O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Birinchi guruhga Xitoy, Rossiya va Hindiston kiradi, ularning YaIM 
(rasmiy ma'lumotlarga ko‗ra) mos ravishda $2 trln, 740 mlrd va 735 mlrd.ni tashkil 
etadi. Bu davlatlarda YalM o‗sishining real darajasi mos ravishda 9,2; 6 va 7%. 
Ikkinchi guruhga Eron, Pokiston va Qozog‗iston kiradi, ularning YalM 
$128 mlrd, 92 mlrd va 43 mlrd.ni mos ravishda tashkil etadi. Bu davlatlarda YalM 
o‗sishining real darajasi mos ravishda 4,8; 8,4 va 9%.
Qolgan davlatlar - O‗zbekiston, Qirg‗iziston, Tojikiston va Mo‗g‗uliston -
uchinchi guruh davlatlari bo‗lib, ularning YaIM mos ravishda $10 mlrd, 2,1 mlrd 
va 1,9 mlrd. Bu davlatlarda YalM o‗sishining real darajasi mos ravishda 5,4; 2,8 va 
5%62.
Bu tashkilotning barcha davlatlari turli xil rivojlanish darajasiga, iqtisodiy 
bazaga, uslub va yo‗nalishlarga ega. Bu holatda siyosat va iqtisodda kelishilgan 
hamkorlikka erishish uchun kuchli siyosiy iroda, majburiyatlarni bajarish hududiy 
hamkorlikni amalga oshirish kerak bo‗ladi63. Shu bilan bog‗liq holda hamkorlikni 
kengaytirishga qaratilgan uzoq muddatli va qisqa siyosatni aniqlashga muhtojligi 
vujudga keldi. 
ShHT - ochiq xalqaro tashkilot bo‗lib, u yevroosiyoning 2/3 qismini 
egallagan. U o‗z faoliyatini hududda tinchlik va barqarorlikni ta'minlashga, 
shuningdek keng xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratgan. Tashkilot hududiy 
xavfsizlikka sodiqligini e'lon qilingan va u uchinchi davlatga qarshi qaratilmagan, 
shuningdek tashkilot ko‗p qutbli tinchlik tartibini, "Uyg‗unlikdagi tinchlik"ni 
qurish maqsadida Shanxay ruhi deb nomlanuvchi ruhni shakllantirishda ishtrok 
etmoqda. Uning faoliyatidagi asosiy yo‗nalishlar bular: xavsizlik, iqtisod, 
madaniy-gumanitar va harbiy-siyosiy sohalaridir. Tashkilotda hamkorlikning turli 
yo‗nalishlariga qaratilgan o‗nlab asos bo‗luvchi kelishuv-huquqiy hujjatlar qabul 
qilingan.
ShHT faollik bilan tashqi aloqalarni rivojlantirmoqda, uning xalqaro obro‗yi 
tinimsiz o‗smoqda. Xalqaro va hududiy tashkilotlar bilan rasmiy munosabatlar 
o‗rnatilgan. Ko‗plab davlatlar ShHT bilan aloqa o‗rnatishga harakat qilmoqdalar. 
Hududdagi ro‗y berishi mumkin bo‗lgan iqtisodiy inqirozning rivojlanish xavfi va 
siyosiy qizg‗inlik, shuningdek Afg‗onistondagi holatning qaysi yo‗nalishda 
rivojlanishining noaniqligini hisobga olgan holda ShHT hududda barqarorlikning 
ma‘lum bir kafili va hamkorlik instituti sifatida o‗zini namoyish etmoqda.
ShHT davlatlarning o‗ziga hos hududiy birlashmasi hisoblanadi. Uning 
asosida Xitoy va Rossiyaning geosiyosiy qiziqishlari, Markaziy Osiyo 
davlatlarining siyosiy va iqtisodiy qiziqishlari yotadi. Bu borada Rossiya Markaziy 
Osiyo hududida AQShning geosiyosiy maqsadlarini neytrallashtirish pozitsiyasini 

---

252 
saqlab turibdi va bu ishda rus-xitoylaming ShHTdagi juftligi to‗laqonli samara 
bermoqda. ShHTning o‗ziga hosliklaridan biri shuki, bu tashkilot NATO singari 
harbiy tashkilot emas, shuningdek ASEAN kabi ochiq iqtisodiy hududiy guruh 
emas. Tashkilotni hozircha shakllangan integratsion birlashma deb ata bo‗lmaydi: 
u faqat shu yo‗nalishda harakatlanmoqda. Tashkilotning hozirgi kundagi asosiy 
vazifasi ishtrokchi davlatlar iqtisodida o‗zgarishlar o‗tkazish va iqtisodiy o‗sish 
uchun siyosiy hsart-sharoit yaratish.