О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

metodlari" to‘g‘risidagi tushunchadan ham foydalanadilar. Bo‘nda materialni, 
kuyilgan maqsadni, konfliktli xolatlarni tahlil qilishni nazarda tutadilar. 
Geshtaltchilar tafakkur psixologiyasining qator muammolarini ko‘tarib 
chiqadilar, 
chunonchi 
ijodiy 
tafakkurning 
o‘ziga 
xosligi, 
tafakkur 
jarayonida 
yangilikning vujudga kelishi
, bilimlar bilan tafakkur nisbati, topshiriqni 
bajarish jarayonida asta-sekin va birdaniga yechish yo‘lini qo‘llash kabilar. 
Tafakkurni psixologik o‘rganishda funksional rivojlanish g‘oyasini amaliyotga 
tadbiq qilish ham ma’lum darajada geshtalt psixologiya namoyondalarining xizmati 
hisoblanadi. 
Shunga 
karamasdan 
V.Kyoler 
M.Vertgaymer, 
K.Dunkerlarning 
eksperimental tadqiqotlari tafakkurning asosiy mexanizmlaridan biri bo‘lgan 
predmetlarni yangi alokalar va munosabatlarga fikran jixatini ochishni aniqladilar. 
Ammo ular ham mazkur muammoli vaziyatda individning amaliy va nazariy aqliy 
faoliyatlari rolini mutlaqo tan oladilar. 

---

Amerika psixologiyasida vujudga kelgan bixeviorizm yoki xulq psixologiyasi 
oksmi utgan asrning oxirlaridan boshlab xukm surib kelmokda. Bixeviorizm 
oksmining asoschilari amerikalik psixologlar Dj.Uotson (18781958) va E.Torndayk. 
(1871-1949) lardir. Keyinchalik bular qatoriga K.Levin (1890-1957) A.Vays (1974-
1931) va boshqalar kelib qo‘shiladilar. Ma’lum davrgacha mazkur oqim psixologiya 
olamida dominantlik rolini o‘ynaydi. 
Xozirgi davrda bu oqim bir necha mustakil psixologik maktablarga ajralib 
ketgan. Lekin ularning moxiyatida bixeviorizm nafasi urib turadi. Hammasi uchun 
umumiy formula S-R, ya’ni stimul-reaksiya xizmat qilib kelmokda. 
Dj.Uotson tafakkurning ichki nutq va noverbal tovushsiz imo-ishora, mimika, 
yelka kisishi, kosh so‘zish, kommunikatsiya, muloqotni birga qo‘shib, keng 
ma’noda tushunadi va uni uchta shaklga ajratib o‘rganadi. Nutq shakllaridan biri 
nutq malakalarini sekin-asta avj oldirish deb ataladi. Bu she’rni yoki sitatani aniq 
esga tushirishda o‘z ifodasini topadi. Tafakkurning ikkinchi shakli sub’ekt uchun 
yangi bo‘lmagan topshiriqni so‘z yordami bilan yechish, yarim-yortisi uno‘tilgan 
she’rni eslashga harakat va nixoyat, yangi topshiriqni yaqqol ifodali harakat va so‘z 
yordami bilan yechish Dj. Uotson uchun malaka u individual egallagan va 
o‘rganilgan xatti- harakatdir. Ushbu nazariya nuqtai nazaridan qarasak, tafakkur 
malakaga yaksnlashtirilib kuyiladi, chunki she’rni esga tushirish ham tafakkur deb 
talqin qilinadi. 
Dj.Uotson tilni o‘zlashtirishning ijtimoiy jixatlarini umuman hisobga 
olmagan, nutqning to‘zilishi va rivojlanishiga sira e’tibor qilmagan. Nutq bilan 
tafakkur birligi to‘g‘risida tamoyilni anglab yetmagan, tafakkur va ongning xulq 
ko‘rinishi sifatida olib karalgan. 
Kasb tanlash jarayoni 
ijtimoiy ahamiyat kasb etsa-da
, lekin uning ortida 
jismoniy individual (yakkaxol) shaxs turadi. Xrlbuki shunday ekan, har bir kasb 
tanlovchi shaxsiyatiga individual munosabatni amalga oshirish zarur. Buning uchun 
kasb tanlovchining yosh va jins xususiyatlariga binoan kasb maorifini amalga 

---

oshirish maqsadga muvofiq. Bo‘nda birinchi navbatda shaxsning kasbiy eutiyoji, 
motivi, layosati, sizitsishi va sobiliyatini hisobga olish darkor. Aks holda umumiy 
xususiyatli yullanma, kursatma ijobiy natijaga olib kelmaydi, chunki individuallik 
o‘ziga 
xos 
talablarni 
taqozo 
etadi. 
Kasbga yo‘llash umumdavlat ahamiyatiga ega muammo hisoblanib, uni 
boskichma - boskich amalga oshirish «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi»da 
alohida urin egallaydi. Yuqorida aytib o‘tilgan kasb tanlashga yo‘llash omillari 
faoliyatini hamkorlikka aylantirish yuksak samaralar sari etaklaydi.