohida
tayanlari, qavatlararo yopmalari fazoda bir-biri bilan bog‘lanib, bino negizini
tashkil etadi.
Bino negizi ko‘tarib
turuvchi
elementlarining
fazoda qanday
joylashtirilganligiga qarab, binolarni quyidagi konstruktiv tiplarga (2.2-rasm)
ajratish mumkin:
- karkassiz (sinchsiz) binolar o‘zaro bog‘langan tashqi devorlar va
qavatlararo yopmalardan iborat bo‘lgan bikr va mustahkam qutidan iborat.
Binoning tashqi va ichki devorlari ora yopmalar hamda tom og‘irligini qabul
qiladi. Turar-joylar, maktablar va boshqa jamoat binolari qurilishida ana shu
konsturktiv tip keng tarqalgan.

---

16
2.2-rasm. Binolarning konstruktiv turlari:

a) – karkassiz bino;
b) – karkasli bino;
v) – nimkarkas;
1 – lentasimon poydevor;
2 – ko‘tarib turuvchi tashqi devor;
3 – qavatlararo ora yopma;
4 – ora yopma paneli;
5 – ko‘tarib turuvchi ichki devor;
6 - karkas ustunlari;
7 – ustunli poydevor;
8 – o’zini-o‘zi ko‘tarib turuvchi tashqi devor.
- karkasli (sinchli) binolarda ustunlar sistemasi gorizontal to‘sinlar bilan
birgalikda bino skletini tashkil qiladi. Binoning karkasi binoga ta’sir qiladigan
barcha kuch va og‘irliklarni qabul qiladi. Karkasli bino konstuksiyalari vazifasiga
ko‘ra bir-biridan farq qlib, ko‘tarib turuvchi va himoyalovchi guruhlarga bo‘linadi.
Bu holda tashqi devorlar faqat himoyalovchi funksiyasini bajarib, ular o‘z-o‘zini
ko‘taruvchi yoki ilib qo‘yilgan bo‘lishi mumkin;
- agar ichki bo‘ylama yoki ko‘ndalang devorlar o‘rniga ustunlar sistemasi
o‘rnashtirilib, ularga tayangan gorizontal to‘sinlarga qavatlararo yopmalar
joylashtirilgan bo‘lsa, bunday binolar yarim karkasli bino deb ataladi. Bu tipdagi
binolarda ichki karkas bilan birgalikda tashqi devorlar ham ora yopma va tomdan
tushadigan yukni qabul qiladi. Karkaslar ishlash xarakteriga ko‘ra ramali,

---

17
bog‘lanishli (kashakli) va ramali-bog‘lanishli bo‘ladi (2.3-rasm). Ramali karkasda

ustun va to‘sin o‘zaro bikr (yaxlit) tugnli bog‘lanib, vertikal va gorizontal ta’sir
etuvchi hamma yuklarni o‘ziga qabul qiluvchi ko‘ndalang va bo‘ylama rama hosil
qiladi.
Bog‘lanishli karkaslarda ustun va to‘sin orasidagi tugunlar bikr
bo‘lmaganligi (payvandli sharnirli birikmalar) uchun gorizontal ta’sir etuvchi
kuchlarni qabul qiluvchi qo‘shimcha bog‘lanishlar o‘rnatish talab etiladi. Bunday
bog‘lanishlar vazifasini ko‘pincha diafragmani tashkil qiluvchi hamda gorizontal
kuchni bikr vertikal diafragmaga (zinaxona devori, temir beton ichki parda devor,
lift shaxtasi va boshqalarga) uzatuvchi qavatlararo yopmalar bajaradi.
Keyingi paytlarda qurilish amaliyotida kombinatsiya qilingan, ya’ni ramali
bog‘lanishli karkaslar ko‘proq uchramoqda. Bunda bir yo‘nalishda bog‘lanishlar
o‘rnatilsa, ikkinchi yo‘nalishda ramalar o‘rnatiladi.
Shuni aytish kerakki, yirik panelli baland jamoat va turar-joy binolari
qurilishida, konstruktiv sxemasini, karkasli imoratlar qurish uchun qo‘llash
ko‘proq foydalidir. Bundan tashqari, turar-joy binorlari qurilishida zavodlarda
tayyorlangan yirik xajmiy elementlar, ya’ni quti-bloklar keng ko‘lamda
qo‘llanilmoqda.