O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o’rtа mахsus

Topshiriqlar:
Quyonni va boshqa ekologik guruqlarga kiruvchi sutemizuvchilar vakillari tulumlarini tashqi tuzilishini ko’zdan kechirgach quyidagi rasmlarni albomga chizib oling:
1. Turli ekologik guruqlarga kiruvchi sutemizuvchilar vakillari tashqi ko’rinishi;
2. Quyonning tashqi ko’rinishi;
3. Sutemizuvchilar terisining tuzilishi.
mashg’ulot-20. Sutemizuvchilarning ichki tuzilishi


Ob’ektning sistematik ќolati
Tip. Xordalilar – Chordata
Kenja tip. Umurtqalilar – Vertebrata yoki
Bosh skeletlilar – Craniata
Katta sinf. To’rt oyoqlilar - Tetrapoda
Sinf. Sutemizuvchilar – Mammalia
Turkum. Tovushqonsimonlar – Lagomorpha
Vakil. Tolay tovushqoni – Lepus tolai Pall.


Kerakli materiallar va jiќozlar: yangi o’ldirilgan quyon yoki kalamush, vannacha, jarroqlik asboblari (qaychi, pintset, skalpel, mayda tishli arracha), to’g’nog’ich ninalar, preparoval ninalar, lupa, paxta, doka ro’molchalar. Shuningdek, sutemizuvchilar vakilining ichki tuzilishi, qon aylanish sistemasi sxemasi, erkak va urg’ochi sutemizuvchilarning siydik-tanosil sitemasi va bosh miyasining tuzilishi aks ettirilgan jadvallar.
Mashg’ulotning maqsadi: quyon yoki kalamush misolida sutemizuvchilar sinfi vakillarining ichki tuzilishini o’rganish.
Ishning mazmuni
Quyon yoki kalamushni yorish. Jonsizlantirilgan quyon yoki kalamushning oyog’ini to’g’rilab va yon tomonga tortib, vannachaga chalqancha qornini osmonga qilib yotqizish lozim. So’ngra qornidagi terini pintset bilan qisib yuqoriga ko’tarib anal teshigidan boshlab to engak ostigacha o’rta chiziq bo’ylab qaychi bilan terisi bo’yiga kesiladi (teri ostidagi muskul qatlam kesilmasin). Shundan so’ng terini tana muskulidan ajratib yon tomonlarga ag’darib nina va yoki to’g’nog’ich bilan vannachaga qadaladi. Tana bo’shlig’ini ochish uchun ichki organlarga zararyetkazmasdan qorinning muskul devorini bo’yiga to ko’krak qafasigacha o’rta chiziq bo’ylab qaychi bilan kesish kerak. So’ngra oxirgi qovurg’alarining tashqi qirralari bo’ylab yon tomonlarga ko’ndalang kesim qosil qilinadi. Іosil bo’lgan muskul parchalarini yon tomonlarga qayirib, vannachaga qadaladi.
Ko’krak qafasini ochish uchun pintset bilan to’sh suyagining qilichsimon o’simtasini ko’tarib qaychida diafragma kesiladi, shuningdek, o’ng va chap tomondagi qovurg’alari tog’ay qamda suyak qismlari chegarasi bo’ylab yon tomonlari bilan kesilib, ko’krak qafasining o’rta qismida qosil bo’lgan kesim parchani chetga olib qo’yiladi. So’ngra ko’krak bo’shlig’i organlarini qarab o’rganiladi. Bunda bosh tomonidan ko’krak bo’shlig’iga traxeya o’tganligini ko’rish mumkin. Uni pintset bilan oldingi tomonga tortib traxeyaning ikkita bronxga ajralgan joyini ko’rish mumkin. O’pkasi och pushti rangda bo’lib, ko’krak qafasining o’ng va chap tomonida joylashgan. Pintset bilan yurak oldi xaltasini-perikardiyni ko’tarib, uni kesib yurakni bo’shatish lozim. Yurak o’zining baland tomoni bilan orqaga qaragan bo’ladi. Yurak bo’lmasi va qorinchasini ko’zdan kechiring. Bular rangi va joylashishi bilan bir-biridan keskin farq qiladi, ya’ni yurak bo’lmasi to’q qizil rangda bo’lib, och pushti rangli yurak qorinchasining oldida joylashgan. Yurakdan chiqadigan tomirlarni qarab tekshiring. Aorta yoyini va undan chiqadigan arteriyalarni toping. So’ngra qorin bo’shlig’i organlarini tabiiy joylashgan qolatida ko’zdan kechiring. Gumbazsimon diafragma ostida qo’ng’ir rangli katta jigar joylashgan. Jigar ostida tananing o’rta yo’lidan sal chaproqda oshqozon va qorin bo’shlig’ining chap qismida esa unchalik katta bo’lmagan qizil rangli taloq joylashganligini toping. Qorin bo’shlig’ining qolgan qismini esa asosan ichaklar egallaganligini ko’rish mumkin. Qorin bo’shlig’idan ichaklarni kesib tashqariga chiqarib qo’ygach, qorin bo’shlig’ining orqa tomonida umurtqa pog’onasining ikki yonida loviya shakliga o’xshash to’q qizil rangli buyraklarni toping. Jinsiy organlarini ko’zdan kechiring (22-rasm).
Quyonning bosh miyasini o’rganish uchun uning boshini ensa qismidan kesib olamiz. Bosh terisini shilib olib, quloq suprasini tagidan kesamiz. So’ngra miya qutisini mayda tishli arracha bilan ensa teshigidan oldinga qarab ko’zlari orqali ikki yonidan arralaymiz. Bosh skeletining arralangan qismini skalpel bilan chiqarib olamiz. Suyakni arralaganda eqtiyot bo’lish lozim, miyaga zararyetkazmaslik kerak. Bosh miyani ostki tomondan qarab chiqish uchun quyon boshini 10 %li formalin eritmasiga yoki 70 darajali spirtga solinadi. Bir necha kundan so’ng preparatni spirtdan olib, pintset yordamida yonlaridagi ortiqcha suyak bo’lakchalari olib tashlanadi. So’ngra uzunchoq miyaning ostiga skalpel dastasini sekingina kirgizib, uni eqtiyotlik bilan yuqoriga ko’tariladi va miyadan chiqqan barcha nervlarni qaychi bilan qirqib, bosh miyani eqtiyotlik bilan kalla qutisidan chiqarib olinadi. Chiqarib olingan miyani ustki tomondan ko’zdan kechirganimizda, birinchi navbatda oldingi miya katta yarim sharlarini va miyachani ko’ramiz. Ularni ikki tomonga bir oz surib, ular o’rtasidagi chuqurlikda o’rta miyani to’rt do’ngligi bilan birga ko’ramiz. Miyachaning o’rta qismi bir oz ko’tarilganda, uzunchoq miya ko’rinadi.
Quyon ichki organlarining tana bo’shlig’ida joylashishi va ularning umumiy ko’rinishini ko’zdan kechirgach, quyidagi tartibda ayrim organlarining tuzilishi bilan kengroq tanishiladi.