O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

altruizm modeli natijalarga asoslangan ijtimoiy imtiyozlarning ayniqsa muhim 
modelidir. Sof altruizm modelida shaxsning naflilik funktsiyasining 
argumentlari boshqa shaxslarning naflilik darajalari hisoblanadi. Masalan, sof 
altruizm modelining odatiy qo’llanilishi ota-onaning farzandiga nisbatan 
avlodlararo altruizm modelidir. Ota-onaning naflik funktsiyasi U, bolaning 
naflik funktsiyasi V, ota-onaning iste’moli C
0
, bolaning iste’moli C
1
va ota-
onaning naflik funktsiyasi quyidagicha bo’lsin. 
))
(
,
(
1
0
C
V
C
U
Bu yerda, sof altruizm modeli ushbu darslikda tasvirlangan eksperimental 
natijalarni ifodalay oladimi yoki yo’qligini bilib olaylik, agar biz uni 
eksperiment ishtirokchisining o’z farzandiga emas, balki begona insonga 
nisbatan altruizmiga qo’llasak. Ishtirokchining naflilik funksiyasi U bo’lsin, 
notanish insonniki V bo’lsin, ishtirokchining to’lovi C
0
, begonaning to’lovi C
1
va 
))
(
,
(
1
0
C
V
C
U
ishtirokchining nafligi bo’lsin. foydali funksiya. Ushbu model 
diktator o’yinidagi ko’plab ishtirokchilarning altruistik xatti-harakatlarini 
ifodalashi mumkin, ammo, ko’plab javob beruvchilarning ultimatum o’yinidagi 
takliflarni rad etish xatti-harakatlarini ifodalab bera olmaydi. 
Sof altruizm modeli bilan chambarchas bog’liq bo’lgan natijalarga 
asoslangan ijtimoiy imtiyozlar modeli – bu Andreonning iliq nurlanish 
modeli. Ushbu modelda shaxs nafaqat sof altruizm modelidagi kabi boshqa 
shaxslarning foydali xizmatlaridan, balki o’zining pul berish harakatidan ham 
o’zini foydali his qiladi. Tasodifiy ko’rinish ushbu model sof altruizm 
modelidan unchalik farq qilmaydi degan taassurot qoldirishi mumkin, ammo 

---

100 
turli xil muhim farqlar mavjud. Bunga misol Rikardning ekvivalentlik taklifi 
bo’lib, davlat qarzi bo’yicha siyosat haqida fikr yuritish uchun muhimdir. 
Ushbu ekvivalentlik taklifi sof altruizm modelida amal qiladi, lekin ushbu 
modelida amal qilmaydi. 
Bir vaqtning o’zida diktator va ultimatum o’yinlari natijalarini va ushbu 
bobda keltirilgan raqobat bilan o’yin natijalarini ifodalashi mumkin bo’lgan 
natijalarga asoslangan model Fehr va Shmidt va Bolton va Okkenfels 
tomonidan yaratilgan tengsizlikdan nafratlanish modelidir. Fehr va Shmidt 
chiziqli yordam funksiyasidan, Bolton va Okkenfels esa chiziqli bo’lmagan 
yordamchi funktsiyadan foydalanishlari kabi muhim farqlar mavjud. Biroq, 
ko’pgina ilovalarda ikkala nazariya ham o’xshash natijalarni beradi. Shu 
sababli, biz asosan Fehr va Shmidtning soddaroq nazariyasini (FS) ko’rib 
chiqamiz.