O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Suv muvozanatini monitoring qilish 
Maqsadlar: yashirin shishlarni aniqlash, sutkalik siydik miqdorini, 
terapiyaning yetarliligini baholash, birinchi navbatda siydik haydovchilar 
(diuretiklar) ni. 
Uskunalar: tibbiyot tarozilari, toza quruq 2-3 litrli bonka, ikkita o‘lchovli 
idishlar, suv balansini yozish uchun qog‘oz,
Bemorlarga o‘tkaziladigan muolaja va siydik yig'ish qoidalari haqida 
ma‘lumot berish va suv balansi qayd qilinadigan qog‘ozni to‘ldirish tartibini 
tushuntirish. 
Olingan natijalar harorat varaqasining maxsus grafigiga kiritilishi kerak. 
Bexushlik holati (yunoncha synkope; bexushlik holati) –Bosh miyaning 
yetarli darajada qon bilan ta‘minlanmasligi oqibatida to‘satdan va qisqa 
muddatli hushdan ketishdir. Odatda hushdan ketish kuchli psixo-nevrologik 
ta‘sir (qo'rquv, qattiq og'riq, qon ko'rganda), nafas olishning qiyinlashishi, 
kuchli qo‘rquv natijasida yuzaga keladi. Ko‘pincha hushdan ketishdan oldin 

---

92 
bosh aylanishi, quloqda shovqin, ko‘z tinishi, ko‘ngil aynishi va boshqa belgilar, 
shuningdek, teri va shilliq qavatlar rangparligi, qo‘l-oyoqlarning sovushi, sovuq-
yopishqoq ter ajralishi, AB ning keskin tushib ketishi, kuchsiz ipsimon puls 
kuzatiladi. Eslatma: Hushdan ketish epilepsiyadan siydik ajralishining 
kamayishi, nafas olishning to‘xtashi tilning orqaga ketishi kuzatilmasligi bilan 
farq qiladi. Odatda, hushdan ketish bemorning vertikal holatida sodir bo‘ladi; u 
yotganda, miyaga qon kelishining ortishi natijasida hushi tezda tiklanadi. 
Behushlik odatda 20-30 soniya davom etadi, shundan keyin bemor o'ziga keladi. 
Hushdan ketganda bemorlarni gorizontal holatga o‘tkazish, oyoqlarini 
ko‘tarib qo‘yish (boshga ko‘proq qon kelishini ta‘minlash uchun), kiyimlarini 
bo‘shatish, toza havo bilan ta‘minlash kerak. Yana ko‘kragiga spirt surtish, 
yuziga sovuq suv sepish, burniga paxta bilan novshadil spirtini hidlatish 
mumkin (Nafas olish markazi faollashtirish uchun). 
Kollaps (Lotin collapsus.) – AB ning pasayishi, sirkulyatsiyadagi qon 
miqdorining kamayishi, yurak qisqarish funksiyasining sustlashishi, tomirlar 
tonusi kamayishi bilan kechadigan o‘tkir tomirlar yetishmovchilgining klinik 
ko‘rinishidir. Bu o'tkir qon ketishi, miokard infarkti, ortostazda, zaharlanish, 
antigipertenziv dori vositalarining dozasini oshirib yuborilishi, yuqumli 
kasalliklar (takroriy qayt qilish, ich ketishi tufayli suvsizlanganda) kuzatiladi. 
Klinik belgilari hushidan ketish belgilariga o'xshash, lekin kollaps har doim ham 
hushning yo‘qolishi bilan birga bormaydi, bemor karaxt holatida, atrofdagi sodir 
bo'layotgan voqealarga befarq, qorachiqlari kengaygan holatda bo‘ladi. 
Kollaps holatida bemorga yordam ko‘rsatish uchun bemorning boshini 
past qilib yotqizish, kollaps asosida yotuvchi sabablarni bartaraf qilish, masalan, 
isitish, qon ketishini to‘xtatish va boshqalar bajariladi. Zarur bo‘lgan holatlarda 
shifokor ko‘rsatmasi bilan parenteral yo‘l orqali umumiy sirkulyatsiyadagi qon 
hajmini qoplash maqsadida qon yoki qon o‘rnini bosuvchi, qon tomirlar tonusini 
oshiruvchi vositalar (niketamid, sulfokamfor kislota+ prokain, fenilefrin) 
qilinadi

---

93 
Puls –yurak qisqarib, arterial tizimga qon haydaganda sistolik va diastolik 
davrida bosim o'zgarishi hisobiga yurak tomir devorlarining sinxron ravishda 
davriy tebranishi. 
Impuls to'lqinining tarqalishi arteriya devorlarining moslashuvchan 
ravishda kengayishi va torayishiga bog‘liq. To'lqin tarqalish tezligi 4 dan 13 m / 
s gacha, ya'ni, katta arteriyalarda 0,5 m / min dan oshmasa ham, qon oqimining 
chiziqli tezligini sezilarli darajada oshiradi. 
Arterial impulsni o'rganish yurak faoliyatini, arteriyalar devorining 
xususiyatlarini, arterial bosimning balandligini, ba'zi hollarda klapan apparati, 
tana harorati va asab tizimining holatini o'zgartirishga imkon beradi. Impulsni 
o'rganishning asosiy usuli - palpatsiya. Bilak arteriyasida pulsni tekshirish 
osonroqdir, chunki u teri ostida hamda bilak suyagining bigizsimon o‘sig‘I bilan 
ichi bilak mushagi paylari orasida yaxshi palpatsiya qilinadi. Pulsni aniqlash 
uchun tekshiriluvchini bilak kaft bo‘g‘imida shunday ushlash kerakki, bunda 
tekshiruvchining kata barmpg‘i bilak sohasining tirsak tomonidan boshqa 
barmoqlar bilak tomonidan arteriyaning ustiga qo‘yiladi. Arteriyani sezish, 
zarba xususiyatlarini aniqlashga yordam beradigan qo'shni suyakka qarshi 
bosiladi. Puls uyqu arteriyasida, temporal arteriyada, tizza osti arteriyasida, orqa 
katta boldir arteriyasida, oyoq kafti arteriyasida tekshiriladi. Pastki periferik 
arteriyalarining pulsini o'rganish katta ahamiyatga ega, chunki uning zaiflashishi 
va ba'zan yo'qolishi yuqumli endarterit, ateroskleroz bilan og'rigan bemorlarda 
kuzatiladi. 
Bilak arteriyasidan pulsning tekshiruvi bir vaqtning o'zida ikkala qo'lda 
olib borilishi kerak, chunki patologik holatlarda pulsning to‘liqligi va uning 
boshqa xususiyatlarida sezilarli farq bo'lishi mumkin. Har xil puls 
arteriyalarning joylashuvi anomaliyasi mavjud bo'lganda yoki bilak, yelka, 
o‘mrovosti arteriyalaridan birining torayib qolishi natijasida kelib chiqadi.