O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti
Yaqin Shаrq vа Mаrkаziy Оsiyodаgi geosiyosiy mаnfааtlаr
Download 2.88 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Yaqin Shаrq vа Mаrkаziy Оsiyodаgi geosiyosiy mаnfааtlаr. AQShning
mintaqadagi eng asosiy manfaati sifatida xavfsizlikni ko‗rsatish mumkin. Yaqin Sharqda yuritilayotgan tashqi siyosatda milliy xavfsizlikni ta‘minlash tamoyili birinchi o‗rinda turadi. 2010 yildagi AQSh Milliy Xavfsizlik Strategiyasida belgilanganidek ―ushbu ma‘muriyatning Amerika fuqarolarining xavfsizligini ta‘minlashdan kattaroq mas‘uliyati yo‗q. Va Amerika fuqarolariga ommaviy qirg‗in qurollaridanda xavfliroq tahdid yo‗q, ayniqsa, ommaviy qirg‗in qurollarini qo‗lga kiritishga urinayotgan ekstremist kuchlar va ularning firqalaridan xavfliroq dushman mavjud emas.‖ Yaqin Sharq terroristlar va ekstremistlar yig‗ilgan joy sifatida AQSh milliy xavfsizlik strategiyasining muhim qismiga aylandi. Milliy Xavfsizlik Strategiyasida ―biz al-Qoida va uning firqalarini parchalaymiz, yo‗q qilamiz. Shuningdek, yadro va biologik qurollar tarqalishining oldini olamiz hamda 207 yadroviy materiallar xavfsizligini ta‘minlaymiz,‖ deb belgilab qo‗yilgan. Bularning hayotdagi in‘ikosi sifatida, Obama ma‘muriyati Afg‗onistondagi urushga katta e‘tibor qarata boshladi, Eronning yadro dasturi va Suriyadagi kimyoviy qurollardan foydalanish holati bo‗yicha keng ko‗lamli diplomatik amallar olib bordi. Xavfsizlikni ta‘minlash manfaatidan kelib chiqib, AQSh Fors ko‗rfazi monarxiyalarini qo‗llab keldi, terrorizmga kurashish doirasida yordamga muhtoj bo‗lgan Obama hukumati Eron va Suriya rejimlari bilan turli darajada bevosita hamda bilvosita aloqalarni kuchaytirib bordi. Suriyadagi vaziyat yanada murakkablashib ketishini istamagan Obama Bashar al-Assadning hokimiyatda qolishiga bayonotlarida qarshilik qilishda davom etsada, amalda buni to‗xtatdi. Xulosa qilib aytganda, milliy xavfsizlikni ta‘minlash Obama birinchi ma‘muriyatining Yaqin Sharq siyosatida eng yuqori darajali manfaati bo‗ldi. Neft resurslarini qo‗lga kiritish imkoniyatini nazorat qilish AQSh Yaqin Sharq siyosatidagi navbatdagi manfaatdir. AQSh prezidenti Duayt Eyzenhover dunyodagi neft zahiralarining yarmidan ko‗pi joylashgan Yaqin Sharqni ―biz uchun strategik jihatdan eng muhim mintaqa‖, deb ta‘riflagan edi. 2010 yildagi statistik ma‘lumotlarga qaraganda, Yaqin Sharq mamlakatlari kuniga 30 million barrel neft qazib olgan va kunlik 86 million barrel bo‗lgan global neft ehtiyojining uchdan bir qismini qondirgan. Uch mamlakat: Saudiya Arabistoni (kunlik 10 mln barrel), Eron (kunlik 4 mln barrel) va BAA (kunlik 2,8 mln barrel) hisobiga Yaqin Sharqdagi neft qazib chiqarishning 57 foizi to‗g‗ri kelgan. 21 asr boshlariga qadar neft AQShning Yaqin Sharqdagi asosiy manfaati bo‗lib kelgan. Biroq ichki neft va tabiiy gaz ishlab chiqarish miqdorining o‗sishi ortidan import qilinadigan neftga bo‗lgan ehtiyoj 2008 yildagi 57 foizdan 2011 yilga kelib 45 foizga tushdi. Shunday bo‗lsada, xorijiy neft hanuz Amerika uchun muhim energetika manbasi bo‗lib qolmoqda. Neftga qiymatining xalqaro munosabatlarga ta‘sir o‗tkazishi omili esa ushbu tabiiy resurs AQSh uchun hali yana uzoq vaqt asosiy manfaatlardan biri bo‗lib qolishini anglatadi. Mobodo Yaqin Sharqdagi kunlik neft ishlab qazib olish ma‘lum miqdorga kamaysa, jahondagi kunlik ehtiyojning 30 foizga yaqinini ta‘minlash uchun O‗rmuz bo‗g‗ozidan o‗tuvchi neftning narxi keskin oshib ketadi. Shu sababli AQSh jahondagi siyosiy hamda iqtisodiy tartibotni nazorat qilib turish uchun Yaqin Sarqdagi energetika resurslarini muhofaza qilish, ularga erishish imkoniyatlarini saqlab qolish va energetika mahsulotlari o‗tuvchi koridorlar (masalan, O‗rmuz bo‗g‗ozi)larni doimiy o‗z ta‘sir doirasida tutib turish uchun harakat qiladi. AQShning Isroil bilan o‗ziga xos ittifoqchiligining bir qancha sabablar bilan izohlash mumkin: |
