O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Qisqa xulosalar 
 
Xulq-atvor iqtisodiyoti shaxslar va institutlarning qarorlariga psixologik, 
kognitiv, hissiy, madaniy va ijtimoiy omillarning ta’sirini va bu qarorlarning 
klassik iqtisodiy nazariya nazarda tutgan qarorlardan qanday farq qilishini 
o’rganadigan fandir. 
Inson faoliyati iqtisodiyoti – ba’zi iqtisodiy nazariyalarda insonni o’z 
manfaati uchun boylikka intiladigan oqilona shaxs sifatida tavsiflanadi. Inson 
faoliyati iqtisodiyoti oqilona mulohaza yuritish orqali ortiqcha sarf-xarajatlarti 
tejash orqali samarali natijaga erishish sifatida ham ifodalanadi. 
Xulq-atvor iqtisodiyotining asosiy maqsadi insonning xatti-harakati va 
o’zaro ta’sirini chuqurroq ifodalash hamda ular individual va guruhlarda o’zini 
qanday tutishini o’rganishdir.
Xulq-atvor iqtisodiyotida insonning haqiqiy xulq-atvori bu inson faoliyati 
iqtisodiyotining ratsionalligiga mos kelmaydi. Bu insonning haqiqiy xatti-
harakati mantiqiy emasligi haqida xulosa qilishni anglatmaydi. inson faoliyati 

---

22 
iqtisodiyoti uning aql-idrokida o’zini tutish yaxshi yoki yomon ekanligini hal 
qilish holatlariga bog’liq. 
Nazorat va muhokoma uchun savollar 
 
1. Iqtisodiyot nima? 
2. Xulq-atvor iqtisodiyoti nima? 
3. “Inson faoliyati iqtisodiyoti” deganda nimani tushunasiz?
4. Xulq-atvor iqtisodiyotining asosiy maqsadi nimadan iborat? 
5. Pareto samarasi nima?
6. WTP – nima? 
7. WTA – nima? 
8. Hadya qilish samarasi nima?
9. Mahbuslar dilemma o’yini deganda nimani tushunasiz? 
10. Nash muvozanati deganda nimani tushunasiz? 

---

23 
II BOB. NEYROIQTISODIYOT 
2.1. Mukofotga asoslangan qaror qabul qilish 
Insonlar har kuni “mukofot” bo’yicha ko’p tanlovli savollarga duch keladi 
va ularni hal qiladi. Masalan, moliyaviy daromad va oziq-ovqat tanlovi. Qaror 
qabul qilish jarayonida inson miyasi qanday ishlaydi? Ushbu savolga 
neyroiqtisodiyot fani javob beradi. 
Neyrologiya sohasida ko’plab tadqiqotchilar hayvonlar va insonlarda 
mukofot tizimi hamda qaror qabul qilish mexanizmini o’rganganlar. So’nggi 
paytlarda mexanizmni ochish uchun eksperimental usullarda miyaning 
matematik modelining taxminini o’rganuvchi hisoblash-nazariy yondashuv 
ko’proq qo’llaniladi. Bugungi kunda miya uchun hech qanday jarrohlik 
operatsiyasini talab qilmaydigan funktsional magnit-rezonans tomografiya 
(functional magnetic resonance imaging – fMRI) kabi o’lchash usullarini ishlab 
chiqish natijasida murakkab vazifalarni hal qilish bilan shug’ullanadigan inson 
miyasining funktsiyasiga kirish juda oson bo’lib bormoqda. Bu huddi moliyaviy 
qarorlar qabul qilish kabidir. 
Yuqorida ta’kidlanganidek, an’anaviy iqtisodiyotda biz qaror qabul qilish 
inson faoliyati iqtisodiyotining ratsionalligi ostida amalga oshiriladi deb taxmin 
qilamiz. Shunday qilib, an’anaviy iqtisodchilar qaror qabul qilishda biologik 
mexanizmlarga, ya’ni, ular qaror qabul qilishning nevrologiyasiga e’tibor 
bermaydilar. Biroq, nevrologlar “gumanistik” iqtisodiy nazariyani yaratishga 
harakat qilishmoqda, chunki, ular inson faoliyati iqtisodiyotining taxminisiz 
miya funktsiyalari mexanizmini real iqtisodiy xatti-harakatlarga bevosita ochib 
beradi, deb hisoblashadi. Boshqacha qilib aytganda, ushbu sohadagi 
tadqiqotchilar birinchi bobda keltirilgan xulq-atvor iqtisodiyotining maqsadini 
o’rganishdi. 

---

24 
Shu sababli, iqtisodiyot va nevrologiya fanlararo o’rganish 1990 
yillarning oxiri va 2000 yillarning boshlarida boshlandi hamda yangi akademik 
soha neyroiqtisodiyot yaratildi.