O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi namanganmuhandislik – texnologiya instituti «Kimyoviy texnologiya»

Troostit – bu ferrit bilan tsementitning yuqori dispersiyali aralashmasidan xosil bo`lgan struktura. Bu struktura po`latlarni 1 sekundda 60-80⁰C sovitish natijasida olinadi. Troostit qattiq, lekin plastikligi soorbitga nisbatan kam. Toblagan po`latning qattiqligi eng yuqori darajada, lekin qovushqoqligi esa kam bo`ladi. Toblangan po`latning qattiqligi uning sovitish tezligiga bog`liq. Sovitish tezligi kamayishi bilan po`latning qattiqligi xam kamayadi.
Bo`shatish deb toblangan po`latlarni dan pastroq temperaturalarda qizdirib, pechda mo`ljallangan vaqtda tutib turilgandan keyin xavoda sovitishga aytiladi.
Bo`shatish uch turga bo`linadi:

1. Past temperaturada (150-250⁰ C) bo`shatish. Bo`shatishning bu turi toblagan po`latdagi ichki kuchlanishni kamaytirish uchun ishlatiladi.

   
   

2. O`rta temperatura (250-450<sup>0</sup>C) bo’shatish. Toblagan po`latning qattiqligi ancha kamayadi (HRC 35-45), lekin plastikligi ortadi.

   
   

3. Yuqori temperaturada (450-650⁰ C) bo`shatish. Po`latning qattiqligi HRC 25-35 bo`ladi.

   
   

Po`latni toblashda uni ma lum temperaturagacha asta-sekin va bir tekis qizdirish kerak, aks xolda ichki kuchlanishlar xosil bo`ladi .

Toblagan po`latning eng qattiq strukturasi austenitdan hosil bo`lgan martensit bo`lib, u po`latni kerakli temperaturasigacha qizdirib ushlab turgandan so’ng suvda tez sovitilganda xosil bo`ladi.
Martensitning kristall panjaralari tetrogonal ravishda bo`ladi, strukturasi esa ninalaridan iborat.
Po`latning toblanish natijasida qattiqligini ortishi toblanuvchanligi deb ataladi.
Po`latning toblanuvchanlik darajasi  bilan ifodalanadi va quyidagi formuladan topiladi:

bu yerda: toblangan po`latni qattiqligi .

- yumshatilgan po`latni qattiqligi .
Po`latning toblanuvchanligi po`lat tarkibidagi uglerodning miqdoriga bog`liq.
Po`latlarni qizdirish uchun laborotoriya sharoitida mufel pechidan foydalaniladi (15- rasm ).


Mufel pechi.

1-metall qоplama, 2-shamоt plitalar, 3-qizdirish spirallari, 4-keramik plitalar,5-qo`zg`aluvchan plita, 6-asоs, 7-qo`zg`aluvchan tutgich, 8-keramik eshik, 9-termоpara qo`yiladigan teshik.