O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Ultimatum o’yini va adolatsizlik 
 
Ultimatum o’yinida biz har qanday so’rovlarni qabul qilish orqali foyda 
olishimiz mumkin, hatto ular eng yakuniy va mantiqsiz so’rovlar bo’lsa ham. 
Shuning uchun, rad etishlar raqiblarning nohaq so’rovlari bilan minus 
kommunal foyda bilan ijobiy foydadan oshib ketganda sodir bo’ladi. Agar 
shunday bo’lsa, miyada nima sodir bo’ladi? 
Raqiblar nohaq so’rov qilganda fMRI yordamida miya faoliyatini 
o’lchagan va ayniqsa, insular korteks va dorsolateral prefrontal korteks 

---

106 
(DLPFC) kuchli faollashtirilganligini aniqlagan (Sanfey va boshq. 2003). 
Insulyar korteks (2-bobdagi 2.3-rasmga qarang) ma’lumki, yo’qotish va jazo 
kabi minus atributlarni o’z ichiga oladi va adolatsiz so’rovlarning minus 
foydasini aks ettirishi mumkin. Aslida, insulyar korteksning faoliyati rad etish 
vaqtida adolatsiz so’rovni qabul qilish vaqtidan ko’ra kattaroqdir. Aksincha, bu 
masala bo’yicha DLPFC sohasidagi faoliyatda farq yo’q edi. Buni DLPFC 
ko’proq foyda olish maqsadini amalga oshirish uchun o’z foydasidan ijobiy 
foyda olish to’g’risidagi raqiblarning adolatsiz iltimosini qabul qilish natijasida 
yuzaga kelgan minus yordam dasturini sotishi mumkin deb talqin qilinishi 
mumkin. 
Ultimatum o’yinida DLPFC ishlarini tekshirish uchun Tsyurix 
universitetida takroriy transkranial magnit stimulyatsiya usuli rTMS 
qo’llaniladi, buning yordamida qurilma magnit sfera hosil qiladi va DLPFC 
faoliyatini sun’iy ravishda pasaytiradi. Keyin ekspertlar ishtirokchilarning 
nohaq so’rovlarga munosabatini kuzatadilar (Knoch va boshq. 2006). Natijada, 
to’g’ri DLPFC faoliyatini bostirish, miyaning boshqa qismlarini bostirish bilan 
solishtirganda, eng adolatsiz so’rovni qabul qilish qismini sezilarli darajada 
oshirdi. O’sha paytda, to’g’ri DLPFC bostirilishini olgan insonlar orasida, 
adolatsizlik darajasini so’rashganda ham, adolatsizlikni tushungan taqdirda 
ham, adolatsizlikni qabul qilish hodisasi sodir bo’ldi. Ushbu kuzatishdan shuni 
aniqlash mumkinki, rTMS tomonidan asabiy bostirish DLPFC nazoratini 
bostiradi, chunki egoizm faqat o’z foydasidan foyda olishni talab qiladi.