O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа qurilish instituti

2.50–rasm. Yorug‘lik va 
aerastiya fonarlarining 
asosiy profillari: 
a – to‘g‘ri to‘rtburchakli; 
б,в – trapestiyasimon; 
 g – uchburchaksimon;
d – “M” simon;
e – arrasimon (shedoviy); 
ж,к – zenit fonarlari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.51–rasm. To‘g‘ri to‘rt burchakli fonar detali 
1 – ruhlangan po‘lat tunuka; 2 – issiq sovuqdan himoya qatlami; 3 – bort elementi;
 4 – yog‘och brusok; 5 – tavaqa; 6 – asbosement bo‘g‘ot paneli; 7 – temirbeton plita;
8 – qotiruvchi anker; 9 – shveller; 10 – fonar fermasi; 11 – fonar paneli. 

---

78 
Tavaqalari ochiladigan yoki umuman ochilmaydigan bo‘lishi mumkin, ularni bir 
yoki ikki yarusda o‘rnashtiriladi. Ularning hammasini yoki ayrim qismini mexanik 
tarzda ochib yopuvchi moslamalar o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Yorug‘lik fonarlarining uzunasi bo‘yicha har 84 m masofada 6,0 m kenglikda 
uzish kerak bo‘ladi. Derazalarni ochilish burchagi 70
0 
gacha bo‘ladi. Qiya deraza 
panjalarida iloji boricha armaturalangan oyna ishlatiladi va ularni maxsus qotirgichlar 
yordamida joyida mahkamlanadi. Fonar ko‘ndalang bikrligini oshirish uchun fonar 
konturiga tirgaklar kiritiladi, fonar ramasi oralig‘iga esa bog‘lovchilar o‘rnatiladi. 
Ramasimon fonarlarni o‘rnatish murakkabligini hisobga olib, ekspluatatsiya sarflari 
va issiqlik yo‘qotilishi yuqori bo‘lganligini hamda oynalarining tez ifloslanadiganligi 
keyingi yillarda fonarlarni yangi konstruksiyalarini ishlab chiqishga to‘g‘ri kelmoqda. 
Bunday fonarlar takomillashgan bo‘lib, zenit fonarlari hisoblanadi va ular yuqoridagi 
kamchiliklardan holi bo‘lib qolmasdan o‘zidan yorug‘likni yaxshi o‘tkazuvchi tom 
hamdir. Bunday fonarlar plastmassalardan tayyorlangan, industrial, ko‘p og‘irlikka 
ega bo‘lmagan, katta mustahkamlikka ega, montaj qilinishi jo‘n va ishlatishga qulay 
hisoblanadi. Zenit fonarlarini tom sirtida alohida–alohida turuvchi va seksiya tipida 
bo‘lishi mumkin. seksiyalar ko‘taruvchi konstruksiyalarga burama mixlar yordamida 
mahkamlanadi. Zenit fonarlari burtmasi (kupoli) o‘lchami 1400x1600 mm, organik 
shishadan qilingan panel o‘lchami esa 1600x6200 mm ga teng bo‘ladi (2.52–rasm). 
Bino ichkarisini shamollatish uchun mo‘ljallangan maxsus ko‘rinishlarga ega 
bo‘lgan bosimlar har xil bo‘lganda so‘rilish yoki havoni chiqarish prinstiplariga 
zaminlangan fonarlar aerastiya fonarlari deyiladi. 
Bunday fonarlarda shamoldan muhofaza qiladigan derazadan ma’lum bir 
masofada turuvchi panellar qo‘yilgan bo‘ladi. Bunday fonarlarda deraza o‘rni 
balandligi 1,25: 1,75: 2,4 va 3,4 m qilib olinadi. 

---

79