O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Shanxay hamkorligining oliy bosh maqsadi. 2002-yilda bo‗lib o‗tgan 
ShHT konferensiyasida tashkilotning asosiy maqsadlari ko‗rib chiqilgan bo‗lib 
bular quyidagilardir:

qatnashchi mamlakatlar o‗rtasida o‗zaro do‗stlikni saqlash;

hududlarda har tomonlama havfsizlikni ta'minlash, iqtisodiy-ijtimoiy
markazlarni ko‗paytirish;

terrozim, separatism, ekstremizm va uning barcha yo‗nalishlariga qarshi, 
narkotik moddalar, qurol savdosi hamda transmilliy jinoyatlarga va 
noqonuniy migratsiyaga qarshi kurashish;

siyosiy, iqtisodiy, savdo, qonuniylikni yo‗lga qo‗yish, tabiatni asrash, 
madaniy, oliy ta'limni rivojlantirish,energetika, transport, bank-kredit 
tizimini rivojlantirish va boshqa sohalarda hamkorlik qilish;

hududlarda iqtidoiy, madaniy va ijtimoiy hamkorlikni rivojlanishining 
ta'minlanishi; 

dunyo iqtisodiyotida integratsiyalashuv jarayoniga qo‗shilish; 

hududlarda inson huquqining ta'minlanishi va mamlakatlarda insonlarga 
yaratib berilgan shart-sharoitlarning ta'minlanishi; 

xalqaro maydonlarda o‗zaro yordamlashish;

XXI asrdagi muammolami birgalikda hal qilish

---

250 
Shanxay hamkorlik tashkilotining (ShHT) tashkil etilishi Rossiya va Xitoyning 
Markaziy Osiyo ustidan nazoratda Yevropaga (AQSh va Yevropa ittifoqi) yon 
bermasligi to‗g‗risida darak beradi. Biroq, bunga erishish uchun Rossiya va Xitoy 
Osiyoda o‗zlari doimiy raqib bo‗lishlari kerak edi. Hozirgi kunda umumiy natija 
bergan narsa bu Rossiyaning Markaziy Osiyo mintaqasidagi ta‗sir doirasining 
kuchsizlantirilishi va Xitoyning yanada jalb qilinishidan iborat. Markaziy Osiyo 
mintaqasidagi xalqaro masalani Rossiyaning ishtirokisiz hal qilib bo‗lmaydi. 
Mintaqa uning manfaatlari doirasiga kirib bormoqda va Rossiya hali ham bu yerda 
ma‗lum ta‗sir doirasini saqlab qolmoqda. 
Markaziy Osiyoda mintaqasida xavfsizlik sistemasi uchta bosqichdan iborat.
Birinchi bosqich – postsovet va Markaziy Osiyo makonida harbiy-siyosiy 
strukturasi aloqalariga ko‗ra Kollektiv xavfsizligi to‗g‗risidagi shartnoma 
tashkiloti.
Ikkinchi bosqich – Xitoyni jalb qilish vositasi bilan va boshqa 
tashkilotlarning vazifalari spektoriga kirmaydigan xavflarga qarama-qarshi 
ravishda mintaqada xavfsizlikni ushlab turishda hamkorlikni kuchaytirish uchun 
tashkil etilgan Shanxay hamkorlik tashkiloti.
Uchunchi bosqich – tashqi kuch sifatida, balansga ega bo‗lgan va 
barqarorlikni ta‗minlashda katta potensialga va tajribaga boy bo‗lgan NATO. 
Hozirgi kunda butun dunyoni siyosiy tomonlama boshqarib turuvchi davlatlar 
Rossiya, Xitoy, Hindiston, AQSH va Yevropa Ittifoqi davlatlari tashkil etishadi. 
Bu jarayon XXI asr siyosatida "shaxmat taxtasi" yoki ―katta o‗yin" nomini olgan.
Ushbu gigantlarning Markaziy Osiyodagi asosiy maqsadlari quyidagicha:
1. Siyosiy vaziyatni bir xilda saqlab turish (hech kim siyosiy portlashni 
istamaydi. Bu ayniqsa islom harakatini keltirib chiqaradi.).
2. Diniy tartiblarni saqlab qolish
3. Iqtisodiy hamkorlik o‗rnatish orqali siyosatni barqarorlashtirish.
Ushbu uchta vazifa Moskva, Pekin, Dehli, Vashington va Brusseda asosiy 
maqsadni tashkil etadi. Shu maqsadda iqtisodiy va madaniy aloqalar Markaziy 
Osiyobilan yaxshi yo‗lga qo‗yilgan. Agarda YI yoki Xitoy Markaziy Osiyobilan 
iqtisodiy aloqa o‗rnatmoqchi bo‗lsa, dastlab madaniy va fan-texnika sohasida 
shartnomalar tuzadi.Ushbu gigant mamlakatlar Markaziy Osiyobozorlarida doimiy 
ravishda raqobatda bo‗lib kelmoqdalar.Iqtisodiy raqobatlar ba'zida siyosiy 
raqobatlarga aylanib ketadi.Rossiya davlati YI davlatlarining O‗rta Osiyoga krib 
kelishiga to‗sqinlik qilib kelayapti.Ammo buning uchun siyosiy raqobatga kelish 
shartmas. 
ShHT geografik jihatdan turli xil hududlarni (kuzatuvchi davlatlar bilan birga), 
aholini, madaniyatni, siyosiy tizimlarni va uning ishtrokchilarining turli xil 

---

251 
iqtisodiy rivojlanish darajalarini o‗z ichiga oladi. Bunday holatda davlatlarning 
tashkilotdagi maqomidan qat'iy nazar olsak, ularni uch guruhga bo‗lish mumkin.