O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Ijtimoiy imtiyozlar bo’yicha modellar
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rabin modeli
|
8.4. Ijtimoiy imtiyozlar bo’yicha modellar
Ko’p insonlar ba’zi tajribalarda ishtirokchilarning to’lovlaridagi tengsizlikdan xavotirda bo’lishadi, lekin boshqa tajribalarda bunday tengsizlik haqida juda kam yoki umuman tashvishlanmaydigandek tutadilar. Ushbu natijalarni bir vaqtning o’zida tushuntirish uchun ijtimoiy imtiyozlarning ko’plab modellari taklif qilingan. Modellarning uchta keng turi mavjud: niyatga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar, turga bog’liq ijtimoiy imtiyozlar va natijaga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar. Rabin modeli niyatga asoslangan ijtimoiy imtiyozlarga misol bo’lib, unda shaxsning afzalliklari boshqa shaxslarning niyatlariga bog’liq. Shaxs ma’lum bir shaxsning o’ziga nisbatan yaxshi niyatlari borligiga ishonsa, uning foydaliligi yuqori bo’ladi, chunki u ushbu shaxsga nisbatan mehribonroq munosabatda bo’ladi. Boshqa tomondan, agar u ma’lum 98 bir shaxsning unga nisbatan dushmanlik niyatida ekanligiga ishonsa, uning foydaliligi yuqori bo’ladi, chunki u bu shaxsga nisbatan kamroq mehr-oqibatli bo’ladi. Levine turga bog’liq ijtimoiy imtiyozlarga misol bo’lib, unda imtiyozlar boshqa shaxslarning harakatlariga bog’liq. Biror kishi ma’lum bir shaxsni altruistik deb hisoblasa, uning foydaliligi yuqori bo’ladi, chunki bu alohida shaxsning nafliligi yuqori bo’ladi. Boshqa tomondan, agar shaxs ma’lum bir shaxsni g’azablangan deb hisoblasa, uning nafliligi yuqori bo’ladi, chunki, bu alohida shaxsning foydasi pasayadi. Bundan farqli o’laroq, natijalarga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar modellari niyatlar yoki turlarga emas, balki faqat iste’mol natijalariga yoki shaxslarning to’lovlariga qaratilgan. Ushbu uch turdagi modellarning afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Ushbu bobda biz tadqiqotda eng ko’p foydalanilgan natijalarga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar modellarini ko’rib chiqamiz. Natijaga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar modellari imtiyozlar niyatlar kabi jarayonlarga emas, balki faqat iste’mol yoki to’lov natijalariga bog’liqligini taxmin qiladi. Shuning uchun bu modellarni an’anaviy iqtisodda o’rganilgan tashqi ta’sirlarning maxsus holatlari deb hisoblash mumkin. Shaxsning iste’mol va ishlab chiqarishdagi iqtisodiy faoliyati to’g’ridan-to’g’ri boshqa shaxslarning afzalliklariga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir qilsa, biz tashqi ta’sirlar borligini aytamiz. Misol uchun, agar shaxsning ortiqcha iste’moli boshqa insonlarning kommunal xizmatlarini kamaytirsa, bunda tashqi ta’sirlar mavjud. Misol uchun, agar natijaga asoslangan ijtimoiy imtiyozlarning ba’zi modellarida boshqa shaxslarning nafliligi yuqori bo’lsa, individual naflilik kabi altruizm yuqori bo’lsa, bu tashqi xususiyatdir. Shu sababli, natijaga asoslangan ijtimoiy imtiyozlar modellari xulq-atvor va an’anaviy iqtisodiyot chegarasida joylashgan. An’anaviy iqtisodda tashqi ta’sirlarni o’rganishning asosiy ob’ektlari o’z farzandlariga nisbatan altruizm va hatto xudbin insonlar tomonidan seziladigan tashqi ta’sirlar, masalan, atrofdagi insonlarning tamaki 99 iste’mol qilishidan norozilikdir. Bundan farqli o’laroq, eksperimental natijalarni tushuntiruvchi notanishlarga nisbatan altruizm ham xulq-atvor iqtisodiyotidagi tadqiqotlarning asosiy ob’ektlaridan biridir. An’anaviy iqtisodiyotda Barro va Bekker tomonidan yaratilgan sof Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|