O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

4-misol davomi. Yuqorida keltirilgan misolning quyidagi shartlar bilan aks ettirilishini ko‘rib chiqamiz: TMZlarning sof sotish qiymati keyinchalik 2 00000 so‘mgacha oshib ketdi.
Sof sotish qiymati 2 00000 so‘m
Tannarxi 160000 so‘m
Tannarx yoki sof sotish qiymatidan eng pasti bo‘yicha baholashdan kelib chiqib, TZM yangi balans bahosi 160000 so‘mga teng.
Realizatsiyadan olingan daromad 700 x 256000 = 179200000so‘m


Sotilgan mahsulotlar tannarxi 700 x 160000 = 112000000
Ilgari xarajat sifatida tan olingan sof sotish qiymatigacha hisobdan chiqarish natijasi:
Tannarx yoki sof sotish qiymatidan eng past qiymati
80 x 160000 =12800000
Qayta baholashgacha bo‘lgan balans qiymati 80 x 56000 = 4480000
Qayta baholash natijasi (72 500) 8320000


Realizatsiyadan olingan yalpi foyda (179200000-112000000 +8320000) =75520000
TMZni hisobga olishning davriy usuli.
Joriy hisobga olish tizimini ko‘llashda yil davomida TMZning har birining batafsil hisobi yuritilmaydi. Tovar-moddiy zaxiralarning haqiqiy mavjudligi inventarizatsiyasi natijalari bo‘yicha aniqlanadi. Sotilgan TMZning tannarxini inventarizatsiya yakunlanmaguncha aniqlab bo‘lmaydi, chunki sotilgan TMZ tannarxini hisoblash quyidagi formula bilan topiladi:
TM_q+TM_kqTMt+TMk1QTMr, bunda
TMq - hisobot davri boshiga bo‘lgan TMZ qoldig‘i
TMk - kelib tushgan TMZ
TMt — sotishga tayyor TMZ tannarxi
TMk1 - hisobot davri oxiriga bo‘lgan TMZ tannarxi
TM_R - sotilgan TMZ tannarxi
Joriy hisobga olish tizimini qo‘llaganda, tovar-moddiy zaxiralarning balans schyotlaridagi qoldig‘i inventarizatsiya yakunlanmaguncha boshlang‘ich darajada qoladi. Hisobot davrining oxirida TMZ qoldiqdarining inventarizatsiyasi natijalari bo‘yicha TMZni hisobga olish balans schyotlarining debetlanishi yoki kreditlanishi, bilan o‘zaro aloqoda tuzatuvchi yozuvlar amalga oshiriladi.
Sotilgan TMZning tannarxi sotilish bo‘yicha «Sotilgan mahsulot (tovar)ning tannarxi» schyotida aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobida uzluksiz va davriy tizimlarning asosiy farqi shuki, uzluksiz hisob tizimiga muvofiq «Tovarlar» schyotida doimo yangi xaridlar, sotuvlar va tovarlar bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa muomalalar aks ettiriladi. Zaxiralarning davriy hisob tizimi yuritilganda ushbu schyot tamoyil bo‘yicha ma’lumotlar hisobot davrining oxirida mavjud tovar-moddiy zaxiralarning inventarizatsiyasi o‘tkazilmaguncha, boshlang‘ich holida qoladi. Natijada davriy hisob tizimi sharoitida ishlatiladigan «Tovarlarning xaridi», «Sotib olingan tovarlarning qaytarib berilishi va narxining pasaytirilishi», «Xaridorlardan chegirmalar» va «Tovarlarni sotib olish bo‘yicha transport xarajatlari» kabi schyotlar zaxiralarni uzluksiz hisobga olish tizimi sharoitida ishlatilmaydi.
Bahoning bu turlari ma’lum vaziyatlardagina ko‘llaniladi. Bundan tashqari, tayyor mahsulotni baholashning xorijda qo‘llaniladigan ko‘pgina turlari ham mavjud. Ana shu usullardan bizning tizimimizga mos turlarini ko‘llash maqsadga muvofiqdir.
Tayyor mahsulot - Korxonaning texnik sharoit va belgilariga javob beruvchi tulik ishlab chiqarish natijasidagi mahsulot. Tayyor mahsulot texnik nazoratdan utkazilib, belgilangan xujjatlar tuldirilib keyin omborga beriladi.