O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi tеrmiz dаvlаt univеrsitеti

Fizik–kimyoviy xossalari Mishyak bir necha alltropik shakl o’garishlari hosil qiladi, ulardan muhimi 3 ta:
α – mishyak yoki kulrang metallsimon mishyak, uning zichligi 5,7 g.sm -3. Elektron tokini yomon o’tkizadi, mo’rt, sublimatsiyaladi. 633° C da bug’ bosimi 101,325k Пa, 817°C va 3,6 m Пa bosimda suyuqlanadi. Kulrang mishyak yarim o’tkazgich xossalarini namoyon qiladi.
β – Mishyak qora rangli amorf modda, uning zichligi 4,7 gsm-3.
γ - Mishyak sariq tusli modda, uning zichligi 2,08 g.sm-3; Bu modda xuddi oq fosforga o’xshab , mishyak bug’lari tez sovuganda hozil boladi. Sariq mishyak 285° C yoki yorug’lik ta’sirida kulrang mishyakga aylanadi. Qora mishyak qora fosfor kabi kristallanadi.
Mishyakning molekulalari bug’ holatda As₄ dan iborat.Yuqori temperaturada mishyak bog’i malekulalari ikki atomlidir, chunki u dissatsiyalanadi:
As₄ → 2As₂
800°C dan yuqorida mishyak bir atomli malekulalardan iborat. Mishyak bog’i sarimsoq hidini eslatadi.
Odatdagi sharoitda kulrang mishyakga havo ham ta’sir etmaydi. Lekin qizdirilganda u vadorod, bir qancha metal va metalmaslar bilan reaksiyaga kirishadi.
Mishyakning standart elektrot patensiali E°= 0,3 B.mishyak o’z birikmalarida +3,+5,-3 ga teng oksidlanish darajasini namoyyon qiladi .
Mishyak konsentrlangan nitrat kislota bilan xuddi metallmaslar kabi reaksiyaga kirishadi:
3As+5HNO₃+2H₂O →3H₃AsO₅ +5NO
Umuman , mishyakda amfoter xossa mavjud , lekin metallmaslik xossalari ustun turadi. Mishyakning AsH3 va As2H4 tarkibligidritlari ma’lum.
Arsin AsH₃ arsenitlari HCl ta’sir ettirib olinadi: Zn₃As₂+6HCl→AsH₃ +3ZnCL₂
Undan tashqari mishyal birikmalariga atomlar va vodorod ta’sir etganida ham AsH₃ hosil bo’ladi:
As₂O₃ +6Zn+ 6H₂SO₄ → 2AsH₃ +3H₂O+6ZnSO₄

Arsin rangsiz g’az, nihoyatda zaharli,-113,5°C da muzlaydi va -55° da qaynaydi. U230°C da parchalanadi. Arsin endotermik modda. U fosforga nisbatan beqaror . AsH₃ kuchli qaytaruvchi. U suv va kislotalar bilan reaksiyaga kirishmaydi, NH₃ vaPH₃ bunday reaksiyalarga kirishardi.

Asinning oson hosil bo’lishi va tez parchalanishidan foydalanib , biror modda tarkibida mishyak borligini Marsh usulida aniqlash mumkin. Buning uchun ikki og’izli shisha kolbaga toza rux metali va mishyak borligin sinaladigan modda solinadi , kolbaga o’rnatilgan tomizg’ich voronkaga H₂SO₄ yoki HCl eritmasi quyiladi. Kolbaning ikkinchi og’ziga kalsiy xlorid to’ldirilgan idish so’poq nay bilan biriktiriladi; nayning uchi ochiq bo’ladi. Asbob yig’ilgach tomizg’ich voronkadan kolbaga kislota tushiriladi .
Kolbada hosil bo’lgan atomar vodorod mishyak birikmasini qaytaradi va AsH₃ hosil qiladi . Bu g’az ortiqcha vodorod bilan birga kalsiy xloridli naydan o’tib so’poq nayga boradi. So’poq nayning uchidan chiqayotgan g’az yondiriladi . Agar g’azlar aralashmasi tarkibida AsH₃ bo’lsa, alanga ko’kimtir tusda bo’lib, oq tutin hosil bo’ladi. Agar g’azlar aralashmasini so’poq nayning o’rtasida qizdirilasa, AsH₃ parchalanadi, hosil bo’lgan mishyak so’poq nayning ichki devorining sovuq qismida qora rang (mishyak ko’zgusi)li dog’ shaklida yopishib qoladi.
Mishyakning vodorod bilan yana bir hosilasi- rangsiz g’az diorsin As₂H₄ ma’lum. Uni olish uchun arsin AsH₃ ni qayta-qayta miltillagan elektr uchqunli naychadan o’tkazish lozim. Bu modda -100°C da qattiq halda bo’lganida ham (As₂H)n (qizg’ich sariq rangli ) oddiy sharoitda vodorodga va AsH₃ ga parchalanadi. Arsin suyultirilgan amiakda eritilga natriy bilan reaksiyaga kirishib natriy gidroarsenidni NaAsH₂ hosil qiladi.
Arsinning qattiq holdagi tarkibi AsH_x (0,51) bo’lgan gidritlari bor ekanligi haqida ma’lumotlar adabiyotda bor.
Mishyakning galagenli birikmalaridan eng muhimi oq rangli mishyak (III) xlorid mishyakning xlor atmasferasida yonishidan hosil bo’ladi.
Mishyakning galagenli birikmalarining ba’zi fizik xossalari quyidagi jadvalda keltirilgan: AsCl₃-gigroskopik, oson bug’lanuvchan , rangsiz zaxarli suyuqlik ; ba’zi anorganik moddalar uchun erituvchi sifatida ishlatiladi.
Mishyakning barcha galogenitlari suvda gidrolizlanadi , ular NH₃, SiCl₄ kabi moddalarni o’ziga qo’shib olish qobiliyatiga ega .
Ular uchta: As₂O₃ , As₂O₅ va As₂O₄