O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti

Qo`shma gaplarning qurilish turlariga ko`ra tasnifi. qo`shma gaplarning 
umumiy lisoniy qolipi [WPm U WPm] bo`lib, u quyidagi yana uchta oraliq 
ko`rinishlarga ajraladi: 
[WPm,WPm], [WPm→WPm], [WPm ↔WPm] 
Bu oraliq ko`rinishlar bir qarashda an‘anaviy bog`lovchisiz, ergash gapli va 
bog`langan qo`shma gaplarning ramziy ko`rinishidek tasavvur uyg`otadi. (Masalan, 
Bahor keldi va gullar ochildi -[WPm, WPm], Bahor kelsa, gullar ochiladi -[WPm→ 
WPm], Bahor kelsa va gullar ochilsa -[WPm↔WPm] kabi). Aslida bu qurilish 
qoliplari qo`shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog`lovchi vositalarga ko`ra emas, 
balki bu sodda gaplarning qo`shma gap tarkibidan Chiqarilganda mustaqil qo`llana 
olish-olmaslik belgisi asosida amalga oshirilgan. Bunda, albatta, asos sifatida 
kesimlik turlari - MKSH va NKSH ga tayaniladi. 
Demak, qo`shma gaplarning lisoniy struktur turlarini belgilashda asosiy omil 
qo`shma gap tarkibidagi to`liq shakllangan sodda gaplarning o`zaro munosabati va 
sodda gaplarning har birining nutqiy jarayonda qo`shma gap tarkibida voqelangan 
ma‘nolari bilan qo`llana olish yoki qo`llana olmasligi belgisidir. 
Tayanch tushunchalar: bosh gap, tobe gap, gapning milliy tabiati, gap lison va nutq 
bo`linishida, qo`shma gapning lisoniy-sintaktik qurilishi, qo`shma gap LSQi, 

---

qo`shma gapning lisoniy qurilishiga ko`ra tasnifi. 
Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1. Абдураҳмонов Ғ., Xолиѐров X. в.б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – 
Т., 1979. 
2. Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. – Т., 
1995.
3. Сайфуллаева Р. Ўзбек тилида қўшма гапларнинг формал – функционал 
тадқиқи. – Т., 1994 . 
4. Сайфуллаева Р., Менглиев Б. в.б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. III. 
– Т., 2006. 
5. Ўзбек тили грамматикаси. II том. – Т., 1976.
6. Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – Т., 1987.