O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Tajribalarda vaqt afzalliklarini o’lchash
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
|
6.6. Tajribalarda vaqt afzalliklarini o’lchash
Vaqt bo’yicha afzal ko’rish modellari dastlab psixologiya tajribalarida hayvonlarda sinab ko’rilgan. Vaqt o’tishi bilan kabutarlar qanday qaror qabul qilishlarini ko’rish uchun tajribalarni batafsil ko’rib chiqamiz. Bu tajriba paradigmasi kabutarning bir xil kechikishda oz miqdorda oziq- ovqat yoki katta miqdorda oziq-ovqat olish uchun harakatlarni tanlashi bilan boshlanadi (D). Vaqt kechikishi bir xil bo’lgani uchun kaptar tabiiy ravishda katta hajmda oziq-ovqat olish uchun harakatni tanlaydi. Keyin eksperimentator oz miqdorda oziq-ovqat uchun kechikish D vaqtini aniqlaydi va ko’p miqdorda oziq-ovqat uchun kechikishni asta-sekin uzaytiradi. Kechikish uzoqroq bo’lganda, kaptar biroz kechikishda oz miqdordagi ovqatni tanlaydi, D’. Ya’ni, D’ vaqtining kechikishi atrofida, biz tenglama (D kechikish bilan oz miqdorda 76 oziq-ovqatning chegirmali qiymati) = (kechikish D’ bilan ko’p miqdorda oziq- ovqatning chegirmali qiymati) amal qiladi deb o’ylashimiz mumkin. D ning qiymatini o’zgartirib, bunday D’ ni o’lchaganimizda, D ning vertikal o’qdagi D ga nisbatan grafigi taxminan to’g’ri chiziqqa intiladi. Ushbu to’g’ri chiziqda oz miqdordagi oziq-ovqatning chegirmali qiymati katta miqdordagi oziq-ovqatning chegirmali qiymatida bir xil bo’ladi. Keling, ushbu to’g’ri chiziqni yuqorida keltirilgan vaqt chegirma modeli nuqtai nazaridan ko’rib chiqaylik. Bu erda modeldagi C t iste’moli tajribadagi R t mukofotiga to’g’ri keladi. Foydali funksiya chiziqli deb faraz qilaylik: u(R t ) = R t . Masalan, agar biz giperbolik diskontlash foydali funksiyasini qabul qilsak, u holda R S / (1+kD) = R S / (1+kD`) tenglama o’rinli bo’ladi, bu yerda D qisqa kechikish va D 0 uzoq kechikish, R S esa oz miqdorda oziq-ovqat va katta miqdor uchun R L oziq-ovqat. Bunda ushbu tenglamaquyidagi shaklda ifodalaniladi. k R R D R R D S L S L 1 ` 6.27 bu tenglama to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Ushbu tenglamadagi kesishmani eksperiment ma’lumotlari bo’yicha taxminiy kesishma bilan taqqoslab, biz diskont stavkasini taxmin qilishimiz mumkin. Ya’ni, kaptar yoki shaxsning chegirma stavkasini baholash uchun biz eksperimentda vaqt oralig’idagi tanlovlar haqida ma’lumot to’playmiz. Iqtisodiyotda keng qo’llaniladigan so’rovlardagi vaqtlararo tanlov savollari ham ushbu paradigmaga asoslanadi. Bunday hollarda savollar yozma ravishda ifodalanadi, lekin asosiy g’oya o’zgarishsiz qoladi. Xuddi kaptar tajribasida bo’lgani kabi, tadqiqotchi tanlovning siljishidan katta mukofotning chegirmali qiymati va kichikning chegirmali qiymati bir xil bo’lgan nuqtani taxmin qiladi va keyin bu taxmindan chegirma stavkasini chiqaradi. Shuni ta’kidlash kerakki, framing effekti yozma savollar va jadvallardagi 77 taqdimotlardan foydalanish orqali mavjud hamda bu muammoni hal qilish taklif qilingan. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|